Howard Gardner i jego teoria inteligencji wielorakiej

Około trzydzieści lat temu amerykański psycholog Howard Gardner zakwestionował koncepcję jednej, nierozkładalnej na czynniki pierwsze inteligencji. Jego alternatywą dla tej globalnej koncepcji inteligencji była teoria inteligencji wielorakiej, zwanej także wielokrotną.

Przez całe dekady ludzie uważali, że inteligencja jest podstawową funkcją mentalną, która determinuje naszą zdolność rozwiązywania problemów, zwłaszcza w dziedzinie logiczno-matematycznej. I wychodzili z założenia, że podobnie jak atomy, nie istnieją jej składniki. Ale podobnie jak to było w przypadku atomów, podobnie stało się z inteligencją.

Zasadniczo Howard Gardner zdał sobie po prostu sprawę z tego, że ludzie tak naprawdę nie mają jednej globalnej inteligencji, która dotyczyłaby każdego aspektu ich życia. W rzeczywistości istniały różne rodzaje inteligencji, które nazywał inteligencjami wielokrotnymi. Tak więc najnowsze psychologiczne teorie dotyczące inteligencji pozostawiają daleko w tyle tę tradycyjną i prawdopodobnie z gruntu rzeczy błędną koncepcję inteligencji.

Tak jak wspomnieliśmy już pokrótce powyżej, nie tak dawno temu zmierzone, zbadane i sklasyfikowane zostały jedynie logiczne, matematyczne i językowe składniki inteligencji. Ale teoria inteligencji wielorakiej postrzega kompetencje poznawcze jako grupę określonego rodzaju umiejętności, talentów i zdolności umysłowych zwanych “inteligencjami”.

Każda z nich pełni rolę elementu wchodzącego w skład inteligencji “pełnej” lub inaczej wynikowej. Co więcej, każdy z nas w pewnym stopniu posiada wszystkie umiejętności, zdolności umysłowe i talenty. Niektóre z nich są jedynie w różnym stopniu rozwinięte.

Teoria inteligencji wielorakiej postrzega kompetencje poznawcze jako grupę określonego rodzaju umiejętności, talentów i zdolności umysłowych zwanych “inteligencjami”.

Definicja inteligencji której autorem jest Howard Gardner

Biegłość na poziomie akademickim to nie wszystko

Howard Gardner definiuje inteligencję jako “zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia produktów, które są cenione w jednym lub wielu ustawieniach kulturowych”. Po pierwsze, poszerza to zakres rozważań o to, czym jest tak naprawdę inteligencja w wielu jej odmianach i po drugie definiuje zarazem to, co ludzie zawsze intuicyjnie znali i rozumieli.

A dlatego kwestia ta jest tak istotna, że niektóre rodzaje inteligencji odnoszą się do sukcesów typowo akademickich. Ale są też inne, równie ważne jej odmiany, które nie mają nic wspólnego z wykształceniem, czy też wiedzą. Przynajmniej nie bezpośrednio, a już na pewno nie w sposób, w jaki do tej pory inteligencja była tradycyjnie mierzona.

W rzeczywistości czynnik akademicki zazwyczaj nie jest najlepszym sposobem przewidywania tego, jak daleko posunie się dana osoba. Są na przykład ludzie, którzy osiągają bardzo wysokie wyniki w tradycyjnych testach inteligencji, ale nie mają nawet cienia talentu, jeśli chodzi o nawiązywanie relacji międzyludzkich.

Sukces zarówno w biznesie, czy też w sporcie, wymaga odpowiedniej odmiany inteligencji. Ale używamy innego rodzaju inteligencji w każdym z tych obszarów. Żadna z nich nie jest lepsza, ani też gorsza od innej. Po prostu są inne, obejmują inne cechy i właściwości. Innymi słowy, nie można powiedzieć, żeby Albert Einstein nie był bardziej lub mniej inteligentny niż na przykład Michael Jordan.

Zamiast tego, należy stwierdzić, że obie te wielkie postacie wykorzystują inteligencje różnego rodzaju. Zarówno inteligencja Einsteina, jak i Jordana skupia się na zupełnie innych obszarach i zastosowaniach.

W rzeczywistości to, za czym opowiada się teoria inteligencji wielorakiej, polega na tym, że dostosowujemy nasze metody nauczania do rodzaju inteligencji każdego człowieka. Takie przystosowanie obniży nawet koszty edukacji (czas, zasoby, energia). Warto zatem pójść drogą, jaką wskazał Howard Gardner, jako że może to przynieść naprawdę wymierne korzyści.

