Universe 25: Eksperyment z niepokojącymi wynikami

John Calhoun chciał poznać skutki ekstremalnego zatłoczenia i gęstości zaludnienia. Przeprowadził szczególnie uderzający eksperyment. Dowiedz się więcej.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 28 czerwca, 2023

Chociaż Universe 25 może brzmieć jak tytuł powieści science fiction, w rzeczywistości jest to nazwa jednego z najważniejszych eksperymentów w psychologii społecznej. W 1968 roku etolog i biolog John Calhoun stworzył utopijny scenariusz z udziałem myszy, aby odkryć skutki przeludnienia. Jednak pięć lat później kolonia ta została zdewastowana.

To, co wydarzyło się w tym okresie, pokazało, że skutki postępującego przeludnienia mogą być niezwykle szkodliwe na wszystkich poziomach. Chociaż wnioski z modeli zwierzęcych nie zawsze można ekstrapolować na ludzi, często zawierają one prowokujące do myślenia odniesienia. Dowiedzmy się więc o Universe 25, eksperymencie przeprowadzonym na farmie w Maryland.

Eksperyment Universe 25

John Calhoun był etologiem, który przez większość swojego życia pracował dla amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego. W połowie XX wieku przeludnienie budziło niepokój społeczności naukowej. Badacz ten zajmował się tym zagadnieniem od lat pięćdziesiątych XX wieku.

W 1968 roku Calhoun rozpoczął eksperyment znany jako Universe 25 na wiejskiej posiadłości w Poolesville w stanie Maryland. Jego celem było zbadanie zachowania jednostek w kontekście przeludnienia gatunku. W tym celu zbudował prawdziwy ogród Eden dla myszy, z wieloma miejscami lęgowymi i stałymi źródłami pożywienia i wody.

Był to rodzaj metalowej zagrody z tunelami. Miał 2,7 metra szerokości i 1,4 metra wysokości. Myszy miały wszystko, czego potrzebowały, oprócz przestrzeni. A teraz poznajmy wyniki.

Od ogrodu Eden do zagłady

W 1968 roku do siedliska wprowadzono cztery pary myszy. Z biegiem czasu co 55 dni liczba urodzeń się podwajała. W 19 miesiącu, od początku eksperymentu, było 2200 myszy. Ten rytm reprodukcyjny został wyjaśniony brakiem drapieżników i stałym dostępem do pożywienia.

Wydawało się, że jest to idealne społeczeństwo. Wystąpiły jednak pewne zjawiska bardzo interesujące dla dziedziny psychologii społecznej. Były one następujące:

• Ustalono hierarchie. Dominujące samce alfa kontrolowały żeńskie haremy.
• Myszy, które przegrały walki z dominującymi samcami, utworzyły odosobnione grupy.
• Walki były na porządku dziennym. Tak było do czasu, gdy samce alfa przestały bronić swoich grup samic.
• Samice musiały zainicjować zachowania obronne dla swoich młodych. Ale poziom przemocy był tak wysoki, że ostatecznie porzucały lub zaniedbywały swoje potomstwo.
• Między 315 a 600 dniem miały miejsce anormalne zachowania, które złamały strukturę społeczną.
• Samice stały się agresywne i wiele z nich przestało zachodzić w ciążę.
• Wystąpiły kompulsywne zachowania seksualne. Obejmowało to kojarzenie się między myszami tej samej płci.
• Zdarzały się przypadki kanibalizmu.
• Myszy przestały tworzyć więzi społeczne.
• Od 600 dnia przestały się rozmnażać i bronić swoich terytoriów. W rzeczywistości ograniczały się do wykonywania podstawowych czynności związanych ze zdrowiem, takich jak karmienie i pielęgnacja.
• Populacja, w obliczu absolutnego zerwania wszelkich wzorców społecznych, stopniowo wymarła.

W 1973 roku, mniej niż pięć lat po rozpoczęciu eksperymentu, populacja myszy z 2200 osobników spadła do zera.

Wnioski z eksperymentu

Dr Calhoun nie wahał się antropomorfizować zachowań myszy. Na przykład podczas całego eksperymentu klasyfikował je jako młodocianych przestępców i dezerterów społecznych. Później krytykowano jego terminologię. Badanie Calhouna zostało opublikowane w czasopiśmie The Royal Society of Medicine. Doszedł do następujących wniosków:

1. Behawioralny ściek

Calhoun ukuł nowy termin. Zbiór anormalnych zachowań, które pojawiają się w zatłoczonych warunkach i łamią porządek społeczny, nazwał ściekiem behawioralnym. Ponadto stwierdził, że gdy liczba osobników zajmujących przestrzeń przekracza równowagę i harmonię, pojawiają się trzy typy reakcji:

• Kompulsywna i irracjonalna przemoc.
• Zaniedbanie najbardziej podstawowych więzi, które uwidaczniało się w braku opieki nad potomstwem.
• Wycofanie się i izolacja niektórych osobników, aby skupić się tylko na higienie osobistej i zadaniach związanych z utrzymaniem (jedzenie). Calhoun nazwał je „pięknymi”.

