Każdego dnia wchodzisz w interakcję z wieloma osobami. Niektóre z nich są Ci znajome, inne obce. Posiadasz pewne pojęcie na temat osobowości każdej z nich, co zostało wywnioskowane z kontaktu, jaki miałeś z danymi osobami. To wtedy właśnie tworzą się oczekiwania społeczne związane z ich zachowaniem.
Psychologia społeczna od zawsze szeroko zajmowała się zjawiskiem, jakim są oczekiwania społeczne. Dzięki temu wiemy, że mają one duży związek z wrażeniami, jakie wywołują na nas inni ludzie. Przede wszystkim jednak przyjrzyjmy się oraz przedyskutujmy czym jest postrzeganie społeczne.
Postrzeganie społeczne
Istoty ludzkie, od urodzenia pozbawione środków do tego, by być niezależnymi, potrzebują złożonych relacji społecznych. Dlatego nasz mózg przygotowany jest do postrzegania naszego środowiska społecznego oraz oceniania go. Bardzo ważną częścią kontrolowania naszych relacji jest wiedza jacy są ludzie, którzy tworzą nasz krąg towarzyski. To właśnie tutaj w grę wchodzi postrzeganie społeczne.
Do wyjaśnienia tego fenomenu stosuje się prosty oraz interesujący model postrzegania społecznego Susan Fiske. Według niej, jesteśmy w stanie przypisać każdą osobę do pewnej kategorii, zaraz po jej poznaniu. I osoba ta zostanie w tej kategorii aż do czasu, kiedy relacja przybierze nowy wymiar, a my odkryjemy coś, co zmusi nas do zmiany owej kategorii.
Ponadto, jeśli jesteśmy zainteresowani, będziemy próbować udowodnić, że ich zachowanie przystaje do naszej kategorii. Jeśli tak się nie dzieje, zaadaptujemy się oraz zmienimy kategorię, tak by dana osoba nadal wpasowywała się w jakiś obrany przez nas koncept.
To bardzo ważne zjawisko. Pomyśl o tym w ten sposób. Bez niego, radzenie sobie z relacjami społecznymi byłoby o wiele trudniejsze. Ważne, by pamiętać, że to szybki oraz przydatny proces, jednak niezbyt dokładny. Istoty ludzkie posiadają bardzo złożone osobowości, które wchodzą w silne interakcje z kontekstami trudno dopasowującymi się do jakichkolwiek kategorii. Jednak ten mały “skrót mentalny” jest przydatny i daje nam wskazówki co to tego jak traktować ludzi, którzy nas otaczają.
Kiedy już skategoryzowaliśmy nasze otoczenie społeczne oraz sformułowaliśmy koncept na temat każdej z tych osób, zaczynamy tworzyć oczekiwania społeczne. Jednak czym one tak naprawdę są?
Oczekiwania społeczne
Oczekiwania społeczne są domysłami na temat tego jak ktoś z naszego kręgu społecznego zachowa się w przyszłości lub w konkretnej sytuacji. Kiedy wyrabiamy sobie na czyjś temat pewne zdanie, oczekiwania społeczne będą związane z tym obrazem danej osoby w naszej głowie. Pomaga nam to wyobrazić sobie jak powinniśmy się zachować w jej obecności oraz jak przewidzieć jej zachowanie.
To tworzenie się oczekiwań wobec naszych relacji spełnia funkcję adaptacyjną. Łatwo zgadnąć czym ona jest. W sztucznym środowisku, opartym na złożonych grupach, czyli w takim, w jakim się znajdujemy, przewidywanie zachowań innych ludzi pozwala nam dostosować się własnym zachowaniem. W ten sposób przynosi nam tu dużą korzyść, jeśli chodzi o interakcje społeczne. Poza tym, nie jest to zbyt precyzyjny proces. Wydawanie osądu, który okazuje się mylny jest czasami lepsze od niewydawania żadnych sądów lub wiecznie błędnej oceny.
Musimy też wiedzieć, że te behawioralne lub społeczne oczekiwania w znaczący sposób wpływają na nasze zachowanie. Nie każdego traktujemy w ten sam sposób, podobnie jak nie zawsze traktujemy tak samo tą samą osobę w każdej sytuacji. Możemy zauważyć to w wielu codziennych relacjach.
Co więcej, staramy się, aby inni spełniali nasze oczekiwania albo poprzez pośrednio ich do tego zmuszając, albo poprzez zmianę własnego postrzegania. Proces ten zachodzi w obu kierunkach. Jesteśmy też świadomi oczekiwań jakie inni mają względem nas samych. Dlatego zawsze staramy się dostosować nasze zachowanie, aby usatysfakcjonować te wyobrażenia.
Mała refleksja
Oczekiwania społeczne przepełniają nasze życie; zarówno te, które mamy względem innych, jak i takie, które inni mają względem nas. Idąc tym tropem, aby zadbać o nasze relacje, mamy tendencję do spełniania tych oczekiwań. Zaniechanie tego mogłoby stworzyć lukę niepewności, a przez to niepokoju. Musisz pamiętać, że nie jest to dokładny proces. Dlatego często oczekiwania społeczne nie są spełniane.
Pomyłka w przystosowaniu oczekiwań może doprowadzić do trzech sytuacji. Po pierwsze, osoba, wobec której mamy pewne oczekiwanie zmieni swoje zachowanie, by się do niego dostosować. Po drugie, osoba, która posiada pewne oczekiwania zmieni swoje postrzeganie, aby uwierzyć, że zachowanie drugiej osoby jest zgodne z założonymi oczekiwaniami. I po trzecie, współzależność między oczekiwaniem a zachowaniem jest złamana i sytuacja ta akceptowana jest jako pomyłka.
Pierwsze dwa scenariusze unikają konfliktu oraz utrzymują relację w jej pierwszych fazach. Jednak tak naprawdę może doprowadzić to do większych problemów na dłuższą metę. To dlatego, że w pierwszym przypadku dana osoba zmienia swoje zachowanie, by zadowolić drugą. Prowadzi to do błędnego odczytywania rzeczywistości. W drugim przypadku osoba, która stworzyła pewne oczekiwania, kłamie. Podświadomie oszukuje samą siebie na temat tego jaka jest druga osoba.
Poza niepokojem, silniejsza więź
Trzecia opcja wywołuje najwięcej niepokojów ze względu na brak kontroli nad tym, co się dzieje. Pomimo to, jeśli relacja przezwycięża lub akceptuje ten niepokój, stanie się ona o wiele stabilniejsza.
To prawdopodobne, że w przelotnych relacjach (na przykład sąsiedzkich) pierwsze dwie opcje są odpowiednie, ponieważ między dwoma osobami nie ma zażyłości. Jednak byłoby to oznaką zaniedbania, jeśli zachowywalibyśmy się tak wobec najbliższych przyjaciół czy rodziny.
Jak myślisz, jakiego typu oczekiwania społeczne posiadasz względem innych? Czy zachowujesz się tak, jak oni by tego chcieli?