Dlaczego czasami mówimy “tak”, gdy w naszej głowie rozbrzmiewa “nie”? Dlaczego wolimy milczeć i nic nie mówić, jeśli w rzeczywistości to, czego chcemy, jest dla nas czymś oczywistym? Co się za tym kryje? Przyczyną jest komunikacja paradoksalna.
Każdego dnia mamy do czynienia z wieloma rodzajami relacji. Z tego powodu podstawą a zarazem celem komunikacji ludzkiej jest wzajemne zrozumienie. Czy to takie trudne?
To problem, który niesie z sobą komunikacja paradoksalna.
Komunikacja paradoksalna. Tak, być może nie, i wręcz przeciwnie
Relacje, które utrzymujemy z innymi, zależą w znacznym stopniu od sposobu, w jaki się komunikujemy. Tak więc, to co nie zostało powiedziane, założenia, kłamstwa lub niejasności nie są naszymi sprzymierzeńcami.
Komunikacja paradoksalna jest sprzecznością wynikającą z prawidłowego wnioskowania spośród spójnych przesłanek. Chociaż może się to wydawać zagadką, ten przykład rozmowy matki z córką pomoże Ci to doskonale zrozumieć:
- “Kochanie, pomóż mi nakryć do stołu”
- “Mamo, myślałam, że może nie zostanę dziś na kolacji. Myślę o pójściu z przyjacielem do kina, dobrze? “
- “Cóż, to zależy od Ciebie…”
Chociaż matka z pewnością chce, aby jej córka została na kolacji, jej słowa pozostawiają decyzję dziewczynie. Matka myśli jedno, twierdzi przeciwnie, a jej córka musi sama wywnioskować, że mama chce, aby została.
To powoduje wewnętrzny konflikt o przyjęciu do wiadomości ukrytej intencji matki a zarazem trzymania się obiektywnych słów. Cokolwiek zrobisz, wpłynie to na Twoją matkę, powodując zmianę w relacji. To właśnie jest przykład paradoksalnej komunikacji.
Gdyby matka powiedziała to, czego naprawdę pragnie, zrobiłaby to w następujący sposób:
“Nie, lepiej, jeśli zostaniesz tutaj i zjesz z nami. Możesz iść do kina ze swoim przyjacielem innego dnia”.
Każdego dnia spotykamy się z takimi sytuacjami, w których ledwo jesteśmy świadomi tej dynamiki. Oczywiste jest, że treść wiadomości nie jest jedyną rzeczą, która ma znaczenie. Za tym wszystkim stoi również zamiar.
Paradoks charakteryzuje się niejednoznacznością
“Powiedz mi, a potem się uspokoję”, może naprawdę oznaczać “nic, co powiesz lub zrobisz, mnie nie uspokoi”. Jedna rzecz i jej przeciwieństwo.
Komunikacja paradoksalna opiera się na różnorodności sposobów, w jakie możemy interpretować to samo przesłanie. Wątpimy w intencje drugiej osoby i wybieramy interpretację tego, co mówi w sposób, który nam odpowiada lub to co nam się wydaje, że ma na myśli.
Chodzi o to, że wytłumaczenie, które konstruujemy, nie musi pokrywać się z tym, które druga osoba chce nam przekazać. Ale być może tak jest. Tutaj właśnie pojawiają się niepewność, zamieszanie i nieporozumienia.
Im bardziej jesteśmy konkretni co do tego, co chcemy powiedzieć, tym mniej przestrzeni pozostawiamy niejednoznaczności. Umożliwia to lepszą jakość naszej komunikacji z innymi ludźmi.
Logika stojąca za teorią nieporozumienia Watzlawicka
Paul Watzlawick był austriackim teoretykiem i psychologiem, u którego możemy szukać punktu odniesienia w dziedzinie psychoterapii. Jego badania starały się wyjaśnić, dlaczego czasami trudno jest zrozumieć meta komunikację a tak łatwo zrobić coś wręcz przeciwnego: uniknąć komunikacji. Aby to zrozumieć, dobrze jest wiedzieć o pięciu aksjomatach komunikacji:
- “Nie można się nie porozumiewać”. Komunikacja zawsze ma miejsce. Przesyłamy nawet wiadomości, których nie chcemy komunikować. Cisza to także komunikacja.
