Pozytywne wzmocnienie: co to jest i jak z tego korzystać

Czy jesteśmy w stanie zagwarantować, że nasze dziecko będzie powtarzać określone wzorce zachowań? Jak zwiększyć częstotliwość ich występowania? W odpowiedzi przychodzi pozytywne wzmocnienie.

Jest to procedura stosowana szczególnie w edukacji i terapii behawioralnej, w której ludzie starają się rozwiązać problemy, wzmacniając określone pożądane zachowania lub postawy.

Czym właściwie jest to pozytywne wzmocnienie? Jak tego używać? Jakie są jego rodzaje? Czym pozytywne wzmocnienie różni się od kary? Jeśli chcesz poznać odpowiedzi na te i inne pytania, a także odkryć efektywne wzmocnienia, które możesz zastosować w swoim codziennym życiu, czytaj dalej!

Co to jest pozytywne wzmocnienie i jak z niego korzystać?

Pozytywne wzmocnienie jest szeroko stosowanym narzędziem w terapii behawioralnej i edukacji. Obejmuje ono wszystkie elementy, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia określonego, pożądanego zachowania.

Mówimy tutaj o rzeczach, które pomogą nam utrwalić pewne wzorce zachowań i sprawią, że będą one występować częściej. Są to, całkiem logicznie, właściwe i pozytywne zachowania i postawy, takie jak prawidłowe zachowanie przy stole.

Kluczową postacią w tej dziedzinie jest B.F. Skinner, amerykański psycholog znany ze swojej teorii behawioralnej. Skinner zasugerował pozytywne wzmocnienie jako sposób na wzmocnienie pewnych wzorców zachowań. Według niego pozytywne wzmocnienie to wszystko, czego potrzebujemy, aby nauczyć się powtarzać pożądane zachowania.

Skinner wyróżniał się tym, że w systematyczny sposób opisywał cechy tego typu procesu uczenia się. Oprócz tego zastosował go w kilku różnych dziedzinach, a zwłaszcza w edukacji.

Ponadto pozytywne wzmocnienie jest techniką stanowiącą część warunkowania instrumentalnego. Jest to system uczenia się polegający na stosowaniu wzmocnień i kar w celu zwiększenia lub zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia określonych zachowań.

Poprzez tego typu procedurę osoba uczy się związku między swoim zachowaniem a jego konsekwencjami.

Przykłady pozytywnego wzmocnienia

Zatem jak w rzeczywistości wygląda pozytywne wzmocnienie? Właściwie może nim być prawie wszystko. Może to być pochwała (wzmocnienie werbalne), przedmiot, gesty, prezenty, nagrody, słowa i jedzenie.

W zależności od charakteru i właściwości pozytywnego wzmocnienia może ono należeć do jednego lub drugiego typu; są różne rodzaje pozytywnego wzmocnienia. W tym artykule powiemy więcej na ich temat.

Jak używać pozytywnego wzmocnienia

Wiele czynników może sprawić, że zastosowane pozytywne wzmocnienie jest skuteczniejsze. Dlatego warto wiedzieć, w jaki sposób stosować pozytywne wzmocnienie, aby osiągnąć pożądane efekty:

• Natychmiastowe. Idealnie, pozytywne wzmocnienie powinno być zastosowane natychmiast po pojawieniu się pożądanego zachowania (czyli tego, które chcemy wzmocnić).
• Następujące. Pozytywne wzmocnienie powinno pojawić się tuż po pożądanym zachowaniu, a nie przed nim ani w jego trakcie.
• Zależne. Zawsze powinniśmy stosować pozytywne wzmocnienie, gdy pojawia się zachowanie, które chcemy zwiększyć.
• Okresowe. Należy rozsądnie stosować pozytywne wzmocnienie przez dłuższy czas, aby utrwalić pożądane zachowanie.
• Wybór wzmocnienia. Powinniśmy wybierać nowe i zróżnicowane wzmocnienia, które zapewnią motywację osoby do utrzymania pożądanego wzorca zachowania.

