Wiele osób waha się nad tym, czy Viktor Frankl bardziej zasługuje na określanie go mianem bohatera, czy też raczej męczennika lub wielkiego myśliciela. Prawda jest jednak taka, że ten wielki człowiek miał w sobie po trochu z każdego z nich. Niewątpliwie był bohaterem, ponieważ odważnie stawił czoła najgorszym przeciwnościom losu, jakie może przeżyć człowiek.
Był męczennikiem, ponieważ mimo tego, że mógł uciec przed tymi przeciwnościami, postanowił zostać i cierpieć wraz ze swoimi rodakami podczas okrutnej wojny. I w końcu Viktor Frankl bez wątpienia był także wielkim myślicielem, ponieważ pozostawił po sobie zupełnie nową dziedzinę psychologii, która stanowi jego dziedzictwo. Jest to logoterapia.
Viktor Frankl jest jedną z tych istot ludzkich, którym udało się dorastać i rozwijać wśród jednych z najgorszych możliwych warunków do życia, ale wciąż zachować swoje jestestwo i odejść jako całość. Był austriackim lekarzem i psychiatrą, urodził się w 1905 roku w rodzinie wywodzącej się z klasy średniej. Miał dwoje braci, jednego starszego i jednego młodszego.
“Kiedy nie jesteśmy już w stanie zmienić sytuacji, w jakiej się znajdujemy
– jesteśmy zmuszeni do zmiany samych siebie.”
–Viktor Frankl–
Ważne jest przy tym pamiętanie o tym, że dorastał on w spokojnym domu i cieszył się pełnym ładu dzieciństwem. Sam Viktor Frankl opisywał to własnymi słowami, opowiadając historię z czasów, kiedy miał 5 lat. Budził się rano w swoim w łóżku, nie otwierając oczu i odczuwał ogromne poczucie szczęścia i pokoju. Po otwarciu oczu widział z radością, że jego ojciec śpi tuż u jego boku.
W okresie dorastania jego rodzina musiała przetrwać trudy, jakie wiązały się z trwającą właśnie I wojną światową. Dostęp do większości towarów i produktów był mocno utrudniony, wtedy właśnie Viktor Frankl dowiedział się, czym jest niedobór i głód.
W tym czasie Frankl stał się także zapalonym miłośnikiem książek i nawet nawiązał korespondencję ze znanym filozofem i psychoanalitykiem Sigmundem Freudem. To właśnie dzięki niemu młody Viktor stał się pasjonatem zagadek ludzkiego umysłu.
Viktor Frankl i poszukiwania sensu życia
Kiedy Viktor Frankl był jeszcze studentem studiów licencjackich, już zdołał wygłosić swój pierwszy odczyt. Został on zatytułowany “Sens życia” i odbył się na Uniwersytecie Wiedeńskim. Już od najmłodszych lat zajmował się pytaniami, na które starał się odpowiedzieć przez całe życie. Najpopularniejsze z nich to dlaczego istniejemy? Jaki jest sens życia?
Chociaż początkowo był niezwykle głęboko zainteresowany psychoanalizą, to już w 1925 roku zdystansował się od założeń i tez Freuda. Viktor Frankl uważał bowiem, że jego podejścia są zbyt deterministyczne. Skupił się zatem na “psychologii indywidualnej” Alfreda Adlera. Następnie zainteresował się tezami Rudolfa Allersa i Oswalda Schwarza, twórcy medycyny psychosomatycznej.
Viktor Frankl od zawsze pasjonował się filozofią, szczególnie w zakresie egzystencjalizmu. Mimo to był skłonny studiować także klasyczną medycynę, specjalizując się w neurologii i psychiatrii. W latach 1933-1937 był psychiatrą w Klinice Psychologii na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1939 r. Frankl został mianowany kierownikiem Katedry Neurologii Szpitala Rothschilda w Wiedniu. Pracując w tym zawodzie wyróżniał się spośród innych naukowców, ale w pewnym momencie przeznaczenie wykonało radykalny zwrot w jego życiu.
Nazizm i II wojna światowa
Viktor Frankl był z pochodzenia Żydem i obywatelem Austrii. Z tego też powodu odczuł na własnej skórze skutki rozprzestrzeniania się nazizmu już od najmłodszych lat życia. Jego sytuacja stawała się coraz bardziej niepewna. Po wybuchu II wojny światowej jego brat Walter został schwytany przez Niemców i wysłany do obozu koncentracyjnego.
W późniejszym okresie jego siostra Stella uciekła do Meksyku. Viktor Frankl poprosił o azyl w Stanach Zjednoczonych i wkrótce potem przyznana została mu wiza. Jednakże wciąż ubolewał nad losem swoich rodziców i pacjentów.
Właśnie wtedy podjął decyzję, która miała zmienić całe jego późniejsze życie.
Wyjaśnił jej powody w następujący sposób: “W domu na naszym radiu leżał kawałek marmuru. Na kamieniu tym wyryto list w języku hebrajskim. Mój ojciec powiedział mi, że list ten pojawił się tylko w jednym z przykazań, a konkretnie w czwartym. Jego treść jest następująca: czcij ojca swego i matkę swoją, a dotrzesz do ziemi obiecanej”. W efekcie Viktor Frankl postanowił pozostać w Austrii i zwrócić swoją amerykańską wizę.
W 1941 r. Wiktor Frankl poślubił miłość swojego życia, czyli Tilly Grosser. Kilka miesięcy później naziści zmusili ją do dokonania aborcji na dziecku, którego obydwoje z niecierpliwością oczekiwali. W 1942 r. Viktor, jego żona i rodzice zostali zmuszeni do przewiezienia do obozu koncentracyjnego w Theresienstadt.