- Wszystkie komunikaty mają poziom zawartości (to, o czym mówisz) i poziom relacji (kontekst komunikacji).
- Charakter związku zależy od sposobu, w jaki każda osoba organizuje komunikację między sobą: proces komunikacyjny jest systemem sprzężenia zwrotnego, jest nadawca i odbiorca
- Istnieją dwie formy ludzkiej komunikacji: cyfrowa i analogowa. Więcej na ten temat powiemy poniżej.
- Wymiana komunikacji może być symetryczna lub uzupełniająca. To zależy od tego, czy relacja jest równa.
Dwa rodzaje komunikacji
Dla Watzlawicka istnieją dwa rodzaje języka do wyrażania tej samej treści: analogowy i cyfrowy.
- Cyfrowy: to, co mówimy. To nie dotyczy komputerów. Odnosi się do treści samej wiadomości. Do tego, co jest zrozumiałe, bezpośrednie i nie wymaga tłumaczenia. Kiedy ktoś mówi: “Potrzebuję więcej miłości”, “Jestem bardzo szczęśliwy”, “Chcę, żebyś mnie cenił” nie musisz tego interpretować. Znaczenie i słowa spotykają się w połowie drogi.
- Analogowy: to, co tak naprawdę mamy na myśli. Jaki rodzaj intencji lub tła kryje się za słowami? Ten rodzaj komunikacji wymaga od nas zastanowienia.
W poprzednim przykładzie matka przekazuje dwa rodzaje komunikacji córce:
- Cyfrowy: “Do Ciebie należy decyzja, czy zostaniesz na lunchu lub pójdziesz do kina”.
- Analogowy: “Zostań tutaj, bo wiesz, że oczekuję, że zjesz z nami”.
Teoria podwójnego wiązania
W taki sam sposób, w jaki poprzednie typy komunikacji mogą do siebie pasować, mogą też istnieć takie, które przeczą sobie nawzajem. Język i słowa nie mają podwójnego znaczenia same w sobie. To my tworzymy podwójny sens.
Autorzy tacy jak Bateson, Jackson, Haley i Weakland zagłębili się w to zjawisko. Mówili o istnieniu podwójnego wiązania: paradoks tworzył sprzeczność. Badali ten rodzaj paradoksalnej komunikacji u pacjentów ze zdiagnozowaną schizofrenią. W wynikach swoich badań starali się wyjaśnić, w jaki sposób kontekst rodzinny i komunikacja wpływają na wygląd i utrzymywanie się tej choroby.
Zdefiniowali podwójne wiązanie jako związek chorobowy, który ma następujące właściwości i cechy:
- Występuje, gdy ma miejsce bardzo intensywna lub naładowana emocjonalnie sytuacja.
- Zachodzi komunikacja paradoksalna: dwa sprzeczne komunikaty są wydawane w tym samym czasie. W większości przypadków jeden słownie a drugi niewerbalnie. Wcześniej omawiane rodzaje komunikacji (analogowej i cyfrowej) nie pasują do siebie.
- W relacjach między osobą, która przekazuje wiadomość, a osobą, która ją otrzymuje, istnieje nierówna siła. Osoba przekazująca wiadomość uniemożliwia drugiej rozszyfrowanie i rozmowę o sprzeczności. Nie pozostawia również miejsca na działanie. Cokolwiek robisz, utkniesz między młotem a kowadłem.
Jak wygląda teoria podwójnego wiązania?
Bateson zilustrował podwójne wiązanie bardzo odkrywczym przykładem. Pokazał rodzinę, w której starszy brat nieustannie dręczył młodszego. Młodszy brat, na dodatek, był bardzo nieśmiałym dzieckiem.
