Świadoma zgoda w psychologii – czy wiesz, czym ona tak naprawdę jest?

Świadoma zgoda w psychologii jest nieodłącznie związana z autonomią każdej osoby. Jest to jedno z najważniejszych wymagań występujących w praktyce zawodowej każdego psychologa. Ponadto świadoma zgoda powinna zawsze pojawić się przed dokonaniem każdego rodzaju oceny z psychologicznego punktu widzenia lub podjęciem ukierunkowanego leczenia.

Po przeczytaniu lub usłyszeniu od lekarza wszelkich odpowiednich informacji pacjent powinien wyraźnie oświadczyć (najlepiej potwierdzając to własnoręcznym podpisem), że zgadza się na wszelkie procedury medyczne i terapie lecznicze, które mogą mieć istotny wpływ na jego zdrowie. I właśnie tym w pewnym uproszczeniu jest świadoma zgoda.

„Nikt nie może sprawić, że poczujesz się gorszy, bez Twojego wyraźnego przyzwolenia.”
-Eleanor Roosevelt-

Świadoma zgoda jest jednym z najważniejszych wymagań w praktyce zawodowej każdego doświadczonego psychologa. Ale czy wiesz, czym ona dokładnie jest? Jeśli nie, to możesz się tego dziś dowiedzieć, już za chwilę. Wystarczy, że poświęcisz zaledwie kilka minut na lekturę naszego dzisiejszego artykułu!

Świadoma zgoda, a historyczne precedensy

Uznanie moralnego prawa pacjentów do uzyskiwania informacji i wyrażania zgodny na wszelkiego rodzaju zabieganie i terapie medyczne jest stosunkowo nowym zjawiskiem.

W 1931 r. niemieckie Ministerstwo Propagandy i Oświecenia Publicznego (oryg. Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda) wydało rozporządzenie dotyczące terapii medycznych i eksperymentów na ludziach. Uznało ono prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udział w badaniach medycznych lub eksperymentach.

Jednak to rozporządzenie nie było rzecz jasna przestrzegane w żadnym stopniu w Niemczech podczas II wojny światowej. W szczególności nie było ono stosowane w obozach koncentracyjnych ani też nie obowiązywało wobec Romów, Żydów, osób o orientacji homoseksualnej i wielu innych grup ludzi.

Po zakończeniu procedur procesowych dla nazistów w Norymberdze rozporządzenie to zostało ponownie wdrożone do obowiązującego ustawodawstwa. Od tego momentu było on egzekwowane w celu zapewnienia etyki i legalności wszelkiego rodzaju badań i eksperymentów przeprowadzanych na ludziach.

Znaczenie, jakie świadoma zgoda ma w psychologii

W przeszłości stosunki panujące na linii lekarz – pacjent oparte były o nieco paternalistyczną zasadę dobroczynności. To z kolei oznaczało, że samopoczucie i świadoma zgoda osoby chorej była tak naprawdę nieistotna dla przebiegu leczenia.

Ale nowe prawo, jakim stała się świadoma zgoda, poprawiło relacje między psychologami a pacjentami. Ponadto prawo to dominuje nad każdą inną zasadą i poprzedza wszelkie inne uwarunkowania. Ogólnie rzecz biorąc świadoma zgoda ma następujące cechy charakterystyczne:

• Cały proces oparty jest o komunikację słowną.
• Świadoma zgoda musi być udzielona w pełni dobrowolnie.
• Jest to proces o charakterze informacyjnym.
• Całość wymaga umiejętności zrozumienia umowy, szczególnie przez pacjenta.
• Świadoma zgoda to proces, który kończy się decyzją.

Korzyści, z jakimi wiąże się świadoma zgoda

Oczywiście świadoma zgoda nie jest jedynie czystą formalnością bez większego praktycznego znaczenia. Wiąże się ona z wieloma korzyściami, przede wszystkim dla pacjenta. Ale także i lekarz – specjalista może z niej wynieść wiele dobrego dla siebie i wybranej przez siebie metody terapeutycznej. Poniżej prezentujemy najważniejsze zalety, z jakimi wiąże się świadoma zgoda:

• Korzyści prawne. Świadoma zgoda chroni zarówno lekarza – specjalistę umożliwiając mu szczegółowe opisanie tego, co się wydarzy w trakcie leczenia. Ponadto pacjent będzie także świadomy całego procesu i będzie mógł się do niego dostosować. Ale zasada ta chroni także samego pacjenta, z racji tego, że precyzuje mu dokładnie jego prawa i obowiązkach.
• Jakość udostępnianych informacji. Świadoma zgoda to zasada, która umożliwia pacjentowi dostęp do prawdziwych, spójnych i szczegółowych informacji o jego stanie zdrowia oraz postępach w leczeniu.
• Zakres wiedzy dyscyplinarnej. Ta cecha obejmuje odpowiednio wysoką jakość informacji przekazywanych pacjentowi. Dzięki temu pacjent będzie w stanie je zaakceptować i zrozumieć znaczenie zaproponowanej przez specjalistę terapii.
• Poprawia jakość samej procedury leczenia. Znajomość relacji z lekarzem i wspólne podejmowanie decyzji doprowadzą do większego zaangażowania ze strony pacjenta.
• Rozszerzenie zakresu badań klinicznych. Udzielona świadomie z punktu widzenia pacjenta zgoda jest narzędziem pozwalającym na rozwój badań na ludziach. Oczywiście przy pełnym poszanowaniu podstawowych zasad etycznych.
• Zarówno akceptacja, jak i zobowiązanie. Świadoma zgoda definiuje także działania obu stron uczestniczących w terapii i stanowi swoiste porozumienie na linii pacjent – lekarz. Eliminuje to tym samym wszelkiego rodzaju niepewność, która może zakłócać cały proces terapeutyczny.

Wady zasady świadomej zgody

Osoby, które sprzeciwiają się zasadzie zaangażowania pacjenta w podejmowanie decyzji przez lekarza – specjalistę, uważają, że świadoma zgoda ma także bardzo istotne wady. Do najważniejszych z nich należą przede wszystkim to, że:

• Pacjent nie jest w stanie zrozumieć większości prezentowanych mu informacji. Jest to dosyć oczywiste, jako że nie dysponuje on choćby częścią tak rozległej wiedzy fachowej, co lekarz.
• Pacjenci nie lubią otrzymywać złych wieści lub dowiadywać się o niekorzystnych rokowaniach.
• Negatywne informacje mogą także odstraszyć pacjentów. Ponadto będą mieli oni wtedy skłonność do rezygnowania z wszelkich procedur i terapii medycznych. Nawet tych, które cechują się minimalnym ryzykiem.
• Znajomość nagiej prawdy i ograniczeń zaprezentowanych przez psychologa może odbierać pacjentowi nadzieję i zaufanie. Na przykład może zniwelować korzyści, jakie u niektórych pacjentów może zapewniać efekt placebo.

Wszystkie zaprezentowane argumenty są także częścią tradycyjnego zbioru przekonań i osądów. Z logicznego punktu widzenia wydają się one być racjonalizacjami i uzasadnieniami wcześniej ustalonych praktyk zawodowych, a nie obiektywnym uzasadnieniem.

Niezależnie od tego, w dzisiejszych czasach psychologowie mają obowiązek informować i edukować swoich pacjentów tak, aby mogli oni samodzielnie podejmować swoje decyzje. Po poinformowaniu przez lekarza o całym procesie terapeutycznym, to właśnie pacjent ma w tym momencie ostatnie słowo.