Inteligencja to umiejętność, którą możesz wytrenować, a niekiedy nawet się jej nauczyć

Drugim, równie ważnym aspektem całej tej teorii jest to, że Howard Gardner definiuje inteligencję jako konkretną zdolność. Nie tak dawno jeszcze ludzie postrzegali inteligencję jako cechę wrodzoną i niezmienną. Albo urodziłeś się jako ktoś inteligentny, albo też nie. I nie ma tutaj żadnego znaczenia Twoje wykształcenie, nic nie możesz zrobić, żeby to zmienić.

W wyniku takiego nastawienia ludzie jeszcze do niedawna byli negatywnie nastawieni do kwestii edukacji dla osób wykazujących się niedostatkami inteligencji, ponieważ uważali to za zwyczajnie bezcelowe.

Zdefiniowanie inteligencji jako umiejętności oznacza jednak, że dysponuje ona zdolnością do rozwoju. Howard Gardner nie zaprzecza wpływu składników genetycznych. Ale dodatkowo twierdzi także , że te “potencjalne możliwości” mogą dodatkowo rozwinąć się w zależności od środowiska, doświadczeń, wykształcenia itp.

Inteligencja to umiejętność, którą możesz wytrenować. Jako istoty ludzkie, wszyscy mamy potencjał do zwiększenia naszej inteligencji. Żaden elitarny zawodnik nie dostanie się na sam szczyt bez intensywnego treningu, bez względu na to, jak dobre mogą być jego naturalne umiejętności. Można powiedzieć to samo o matematykach, poetach lub ogólnie rzecz biorąc ludziach niezwykle inteligentnych.

Właśnie dlatego, zgodnie z modelem inteligencji wielorakiej zaproponowanym przez Howarda Gardnera, wszyscy mamy potencjał do rozwoju naszej inteligencji, wspartej dodatkowo naszymi zdolnościami i motywacją.

Teoria inteligencji wielorakiej: 8 rodzajów inteligencji

Howard Gardner badając temat inteligencji wielorakiej zdefiniował osiem odmian inteligencji bazowej składającej się na efekt końcowy, który znamy pod potocznym pojęciem “inteligencji” jako takiej. Odmiany te są następujące:

Inteligencja logiczno-matematyczna

Howard Gardner definiuje tę odmianę inteligencji jako zdolność do rozumienia abstrakcyjnych związków między różnymi pojęciami. Używamy jej przede wszystkim do rozwiązywania problemów logicznych i matematycznych. Inteligencja logiczno-matematyczna jest doskonale skorelowana ze sposobem funkcjonowania obu półkul mózgowych. Z tego też powodu nasza kultura zawsze uważała ją za jedyny rodzaj inteligencji.

Howard Gardner uznał, że ta odmiana inteligencji skupia się przede wszystkim na :

• umiejętności przetwarzania liczb i wartościowaniu,
• analizowaniu problemów od strony logicznej,
• naukowym podejściu do różnego rodzaju problemów,

Osoby, u których inteligencja logiczno-matematyczna została rozwinięta do wysokiego poziomu czerpią najwięcej satysfakcji z takich rodzajów aktywności, jak na przykład:

• rozwiązywanie zagadek i quizów
• praca z liczbami i wykonywanie skomplikowanych obliczeń
• rachunkowość i księgowość
• porządkowanie lub sortowanie informacji w formie tabelarycznej
• naprawa komputerów
• rozwiązywanie wymagających i skomplikowanych łamigłówek
• granie w gry wideo

Osoby takie potrafią także błyskawicznie oszacowywać wartości, rozwiązywać problemy liczbowe i zapamiętywać liczby oraz dane statystyczne. To rodzaj inteligencji spotykany powszechnie wśród matematyków, naukowców, inżynierów i logików.

Inteligencja werbalno-językowa

Jest to najbardziej rozpoznawalna odmiana inteligencji, która dotyczy cech typowo humanistycznych. Czyli na przykład uczenia się języków obcych. Powodem tego stanu rzeczy jest to, że obejmuje ona przede wszystkim czytanie, pisanie, słuchanie i mówienie.

Ta odmiana inteligencji oznacza szczególną wrażliwość na język mówiony i pisany. A przecież nie od dziś wiadomo, że umiejętność posługiwania się językiem, zarówno w mowie, jak i w piśmie może pomóc odnieść sukces w wielu różnych dziedzinach.

Inteligencja werbalno-językowa obejmuje między innymi zdolności sprawnego posługiwania się składnią, fonetyką, semantyką i pragmatycznymi zastosowaniami języka. Należą do nich na przykład retoryka, mnemonika, umiejętność przejrzystego objaśniania skomplikowanych problemów i znajomość metajęzyka.

