Erik Erikson – psychoanalityk zupełnie innego rodzaju

Erik Erikson był niemieckim psychoanalitykiem, który wniósł niezwykle istotny wkład w nasze dzisiejsze zrozumienie zasad rządzących ludzkim umysłem. Ten wysokiej klasy fachowiec urodził się we Frankfurcie w 1902 roku, a zmarł prawie sto lat później w Stanach Zjednoczonych, a konkretniej w Massachusetts w 1994 roku.

Główny wkład w naukę, którego autorem był Erik Erikson dotyczył psychologii ewolucyjnej. Zaproponował on bowiem istnienie aż ośmiu etapów rozwoju. Pomimo faktu takiego, że studiował i pracował jako psychoanalityk, jego teorie są szeroko stosowane w także psychologii humanistycznej.

„W społecznej dżungli ludzkiej egzystencji nie ma poczucia bycia aktywnie żywym i świadomym życia, bez poczucia tożsamości”.
-Erik Erikson-

Podobnie jak w przypadku wielu kluczowych dla tej dziedziny nauki psychologów i psychoanalityków, także i dzieciństwo Erika Eriksona dalekie było od idealnego. Jego ojciec opuścił matkę zaraz po narodzinach małego Erika. Matka Eriksona była młodą kobietą o duńskim obywatelstwie, która wychowywała syna pełniąc rolę samotnej matkę w pierwszych latach jego życia. Kilka lat później wyszła za mąż za pediatrę pochodzenia żydowskiego.

Erik Erikson i jego młodość

Matka Erika ukryła fakt, że jego ojciec porzucił ich zaraz po urodzeniu dziecka. Być może dlatego Erik Erikson w okresie dorastania przyjął postawę „buntownika bez powodu”. Nie miał on zbyt wytyczonych przez siebie zbyt wielu kierunków na horyzoncie, ani też konkretnych celów. Pomimo tego, że był dobrym uczniem w szkole, nie wyróżniał się spośród ogółu. A z racji swego niesztampowego zachowania wszyscy w jego otoczeniu uważali, że jest nieustannie zdekoncentrowany i niespokojny.

Kiedy Erik Erikson skończył szkołę średnią, zdecydował, że chce zostać artystą. To był początek bardzo niestabilnego okresu w jego życiu. Chodził na zajęcia ze sztuki i podróżował po różnych częściach Europy, aby poznać ruchy artystyczne popularne wtedy na kontynencie. Czasem podróżował także jako włóczęga i nawet spał pod mostami z uwagi na brak środków finansowych.

Znacznie później Erik Erikson napisał esej zatytułowany „Autobiograficzne notatki dotyczące kryzysu tożsamości” (oryg. Autobiographic Notes on the Identity Crisis). W tej właśnie publikacji odniósł się do tamtych latach swojego życia, kiedy błąkał się bez celu i nie był pewien, jaką drogę powinien dla siebie wybrać.

Wczesna edukacja

Kiedy Erik Erikson skończył 25 lat, zdecydował, że chce się ustatkować. Jego przyjaciel zasugerował mu, aby Erik objął otwarte stanowisko w szkole eksperymentalnej. Dyrektorem szkoły była Dorothy Burlingham, bliska przyjaciółka Anny Freud. To właśnie w tej szkole Erik Erikson zaczął się odnajdywać w otaczającej go rzeczywistości i odkrywać swoje życie na nowo.

Zainteresował się wtedy pedagogiką do tego stopnia, że uzyskał nawet certyfikat Montessori uprawniający go do prowadzenia działalności edukacyjnej. Później, dzięki wpływom Anny Freud, Erikson rozpoczął studia obejmujące psychoanalizę dzieci w Wiedeńskim Towarzystwie Psychoanalitycznym (oryg. Wiener Psychoanalytische Vereinigung).

W ich efekcie zdecydował, że chce zostać w przyszłości psychoanalitykiem. Anna Freud sama przeprowadziła cały proces psychoanalizy Erika w ramach określonych przez niego samego wymagań. Takie posunięcie było wręcz niezbędne do tego, by Erikson mógł rozpocząć praktykę na własną rękę.

Erik Erikson niedługo później ożenił się ze znaną z wiedeńskich scen teatralnych baletnicą, a kilka lat później wciąż jeszcze młodzi małżonkowie musieli nagle zmierzyć się z trudami, jakie postawił na ich drodze wybuch II wojny światowej. To wydarzenie zmusiło ich do szybkiej emigracji do Stanów Zjednoczonych, gdzie Erik Erikson szybko znalazł pracę jako nauczyciel na Uniwersytecie Harvarda (oryg. Harvard University).

Poznał tam także kilku naukowców, którzy szybko awansowali do roli jego bliskich przyjaciół. A ponadto w późniejszym okresie znacząco wpłynęli na jego życie. W dalszych latach Erikson pracował także na Uniwersytecie Yale’a (oryg. Yale University) i Uniwersytecie Kalifornijskim (oryg. University of California).

Erik Erikson i jego teoria ewolucyjna

Chociaż Erikson pracował nad wieloma różnymi zagadnieniami, to jednak jego teoria rozwoju psychospołecznego była tym, co dało mu ważne miejsce w świecie współczesnej psychologii. W swojej teorii połączył on swoją rozległą wiedzę z zakresu pedagogiki, psychoanalizy i antropologii kulturowej. Erik Erikson zasadniczo zinterpretował w nowy sposób psychoseksualne fazy rozwoju, dla których podwaliny opracował sam Sigmund Freud.

Erik Erikson stworzył psychologię ego, którą uważał za podstawową siłę ludzkiego życia. Uważał on, że społeczny aspekt istot ludzkich i rozwój biologiczny determinują poszczególne elementy życia danej jednostki. Zaproponował także, abyśmy zdobyli określone umiejętności na każdym etapie naszego życia.

Te umiejętności determinują naszą późniejszą drogę ewolucji. Umiejętności i zdolności, które opisał ten naukowiec, są one z ogólnego punktu widzenia psychospołeczne i sugerują konflikt między poprzednim stanem psychologicznym, a nowym.

Osiem etapów rozwoju według Erika Eriksona prezentuje się następująco (i dokładnie w podanej niżej kolejności):

• Zaufanie kontra nieufność
• Autonomia kontra wstyd i wątpliwość
• Inicjatywa kontra wina
• Odpowiedzialność kontra poczucie niższości
• Tożsamość kontra pomieszanie ról
• Intymność kontra izolacja
• Generatywność kontra stagnacja
• Integralność ego kontra wewnętrzna rozpacz

Teoria opracowana przez Erika Eriksona miała istotny wpływ na świat psychologii w Ameryce Północnej. W późniejszym okresie wpływ ten rozprzestrzenił się na resztę naszego świata. Dziś jego teoria ma nadal znaczący wpływ na liczne badania i zakresy objęte przez procesy terapeutyczne. To interesujące, głęboko ludzkie i pełne nadziei skupienie na istocie umysłu i ludzkiej psychiki.