Zastraszanie doszło do takiego punktu, że młodszy brat płakał z poczucia frustracji i bezsilności, kiedy czuł się prześladowany. Konsekwencją było to, że starszy brat przestawał mu dokuczać, ale rodzice karali młodszego chłopca za krzyki i płacz.
W tej sytuacji dziecko otrzymuje dwie całkowicie sprzeczne wiadomości. Z jednej strony musi wyrazić swoje uczucia, aby zostać zaakceptowanym (nie być zastraszanym). Z drugiej strony, nie może wyrazić swoich emocji, aby być zrozumianym w inny sposób (jeśli je pokażesz, będą konsekwencje). Jakiego wyboru dokona?
Autorzy doszli do wniosku, że podwójne wiązanie jest dysfunkcyjną i niezrównoważoną formą komunikacji, która zniechęca i dezorientuje ludzi. Odbiorca nie wie, czego się spodziewać, a to prowadzi do szeregu możliwych zaburzeń i trudności w relacjach z innymi i z samymi sobą.
Jak widać, jesteśmy otoczeni przez paradoksalną komunikację i podwójne wiązania. Na przykład, gdy znajdziemy znak, który mówi “nie czytaj tego”, pojawia się drugi, który ostrzega “bądź bardziej spontaniczny” lub “nie bądź tak posłuszny”. Wszystkie szukają sprzecznych odpowiedzi w odniesieniu do tego, co reklamują.
Jak komunikacja paradoksalna może powodować konflikt między parami?
Kiedy pojawiają się problemy w romantycznych relacjach, są zwykle spowodowane brakiem wzajemnej komunikacji. Podobnie jak w przypadku naszej rodziny, przekazujemy również sprzeczne informacje o tym, jak się czujemy lub czego chcemy dla naszego partnera
- Żona: “Dzisiaj miałam wyczerpujący dzień w pracy. A na dodatek dzieciaki pozostawiły straszny bałagan w salonie podczas zabawy! “
- Mąż (myśli):” Czego ona chce? Właśnie wróciłem do domu i też jestem zmęczony. Nie prosisz mnie o porządkowanie pokoju, prawda? “
- Mąż (mówi): “No cóż, to dlaczego nie posprzątasz?
Sposób, w jaki mąż reaguje na uwagi żony ukazuje problem. Nie tylko zakłada, że jego żona pośrednio prosi go, aby wysprzątał pokój; ale dodatkowo jego odpowiedź jest całkowicie pozbawiona kontekstu i graniczy z grubiaństwem.
Najlepiej byłoby, gdyby zapytał ją: “Czy chcesz, żebym posprzątał salon? Czy mogę Ci pomóc? Czego potrzebujesz?”. Ale on dochodzi do wniosku, na skutek swoich przekonań i głęboko zakorzenionych założeń, że jej zamiarem jest nie posprzątanie.
Co to oznacza dla związku
Świadczy to o tym, że oboje partnerzy nie przekazują swoich intencji wystarczająco jasno. Ponadto komunikacja paradoksalna nie jest zwykle jednorazowa, ale ma efekt śnieżnej kuli. Najczęściej pojawia się w każdej rozmowie i może stać się stałym elementem.
W terapii dla par terapeuta może zobaczyć, jak para wyraża swoje problemy przy pomocy gestów i niewerbalnej agresji, jednocześnie ukrywając wrogość za językiem, który wydaje się pełen uczuć lub odwrotnie.
W zidentyfikowaniu paradoksu pomaga czasami próba zrozumienia drugiej osoby, odkrycia, co ma na myśli, nawet jeśli milczy. Jednak w innych przypadkach, gdy nie jesteśmy gotowi zrozumieć, może to spowodować bardzo szkodliwe konsekwencje dla związku i doprowadzić do wielkich konfliktów. Aby móc komunikować się we właściwy sposób, pierwszą rzeczą, którą musimy zrobić, to zrozumieć siebie.
“Twoje założenia są Twoimi oknami na świat. Co jakiś czas usuwaj je niczym zabrudzenia, inaczej do wnętrza nie zawita światło”.
– Isaac Asimov-