Ludzie z tego rodzaju inteligencją sprawiają wrażenie, jakby zupełnie naturalnie przychodziło im tłumaczenie, nauczanie lub przekonywanie innych do swych racji. Czemu tak się dzieje? Ponieważ potrafią niezwykle precyzyjnie posługiwać się językiem. Według Armstronga osoby takie lubią spędzać czas na aktywnościach takich jak na przykład:

• czytanie książek i artykułów,
• opowiadanie historii lub żartów,
• oglądanie filmów,
• tworzenie artykułów dla czasopism,
• tworzenie dzieł sztuki,
• pisanie poematów,
• uczenie się języków obcych,
• granie w gry słowne, jak scrabble lub krzyżówki,
• prowadzenie badań nad różnymi zagadnieniami.

Tak więc jest to rodzaj inteligencji, jaki można spotkać na przykład u prawników, pisarzy, poetów, nauczycieli, komików i mówców.

Inteligencja muzyczno-rytmiczna

Ta odmiana inteligencji obejmuje “zdolność postrzegania form muzycznych”. Oznacza to możliwość łatwego komponowania, interpretowania, przekształcania i oceniania wszystkich rodzajów muzyki i dźwięków.

Osoby z takimi zdolnościami mają szczególnie wysoką “wrażliwość na rytm, kadencję, ton i barwę dźwięków oraz odgłosów natury i środowiska”. Z kolei według Armstronga  osoby o szczególnie dobrze rozwiniętej inteligencji muzyczno-rytmicznej spędzają dużo czasu na aktywnościach takich jak:

• śpiewanie
• słuchanie muzyki
• granie na instrumentach
• chodzenie na koncerty muzyczne
• tworzenie własnej muzyki
• nucenie podczas nauki

Podsumowując rozważania w tym punkcie, jest to typowa inteligencja dla miłośników muzyki, kompozytorów, wokalistów, inżynierów dźwięku, producentów muzycznych, muzyków, nauczycieli muzyki itp.

Inteligencja wizualno-przestrzenna

Inteligencja wizualno-przestrzenna obejmuje zdolność do kształtowania i wizualizacji obrazów 2D i 3D. Ponadto jest to zdolność do zrozumienia, manipulowania i modyfikowania układu zarówno dużych, jak i małych przestrzeni.

Ludzie, u których inteligencja wizualno-przestrzenna jest bardzo dobrze rozwinięta, z łatwością zapamiętują zdjęcia i obiekty, a nie słowa. Można to określić mianem potocznie używanego pojęcia “pamięci wzrokowej”. Dostrzegają oni i zapamiętują na przykład modele samochodów i motocykli napotkanych na ulicy, ubrania i włosy osób, z jakimi rozmawiali itp.

Dla osób tego typu atrakcyjnymi zajęciami i sposobami spędzania czasu mogą być na przykład:

• rysowanie,
• “gryzmolenie” rozumiane jako bezwiedne szkicowanie lub robienie notatek podczas rozmowy,
• malowanie obrazów,
• granie w gry wideo,
• tworzenie modeli z gliny lub plasteliny, albo też komputerowych,
• czytanie i tworzenie map,
• analizowanie złudzeń optycznych i labiryntów,

To odmiana inteligencji najczęściej wysoko rozwinięta u architektów, pilotów, żeglarzy, szachistów, chirurgów i artystów. To także inteligencja typowa dla malarzy, grafików i rzeźbiarzy.

Inteligencja kinestetyczno-fizyczna

Inteligencja kinestetyczno-fizyczna polega na umiejętności wykorzystania własnego ciała (całego lub tylko niektórych jego części) do wyrażania idei, uczenia się, rozwiązywania problemów, wykonywania czynności lub tworzenia produktów.

Osoby, u których inteligencja kinestetyczno-fizyczna jest wysoko rozwinięta to ludzie, którzy szybko i łatwo podnoszą swoje umiejętności fizyczne. Uwielbiają aktywnie spędzać czas i uprawiać sport. Innymi słowy, ich ulubioną częścią planu zajęć są lekcje wychowania fizycznego.

Ludzie tacy potrafią bez problemu tańczyć z gracją i wdziękiem, czy też działać i naśladować mimikę oraz zachowania innych ludzi. Takie osoby myślą skuteczniej, kiedy się poruszają i uczą się lepiej, kiedy są w nieustannym ruchu.

Jest to ten rodzaj inteligencji, który jest zazwyczaj bardzo wysoko rozwinięty u sportowców, baletnic, aktorów, chirurgów, rzemieślników, wynalazców, mechaników i wśród specjalistów z innych zawodów technicznych.

Inteligencja interpersonalna

Inteligencja interpersonalna polega ogólnie rzecz biorąc na umiejętności skupiania się na rzeczach ważnych dla innych ludzi. Oznacza to pamiętanie o zainteresowaniach innych osób, ich motywacjach, światopoglądzie, osobistej historii i intencjach. Często obejmuje również zdolność do przewidywania konsekwencji swoich decyzji, uczuć i działań.

