Wiedza ukryta – czym jest i jak się objawia?

Wiedza ukryta to ta, którą dana osoba posiada i wykorzystuje intuicyjnie i automatycznie, ale nie jest w stanie jej wyrazić ani przekazać w bezpośredni sposób. Odpowiada informacjom i wiedzy zdobytej poprzez osobiste doświadczenie, praktykę i interakcję z otoczeniem. Jest zakorzeniona w zdolnościach, umiejętnościach i percepcji.

Wiedza ukryta obejmuje informacje, które z punktu widzenia świadomości zostały zapomniane, ale nadal pozostają żywe w nieświadomości. Możliwe, że nie pamiętasz, kiedy i w jaki sposób zdobyłeś tę wiedzę i zazwyczaj wychodzi ona na jaw instynktownie.

Ten rodzaj wiedzy odgrywa ważną rolę w wielu działaniach i zawodach, ponieważ opiera się na osobistym doświadczeniu i intuicji. Jest także niezbędny do podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów.

[atomik-quoteauthor=”Peter F. Drucker”]”Wiedza ukryta jest jak niewidzialna iskra, która rozpala płomień sukcesu.”[/atomik-quote]

Charakterystyka wiedzy ukrytej

Wiedza ukryta, jak wskazuje artykuł w Gaceta Sanitaria, to ta, z której korzysta się intuicyjnie i nieświadomie. Składa się z wiedzy kontekstowej i osobistej, którą zdobywa się wyłącznie poprzez doświadczenie.

W swojej publikacji Zarządzanie wiedzą: od ukrytej do jawnej Eduardo Contreras argumentuje, że wiedzę bardzo trudno jest sformalizować i przekazać. Ponadto składają się na nią umiejętności techniczne i poznawcze.

Socjolog Michael Polanyi ukuł ten termin w latach 60. XX wieku, formułując swoje postulaty dotyczące wiedzy osobistej (Sanford i in., 2020). Polanyi twierdzi, że cenna część wiedzy wywodzi się z nieformalnych porozumień i umiejętności, które poprzedzają świadome myślenie. Zamiast przez bezpośrednie nauczanie, przekazywana jest poprzez kulturę i historię.

Wiedza ta jest nieoceniona w wielu obszarach, m.in. w sztuce, muzyce, sporcie i intuicyjnym podejmowaniu decyzji. Również we wszystkich tych działaniach, w których najważniejsze jest doświadczenie i osobista praktyka, jak ma to miejsce w przypadku strażaków, policjantów, pilotów czy osób wykonujących ryzykowne zawody. Jej cechy są następujące:

• Kontekstowa: w dużej mierze wiąże się z kontekstem, w którym została nabyta. Można ją dostosować i zależy od indywidualnego doświadczenia i perspektywy.
• Automatyczna i intuicyjna: jest stosowana bez udziału świadomego umysłu. Raz nabyta staje się nieodłączną częścią sposobu, w jaki dana osoba wykonuje zadania lub podejmuje decyzje.
• Uzupełniająca: zarówno wiedza ukryta, jak i jawna uzupełniają się i łączą, aby wspierać zrozumienie i zdolność działania w różnych sytuacjach.
• Zdobywa się ją wraz z doświadczeniem: rozwija się, gdy osoba wchodzi w interakcje ze swoim otoczeniem i nabywa praktyki w określonej dziedzinie. Wynika z obserwacji, eksperymentów i bezpośredniego uczenia się.
• Nie da się jej łatwo wyrazić: stanowi ona element wewnętrzny, ponieważ jest zakorzeniona w umiejętnościach, intuicji i osobistych doświadczeniach. Ze względu na swój ukryty charakter często trudne jest jej wyrażanie za pomocą słów lub konkretnych instrukcji.

Dlaczego trudno jest przekazać wiedzę ukrytą?

Przekazywanie tego rodzaju wiedzy jest trudne ze względu na jej ukryty i subiektywny charakter. W przeciwieństwie do wiedzy jawnej, którą można dzielić się za pomocą słów i symboli, wiedza ukryta przejawia się bardziej w praktyce niż w teorii.

Większość ludzi ma trudności z identyfikacją i zwerbalizowaniem umiejętności i wiedzy nabytych intuicyjnie. Poza tym jest to w dużej mierze wiedza kontekstowa, co oznacza, że jest specyficzna sytuacyjnie i dodatkowo utrudnia jej uniwersalne wyrażanie.