2. Niektóre innowacyjne zachowania

Słynny eksperyment przyniósł również pewne obiecujące dane, ponieważ niektóre myszy wykazywały innowacyjne zachowanie. Kilka z nich, w obliczu chaotycznego, groźnego i upadającego kontekstu, stworzyło tunele, aby uciec z wrogiego środowiska. Inne zbudowały wyższe siedliska, aby nie musiały stykać się z najbardziej zatłoczonymi i brutalnymi obszarami.

3. Osobniki bez statusu

Kiedy myszy przestały walczyć o swoje terytoria, straciły status. To samo stało się z samicami, gdy zdały sobie sprawę, że nie mogą zaopiekować się swoimi młodymi. Środowisko było tak wrogie, że hierarchia społeczna się rozpadła. Co więcej, zachowania społeczne powstały jako odzwierciedlenie bezradności i opuszczenia.

4. (Wątpliwa) analogia dzisiejszego świata

John Calhoun przedstawił swoją pracę nad zachowaniem myszy jako analogię do ówczesnego świata. Było to w latach 70., kiedy wzrost liczby ludności był wysoki. Dr Edmund Ramsden z Queen Mary University of London (Wielka Brytania) opublikował w 2011 roku interesujący esej dotyczący tego eksperymentu. Twierdził, że:

• Badania Calhouna zostały przedstawione w celu refleksji lub uzasadnienia potrzeby kontroli populacji, zwłaszcza w społecznościach znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji.
• Jego eksperyment był interpretowany z ostrożnością. W związku z tym rozpoczęła się debata, zasadniczo akademicka, dotycząca tego, czy tego typu badania można ekstrapolować na społeczeństwa ludzkie.

Universe 25 a świat ludzi

Obecnie, inaczej niż w latach 70., wskaźniki urodzeń w krajach rozwiniętych znacząco spadły. Jesteśmy dziś coraz bardziej starzejącym się społeczeństwem. Co więcej, w dzisiejszych czasach młodzi ludzie często nie wykazują zainteresowania seksem. Czy osiągnęliśmy utopijny scenariusz Calhouna?

Ekstrapolacja z laboratorium do świata rzeczywistego

Ten społeczny eksperyment przypomina nam, że nie wszystkie zjawiska, które obserwujemy w laboratorium ze zwierzętami, można przenieść do realnego świata. Jest jak z plamą Rorschacha: każdy widzi to, w co wierzy.

Ponadto poza laboratorium istnieje tak wiele zmiennych wpływających na interakcje, że nie można ich badać w kontrolowanym środowisku.

Co więcej, scenariusz zaprojektowany dla tych myszy był sztuczny. Został stworzony z wyraźnym zamiarem wywołania chaosu w populacji poprzez wyznaczenie dostępnej przestrzeni. Być może w naturalnym środowisku to samo by się nie wydarzyło.

Problem istotniejszy niż przeludnienie

Największym problemem związanym z eksperymentem była nie tyle ograniczona przestrzeń czy przeludnienie, ile utrata funkcji przez osobników. W efekcie porzucenie ich ról spowodowało nierównowagę społeczną. Gdyby przenieść to do ludzkiego świata, mielibyśmy podobny problem.

Gdy duża liczba osób nie jest w stanie pełnić swoich funkcji w społeczeństwie, może dojść do wyobcowania i rozłamu społecznego. Dlatego jeśli w pewnym momencie stracilibyśmy zdolność do przestrzegania i wykonywania złożonych zachowań, z powodu czynników środowiskowych, pojawiłyby się poważne problemy.

Zderzenie z obecną rzeczywistością

Jako ludzie mamy narzędzia, dzięki którym nie powtórzymy tego, co wydarzyło się w eksperymencie dr Calhouna. Rzeczywiście, mamy technologię, medycynę i stale rozwijającą się dziedzinę nauki. Mamy nawet możliwość eksploracji nowych środowisk pozaplanetarnych.

W rzeczywistości inteligencja naszego gatunku służy określonemu celowi. To nic innego jak ułatwianie przetrwania innowacji w złożonych scenariuszach. To coś, co zawsze robiliśmy z powodzeniem.