Żałoba antycypacyjna: co to takiego?

Żałoba antycypacyjna to proces, przez który często przechodzą śmiertelnie chorzy pacjenci, a także ich rodzina i przyjaciele.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Ebiezer López.

Ostatnia aktualizacja: 14 września, 2023

Śmierć bliskiej osoby może ustąpić bolesnym emocjom o różnym czasie trwania. Czas trwania zależy od wielu okoliczności. Na przykład znaczenie osoby, którą straciłeś, sieć wsparcia, jaką masz, siła codziennych wzmocnień lub stosowane strategie zastępowania. Zwykle jest to zdarzenie, które pojawia się nagle, w jakiś sposób odrywając osobę od rzeczywistości. Jak jednak wygląda to doświadczenie dla tych, którzy spodziewają się utraty kogoś, kogo kochają? W tym przypadku mówi się o zjawisku takim jak żałoba antycypacyjna. Bliscy pacjenta wiedzą, że jego śmierć ostatecznie nadejdzie.

Eksperci zazwyczaj są zgodni, że proces jest korzystny dla bliskich zmarłego. Niemniej jednak ważne jest, aby pamiętać, że odczuwanie żalu może wyglądać inaczej dla każdego z nas. Co więcej, inne czynniki, takie jak przebyta wcześniej żałoba i pewne cechy osobowości, mogą sprawić, że żal będzie mniej lub bardziej bolesny.

Żałoba antycypacyjna

Niektóre choroby, takie jak rak czy choroba Alzheimera, charakteryzują się postępującym pogorszeniem stanu pacjentów. Kiedy choroba jest bardzo zaawansowana i nie ma sposobu, mógłby dać szansę na wyzdrowienie, lekarze zwykle szacują czas, jaki pozostał pacjentom. Ten moment może wywołać smutek zarówno dla pacjenta, jak i dla jego bliskich.

W tym sensie mówimy o smutku antycypacyjnym: kiedy ludzie zaczynają zastanawiać się, jak będzie wyglądało ich życie, gdy nadejdzie oczekiwana śmierć. Innymi słowy, to nic innego jak smutek, który jest przeżyty z góry.

Chociaż mogą być do siebie podobne, “tradycyjna” żałoba nie jest identyczna z żałobą wyczekiwaną. Ta ostatnia ma swoje własne cechy, a naukowcy badają ją od lat. Aldrich (1974) wyjaśnia, że żałoba antycypacyjna różni się od żałoby rzeczywistej na pięć sposobów:

• Doświadcza jej zarówno pacjent, jak i jego rodzina i przyjaciele.
• Nie można jej przedłużać w nieskończoność, ponieważ w pewnym momencie pacjent odejdzie.
• W przeciwieństwie do “tradycyjncej” żałoby, ten rodzaj nasila się wraz z upływem czasu.
• Zaprzeczenie wydaje się pojawiać łatwiej.
• Możliwe, że nastąpi faza „nadziei”. Jest tak, gdy pacjent lub jego bliscy spodziewają się wyzdrowienia, pomimo diagnozy.

Czy przewidywany smutek może mieć pozytywny wpływ na równowagę emocjonalną?

Przewidywanie żalu jest często postrzegane jako pozytywny proces dla tych, którzy spodziewają się straty w przyszłości. Majid i Akande (2021) opublikowali artykuł przeglądowy na temat tego typu żałoby u krewnych i partnerów pacjentów terminalnych. Według ich badań, ci, którzy wcześniej przeżywają żałobę, zazwyczaj doświadczają lepszego stanu umysłu niż osoby, które nie przewidują utraty kogoś.

Podobnie Rogalla (2020) przedstawiła badanie dotyczące pozytywnych doświadczeń związanych z przygotowywaniem się na stratę. W swoich wnioskach zwróciła uwagę, że ci, którzy przewidują śmierć bliskiej osoby i aktywnie się z nią radzą, wykazują większy rozwój osobisty. Postrzegają śmierć jako wyzwanie do przezwyciężenia, a nie zagrożenie psychologiczne.

Z drugiej strony mówi się, że wczesna żałoba może być korzystna dla relacji rodzinnych. Na przykład nieuleczalnie chorzy często decydują się na poprawę swoich relacji w obliczu nadchodzącej śmierci. W związku z tym uważa się, że przewidywany żal może „złagodzić” wpływ ostatecznej straty.