Tak jest na przykład w przypadku strażaka, który na podstawie ogólnej obserwacji instynktownie podejmuje decyzję o wejściu do płonącego budynku. Odpowiada także tak zwanemu przez niektórych lekarzy „oku klinicznemu”.

Rodzaje wiedzy ukrytej i jej przejawy

Istnieje wiele rodzajów wiedzy ukrytej. Jeden z nich ma charakter techniczny i wiąże się z konkretnymi umiejętnościami technicznymi w danej dziedzinie, np. naprawą samochodu. Istnieje także wiedza proceduralna, która wiąże się z procedurami i sekwencją wykonywania poszczególnych zadań. Może ona zawierać na przykład sposób na jazdę na rowerze.

Wiedzę o charakterze psychospołecznym, np. sposób, w jaki powinniśmy się zachować podczas formalnego spotkania, klasyfikuje się jako wiedzę kontekstową intuicyjną. O poznaniu mówimy wtedy, gdy opiera się ono jedynie na intuicji, szybkich osądach i nieświadomych spostrzeżeniach. Dowodem na to jest posiadanie „smykałki” do biznesu.

Spostrzeżenia te zwykle wychodzą na powierzchnię w różnych sytuacjach, zwłaszcza gdy wymagana jest szybka i automatyczna reakcja lub gdy niezbędne są osobiste umiejętności i doświadczenie. Oto kilka sytuacji, w których ta wiedza jest przydatna:

• Rutyny i nawyki
• Interakcje społeczne
• Intuicyjne podejmowanie decyzji
• Rozwiązywanie złożonych problemów
• Umiejętne zadania, takie jak gra na instrumencie muzycznym, uprawianie sportu, gotowanie lub prowadzenie samochodu.

Wiedza ukryta staje się jawna, o ile zostaje przekształcona w informację, którą można wyrazić i przekazać w sposób jasny i formalny. W tym celu sprawdzają się techniki outsourcingu, kodowania i dokumentacji.

Istnieje wiedza intuicyjna związana ze zdolnością rozumienia emocji własnych i innych oraz zarządzania nimi. Obejmuje na przykład dawanie dobrych rad.

Wiedza ukryta i komunikacja interpersonalna

W pewnych kontekstach wiedza ukryta wpływa na komunikację i wzajemne zrozumienie. Na przykład kiedy dwóch współpracowników rozmawia, mogą łatwiej się zrozumieć z powodu lat spędzonych razem w pracy.

Wiedza ukryta, jaką posiadają obaj pracownicy na temat swoich funkcji, pozwala im zrozumieć subtelności technicznego języka, którego używają w firmie. Oznacza to, że nie muszą sobie wyjaśniać, jak prowadzić działania operacyjne ani jak pełnić swoje role.

Z drugiej strony, gdy ludzie nie mają tego samego zasobu wiedzy ukrytej, mogą wystąpić nieporozumienia. Dzieje się tak dlatego, że założenia, intuicje, doświadczenia i wiedza praktyczna nie są do siebie dopasowane.

Inny scenariusz do rozważenia: jeśli jeden z dwóch strażaków ma wieloletnie doświadczenie, a drugi nie ma żadnego, być może doświadczony oczekuje pewnych intuicyjnych zachowań lub umiejętności, których druga osoba jeszcze nie nabyła.

Krótko mówiąc, wiedza ukryta może wpływać na komunikację między ludźmi i sposób, w jaki odnoszą się do siebie w określonych kontekstach. Z tego powodu ważne jest, abyśmy zrozumieli, że wszyscy posiadamy inny zasób wiedzy ukrytej. To z olei może zakłócać nasze interakcje z innymi.

Wniosek

Ludzie intuicyjnie i automatycznie posiadają i wykorzystują umiejętności, które wiążą się z ich zasobem wiedzy ukrytej. Na ten sposób pozyskiwania i przechowywania informacji wpływa doświadczenie i powtarzalna praktyka.

Chociaż jest to wiedza trudna do zwerbalizowania i wyjaśnienia, ma ona ogromny wpływ na to, co robimy i jak odnosimy się do naszego otoczenia, czy to zawodowego, społecznego czy rodzinnego. Wiedza ukryta uzupełnia wiedzę jawną i może przejawiać się w podejmowaniu decyzji, rozwiązywaniu problemów, interakcjach społecznych, rutynach i nawykach.

Zapraszamy Cię do sprawdzenia umiejętności, jakie posiadasz przy wykonywaniu różnych czynności, takich jak jazda na rowerze, wiązanie butów czy gotowanie. Czy myślisz, że mógłbyś to zrobić bez swojej ukrytej wiedzy?