Wiedza społeczna pozwala nam zrozumieć zjawiska zachodzące w społeczeństwie. Każda osoba posiadająca wiedzę społeczną jest świadoma tego, że zjawiska społeczne znacznie się różnią od zjawisk fizycznych. Nie tylko inaczej je postrzegamy, ale też inaczej je traktujemy. Jak zatem gromadzimy wiedzę tego typu w naszych umysłach? Psychologowie od lat próbują znaleźć odpowiedź na to pytanie.
Wiedza społeczna to bardzo istotne i rozległe pole badań. Obejmuje ono liczne zakresy tematyczne i może być interpretowane z wielu różnych punktów widzenia: psychologicznego, edukacyjnego i epistemologicznego. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej dwóm aspektom wiedzy społecznej. Skupimy się na konstruowaniu rzeczywistości społecznej i na charakterze zjawisk społecznych.
Wiedza społeczna – jak ją przyswajamy?
Jednym z najbardziej istotnych aspektów wiedzy społecznej jest sposób jej przyswajania. Obserwujemy świat wokół nas i to, w jaki sposób funkcjonuje. Na podstawie tych obserwacji tworzymy odzwierciedlenie rzeczywistości, które pomaga nam zrozumieć zjawiska zachodzące wokół nas. Proces ten pomaga nadać znaczenie temu, co dzieje się wokół nas oraz wygenerować nasze własne modele, które potem wykorzystujemy jako swego rodzaju szablon we własnych działaniach.
Dzięki stworzonym w umyśle odzwierciedleniom rzeczywistości, jest nam łatwiej przewidzieć, co się wydarzy i odpowiednio się do tego przygotować. W ten sposób wiedza społeczna pomaga nam elastycznie zaadaptować się do sytuacji, ponieważ daje nam gotowe modele działania. To tak, jak wtedy, gdy wiedząc na czym polega elektryczność, unikamy wkładania palca do gniazdka.
Środowisko społeczne jest niezwykle ważnym elementem życia człowieka. Dzięki temu, że tworzymy społeczności, jesteśmy w stanie przeżyć nawet w niesprzyjających warunkach, pomimo licznych słabości, jakimi cechuje się istota ludzka. Obserwując otoczenie, tworzymy bogaty repertuar modeli społecznych, które stanowią drogowskaz na krętych drogach naszej własnej społeczności.
Trzy główne kategorie modeli społecznych
Nasza wiedza społeczna to zatem modele społeczne, jakie tworzymy w umyśle na podstawie obserwacji świata wokół nas. Można podzielić je na trzy główne kategorie:
Wiedza o sobie i innych
Poprzez doświadczenia z innymi tworzymy modele, które pomagają nam poznać samych siebie i ludzi wokół nas. Wiedza o tym, jak funkcjonują umysły innych pomaga nam przewidzieć ich działania. Z tego typu modelami ściśle wiążą się badania nad tzw. “teorią umysłu”.
Wiedza moralna i etyczna
Ta kategoria wiedzy obejmuje normy postępowania wobec innych ludzi. Znajomość tych zasad pomaga nam się przystosować do życia w społeczeństwie. Tematem tym zajmował się Lawrence Kohlberg, który prowadził badania nad rozwojem moralności u człowieka.
Znajomość instytucji
Wiedza społeczna to również znajomość ról, jakie pełnią ludzie w społeczeństwie. Dotyczy to modeli, jakie tworzymy na podstawie zachowań ludzi, z którymi mamy pośredni lub bezpośredni kontakt na co dzień – kasjerów, pracowników banku czy polityków. Świadomość różnorodności tych ról pozwala nam na przeprowadzanie wielu czynności wymagających interakcji z ludźmi bez potrzeby dowiadywania się jaki tak naprawdę jest każdy napotkany człowiek.
Charakter zjawisk społecznych
Choć może się wydawać oczywistym, że istnieje duża różnica pomiędzy zjawiskami fizycznymi i społecznymi, to opisanie tych różnic bywa trudne. Fakty naukowe mogą być definiowane jako obiektywne i niezależne od podmiotu. Jednakże z punktu widzenia socjokonstruktywnego takie rozróżnienie nie ma znaczenia.
Filozof John Searle podjął próbę określenia z czego składa się zjawisko społeczne. Aby wyjaśnić, na czym polega odzwierciedlenie społeczeństwa, jakie tworzymy w umyśle, użył on trzech elementów: zasad konstruktywnych, przydzielania ról oraz zbiorczej intencjonalności.
Searle twierdzi, że instytucje opierają się na zasadach, tak samo jak gry. Zasady są o tyle ważne, że bez nich nie mogłyby istnieć ani gry, ani instytucje. Na przykład kiedy gramy w szachy, stosujemy się do zasad, które mówią nam akie ruchy możemy wykonać, a jakie są zabronione.
Gdyby zasady te nie istniały, gra byłaby bezsensowna. To samo dotyczy instytucji. Istnieją w takim zakresie, w jakim sami to określamy. Jednym z najlepszych przykładów jest waluta. Są zasady, które określają, ile jest wart każdy banknot i na jakich warunkach może on być wymieniony. Gdyby nie było tych zasad, pieniądze byłyby tylko papierowymi i metalowymi przedmiotami.
Przydzielanie ról
Mówiąc o przydzielaniu ról mówimy tak naprawdę o przypisywaniu funkcji określonym osobom lub przedmiotom. Mówimy, że krzesła służą do siedzenia, a widelce do jedzenia. Nie są to jednak wyłączne role tych przedmiotów. To my sami przypisujemy im funkcje.
Ten proces przydzielania ról zazwyczaj ma charakter kolektywny, a jego efekty są znane wszystkim członkom społeczności. Rola zbiorczej intencjonalności ma bardzo duże znaczenie. Jest bardzo ważne, abyśmy rozumieli rolę osób i przedmiotów w otaczającym nas świecie.
Wiedza społeczna pozwala nam zatem funkcjonować wewnątrz określonych ram, które umożliwiają współpracę pomiędzy jednostkami społeczności. Są to drzwi do wspólnego funkcjonowania w bezpiecznych warunkach. Dzięki tej wiedzy umiemy właściwie kierować swoim zachowaniem w kontekście społecznym.
Im więcej wiemy na temat społeczeństwa i świata, w którym żyjemy, tym skuteczniej możemy współdziałać dla dobra otoczenia. Do tego jednak konieczna jest świadomość, chęć uczenia się i wprowadzania w życie nowych modeli współpracy społecznej.