Ludzie, którzy mają naturalnie wysoko rozwiniętą inteligencję interpersonalną lubią rozmawiać, uczyć się w grupach lub parach i pracować lub robić różnego rodzaju rzeczy dotyczące innych ludzi. Spędzają oni dużo czasu pomagając innym ludziom i zapisując się do aktywności o naturze wolontariatu dotyczących różnych ważnych kwestii. Ponadto są “dobrymi mediatorami wobec konfliktów społecznych”.

Osoby takie są dobrymi rozmówcami i prelegentami, ponieważ używają zarówno języka werbalnego, jak i mowy ciała. Mają wielu przyjaciół, czują prawdziwą empatię i współczucie wobec innych ludzi i potrafią ich zmotywować do działania. Jest to zatem odmiana inteligencji typowo spotykana wśród nauczycieli, terapeutów, doradców, polityków, sprzedawców i przywódców religijnych.

Inteligencja naturalistyczna

Inteligencja naturalistyczna definiowana jest jako wrażliwość na formy naturalne i cechy geologiczne Ziemi. Obejmuje umiejętność rozróżniania i klasyfikowania szczegółów oraz elementów środowiska miejskiego, podmiejskiego lub wiejskiego.

Według Armstronga osoby o wysoko rozwiniętej inteligencji naturalistycznej najbardziej cenią sobie takie rodzaje aktywności, jak:

• kemping i biwakowanie
• wędrówki i spacery
• dbanie o zwierzęta domowe
• uczenie się i kategoryzowanie nazw ludzi, zwierząt, roślin i przedmiotów wokół nich
• ogólnie pojęte przebywanie na łonie natury

Ta odmiana inteligencji jest najważniejsza dla kultur zależnych od polowań, połowów i zbiorów. To inteligencja naturalistów, ekologów oraz działaczy prospołecznych. Ale dostrzec ją można także wśród naukowców, poetów i artystów. Zwykle mogą oni wybierać szczegóły, wykorzystywać i rozwijać takie umiejętności percepcyjne w swojej prac.

Inteligencja egzystencjalna

Możesz mieć także dobrze rozwiniętą inteligencję egzystencjalną lub też inteligencję “pytania o sens życia”. Ale Howard Gardner nie potwierdził jednoznacznie, czy jest to ostatni brakujący składnik “pełnej” inteligencji, czy też nie. Mimo tego, że spełnia ona prawie wszystkie kryteria, brakuje w niej jednego dość istotnego elementu. Nie ma bowiem żadnych dowodów naukowych na to, że poszczególne części mózgu zajmują się takimi zahaczającymi o filozofię pytaniami natury egzystencjalnej.

Kluczową częścią tej odmiany inteligencji jest tendencja do myślenia w kategoriach pytań i szukania transcendentalnych odpowiedzi. Osoby, które cechuje mocno rozwinięta inteligencja egzystencjalna często myślą o takich rzeczach jak: dlaczego istnieje życie? Dlaczego istnieje śmierć? Dlaczego tak często wybuchają na świecie wojny? Co stanie się w przyszłości? Czym jest tak naprawdę miłość?

Inteligencja duchowa jest również częścią inteligencji egzystencjalnej. Chociaż sama nie jest uważana za kolejną odmiany inteligencji, to w rzeczywistości ludzie cechujący się wysoko rozwiniętą sferą duchową są z reguły głęboko zainteresowani także kwestiami religijnymi. To właśnie oni zainspirowali Howarda Gardnera do rozpoczęcia badań nad inteligencją egzystencjalną.

Faktem jest, że istnieją wśród nas ludzie, którzy są bardziej od innych uzdolnieni w kwestiach na przykład medytacji. Osoby takie zwykle mają znacznie więcej doświadczeń duchowych i mentalnych.

Podsumowując nasze dzisiejsze rozważania możemy stwierdzić, że teoria inteligencji wielorakiej, której autorem jest Howard Gardner była totalną rewolucją. Rozszerzyła ona spektrum ludzi, których możemy nazwać inteligentnymi. Dlatego też pozwoliła ona otworzyć przed nami nową, fascynującą ścieżkę, zapraszając nas do myślenia o czymś zupełnie nowym. Każdy ma bowiem swoje unikalne “możliwości” i może odnieść sukces, jeśli je rozpozna i rozwinie w odpowiednim kierunku tak, by je w pełni wykorzystać.

Teoria inteligencji wielorakiej stawia ludzi w znacznie bardziej pozytywnym świetle. W końcu wydaje się ona o wiele bardziej realistyczna niż tradycyjna koncepcja jednolitej inteligencji.

Bibliografia:

Gardner, H. (1995). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. Fontana Press.
Lazear, D. (1991a). Seven ways of knowing: Teaching for multiple intelligences (2a ed.). Palatine, IL: Skylight Publishing.