Już rok później ojciec Viktora zmarł z głodu, jego organizm był także znacznie osłabiony z uwagi na choroby układu oddechowego. W 1944 r. Viktor został wraz z żoną przeniesiony do Auschwitz. Zostali wtedy rozdzieleni i nie usłyszał od niej ani słowa aż do zakończenia wojny.
Ten okres niezwykle trudnego odosobnienia i przymusowej pracy przyczynił się do głębokich przemyśleń i wielkich refleksji samego Frankla.
W końcu w 1945 roku Viktor został uratowany przez armię Stanów Zjednoczonych. Jego żona, która została w międzyczasie przeniesiona do obozu Bergen-Belsen, również uzyskała wolność. Niestety została zadeptana na śmierć podczas paniki, która miała miejsce zaraz wtedy, gdy wszyscy nowo wyzwoleni więźniowie zaczęli wybiegać na wolność. Matka Viktora zginęła kilka lat wcześniej w komorze gazowej.
Viktor Frankl i życie w poszukiwaniu jego znaczenia
Kiedy opuścił obóz koncentracyjny, Viktor Frankl najpierw rozpoczął poszukiwania swojej rodziny. Niestety wkrótce stanął w obliczu niszczącej jego życie prawdy, dowiedział się bowiem, że jest zupełnie sam na tym świecie. Już nigdy nie zobaczył swoich ukochanych.
Pierwszą rzeczą, którą próbował zrekonstruować, była jego książka, która dotychczas miała jedynie formę rękopisu i która została mu zarekwirowana podczas wywózki do obozu. Udało mu się ją zmodyfikować, a wkrótce opublikował swoją pierwszą pracę, którą zatytułował “Psychoanaliza i egzystencjalizm”.
Wkrótce, przed świętami Bożego Narodzenia w 1945 roku, Frankle nagle poczuł niezaprzeczalną potrzebę. Musiał koniecznie porozmawiać o tym, przez co przeżył i czego nauczył się w obozach koncentracyjnych. Wyrzucić to z siebie. Zatrudnił więc trzy sekretarki i kazał im robić notatki, podczas gdy opowiadał o wszystkim, co mu się przydarzyło w życiu.
Przez dziewięć dni nie przestawał mówić, aż w końcu nie mógł już dłużej powstrzymywać łez.
Tak narodziła się najwspanialsza praca Viktora Frankla: “Człowiek w poszukiwaniu sensu” (tytuł oryginalny: “trotzdem Ja zum Leben sagen: Ein Psychologe erlebt das Konzentrationslager”). Książka ta została przetłumaczona na prawie każdy język na świecie. Wiele osób uważa ją za arcydzieło świadectwa własnych przeżyć, a także psychologii.
Najbardziej poruszającą rzeczą w tej książce jest to, że Frankl nie chciał opowiadać tutaj o okrucieństwach, jakich doświadczył. Jego celem było wysłanie poruszającej wiadomości do całego świata. Stwierdził on: “chciałem po prostu przekazać czytelnikowi, poprzez konkretny przykład, że życie ma sens i potencjał w każdych warunkach, nawet w tych najbardziej nieszczęśliwych”.
Logoterapia, dziedzictwo dla całej ludzkości
Viktor Frankl był jednak w stanie przywrócić ład i porządek w swoim życiu. Ponownie ożenił się w 1947 roku, miał córkę, dwoje wnucząt i wspaniałego wnuka. Jego małżeństwo trwało 50 szczęśliwych lat.
Otrzymał ponad 40 doktoratów honoris causa, opublikował ponad 30 książek i uczył na jednych z najbardziej prestiżowych uniwersytetów na świecie. Należą do nich Harvard, Stanford i Uniwersytet Wiedeński. Frankl zmarł w 1997 r., wkrótce po tym, jak odbył swój pierwszy lot samolotem jako pilot – amator.
Szkoła psychologiczna będąca owocem pracy Frankla nosi nazwę logoterapii i wielu psychiatrów korzysta z jej osiągnięć do dnia dzisiejszego. Jego teorie mówią, że istoty ludzkie mają 3 wymiary: somatyczny lub fizyczny, umysłowy oraz duchowy.
Z jego perspektywy problemy psychologiczne wynikają z braku siły w wymiarze duchowym i/lub problemów ze definiowaniem sensu życia. Dla logoterapeuty “chęć odnalezienia sensu” jest tym, co pozwala nam żyć dalej.
Jak możemy odnaleźć sens i znaczenie w życiu? Według Frankla i jego zwolenników istnieją 3 ścieżki, którymi możemy się posłużyć. Są to stworzenie, transcendentalne doświadczenie afektywne i stosunek do cierpienia.
Pierwsza z nich odpowiada wartościom związanym z kreacją i kreatywnością. Ma to związek z umiejętnością tworzenia sztuki, pisania itp. Druga opiera się na wartości doświadczenia, interakcji interpersonalnych i doświadczaniu wrażeń. Trzecia odnosi się do znaczenia postawy i zakłada zdolność pokonywania cierpienia.
Wiadomość, którą Viktor Frankl chciałby z pewnością przekazać innym ludziom, jest taka, że zaburzenia psychiczne wynikają nie z przeżywanego cierpienia, ale ze znaczenia przypisanego temu cierpieniu. Jego życie było bez wątpienia przykładem ludzkiej zdolności wzniesienia się ponad wszelkie okoliczności, nawet te najbardziej tragiczne.