Należy jednak wyjaśnić, że nie zawsze tak jest. Na przykład niektórzy ludzie mogą doświadczać epizodów depresyjnych, które utrudniają żałobę. Ponadto może to skomplikować opiekę paliatywną, której często potrzebują nieuleczalnie chorzy.

Etapy żałoby antycypacyjnej

Do chwili obecnej istnieją pewne rozbieżności dotyczące definicji żałoby antycypacyjnej i jej cech charakterystycznych. Z tego powodu nie udało się precyzyjnie określić etapów, które ją charakteryzują. Tutaj skupiamy się na etapach, które Majid i Akande opisali w swojej pracy.

1. Odkrycie faktu przyszłej straty

Jest to pierwszy etap i ma miejsce, gdy pacjent i jego bliscy otrzymują wiadomość o diagnozie. Mogą pojawić się uczucia złości, frustracji, dewastacji, dezorientacji i beznadziejności. Pojawią się również zmiany w planach i działaniach zarówno osoby dotkniętej chorobą, jak i jej bliskich.

Rodzina, przyjaciele i partnerzy często chcą spędzać czas z pacjentem. To dlatego, że zdają sobie sprawę, że niedługo tej osoby już nie będzie. Z drugiej strony istnieje możliwość zaprzeczenia i złości na siebie lub chorego.

2. Przejście do opieki szpitalnej

W tej fazie chory czuje się, jakby stracił dom, ponieważ potrzebuje stałej opieki medycznej. Chodzi bardziej o utratę rutyny domowej, którą mieli przed pojawieniem się choroby. Jednak z biegiem czasu może rozwinąć się poczucie zażyłości z personelem szpitala.

W tym momencie żałoby antycypacyjnej obowiązki opieki przechodzą na profesjonalistów. W rezultacie opiekunowie i bliscy mogą odczuwać ulgę i wolność od wielu ciężarów. To normalne, że pacjent i jego bliscy umawiają się na ostatnie spotkanie w domu, ponieważ do niego nie wrócą.

3. Nadejście śmierci

W miarę zbliżania się szacowanej daty zgonu u pacjenta i jego bliskich może wystąpić szereg zmian. Z jednej strony pacjent zwykle rozwija zachowania unikające wobec rodziny. Na przykład decydują się nie być obecni na urodzinach lub kolacji. Mówi się, że jest to sposób, w jaki zaczynają dostosowywać się do rzeczywistości, jaką jest śmierć.

Z drugiej strony rodzina, partnerzy i przyjaciele doświadczają różnych emocji. Najczęstszą jest lęk spowodowany niejasnością i niepewnością co do przyszłości. W takich momentach stosuje się różne strategie, takie jak pamiętanie, że śmierć ukochanej osoby jest czymś poza ich kontrolą. Albo akceptacja, że czyjaś nieobecność jest czymś, co zawsze zdarza się prędzej czy później.

4. Śmierć

Ostatni etap żałoby antycypacyjnej ma tendencję do przywracania wszystkich emocji związanych z fazami wcześniejszymi. Pojawia się wtedy niepokój o przyszłość, lęk przed samotnością, smutek itp. Aby uporać się ze swoimi uczuciami, ludzie często wspominają momenty ze wspólnego życia z najbliższymi.

Niektórzy pacjenci mogą żądać, aby pozwolono im umrzeć w środowisku rodzinnym. Inną opcją, która ma znaczenie w tym momencie, jest możliwość przebywania z pacjentem w jego ostatnich chwilach. Ci, którzy nie mogą tego zrobić, niezależnie od przyczyny, często doświadczają wyrzutów sumienia.

Jak w zdrowy sposób radzić sobie ze smutkiem?

Nie ma podręcznika, który by nam powiedział, jak radzić sobie z tego typu sytuacjami w bezbolesny sposób. Ból jest nieuniknioną częścią każdego procesu żałoby. Ponadto najlepiej akceptować emocje takimi, jakie są, aby można je było przetworzyć.

Wsparcie przyjaciół i innych bliskich może pomóc złagodzić skutki przyszłej straty. Jeśli jednak pojawią się intensywne epizody depresyjne, które obezwładniają osobę, najlepiej zasięgnąć profesjonalnej pomocy psychologa lub psychoterapeuty. Z pomocą psychologiczną można opracować zasoby, które pomogą uporać się z bólem.

Na koniec warto wspomnieć, że żałoba antycypacyjna nie ogranicza się do pacjentów w stanie terminalnym. Rodziny osób zaginionych mogą również doświadczyć podobnego procesu, biorąc pod uwagę możliwość śmierci bliskiej osoby.