Aby pozytywne wzmocnienie przyniosło efekty, musimy również wziąć pod uwagę następujące kwestie:

• Musimy precyzyjnie określić zachowanie, które chcemy zwiększyć.
• Musimy być przygotowani na nieprzewidziane okoliczności (lub inne wzmocnienia), które mogą konkurować z naszym celem.
• Na koniec nie wolno nam zanudzić osoby wzmocnieniami. W tym sensie musimy upewnić się, że czas trwania wzmocnienia nie jest zbyt długi, zachowując rozsądek jeśli chodzi o czas jego stosowania.

„Edukacja jest tym, co przetrwa, gdy zapomnisz, czego się nauczyłeś”.

-Burrhus Frederic Skinner-

Wzmocnienie i kara

Aby lepiej zrozumieć, czym jest pozytywne wzmocnienie, powinniśmy zdefiniować antagonistyczny związek między wzmocnieniem a karą.

Wzmocnienie, jak powiedzieliśmy, to każdy bodziec, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia określonej reakcji. Może to być pozytywne (gdy pojawienie się elementu powoduje wzmocnienie zachowania) lub negatywne (gdy usunięcie elementu również powoduje wzmocnienie pożądanego zachowania).

Przykładem pozytywnego wzmocnienia może być pochwalenie dziecka za każdym razem, gdy kończy śniadanie. W przeciwieństwie do tego negatywnym wzmocnieniem może być zwolnienie z zadania, którego dziecko nie lubi, za każdym razem, gdy skończy pracę domową.

Oba wzmocnienia (pochwalanie lub zwalnianie z zadań), jeśli powtarzane są w czasie zaraz po zachowaniu, które chcemy utrwalić, zwiększyłyby prawdopodobieństwo wystąpienia tego pożądanego zachowania. W powyższych przykładach będzie to dziecko zjadające całe śniadanie lub kończące pracę domową.

Z drugiej strony kara jest przeciwieństwem wzmocnienia. Zwykle zmniejsza ona prawdopodobieństwo, że osoba wprowadzi zmiany w zachowaniu, które chcemy wyeliminować.

Z jednej strony mamy karę pozytywną, kiedy mówimy dziecku, aby stanęło twarzą do ściany i wygłaszamy surowy monolog lub karcimy je. Z drugiej strony kara negatywna to usunięcie czegoś, czego dziecko chce. Klasycznymi przykładami będą tutaj skracanie czasu spędzanego przed telewizorem czy zabranianie wychodzenia na miasto w weekend.

Różnice między procedurami

Tak więc zasadniczą różnicą między „pozytywem a negatywem” obu procedur jest pojawienie się (pozytywny) lub usunięcie/zniknięcie (negatyw) jakiegoś elementu zachowania. Mówiąc krótko, główną cechą procedury wzmacniania jest to, że stara się ona promować pożądane zachowanie. Natomiast kara ma na celu wyeliminowanie niepożądanego zachowania.

„Edukacja to najpotężniejsza broń, której możesz użyć, aby zmienić świat”.

-Nelson Mandela-

Rodzaje pozytywnego wzmocnienia

Według Podręcznika terapii behawioralnej Vallejo (2012) istnieje łącznie szesnaście rodzajów pozytywnego wzmocnienia, pogrupowanych według sześciu kryteriów:

1. Pochodzenie

Pozytywne wzmocnienie ze względu na pochodzenie (wartość wzmocnienia) można podzielić na:

• Podstawowe. Ma wrodzoną wartość. Na przykład jedzenie.
• Wtórne. Stają się wzmocnieniami poprzez naukę i są bardziej specyficzne.
• Uogólnione. Są to wzmocnienia wielokrotnych odpowiedzi. Na przykład gospodarka pieniężna lub symboliczna.

2. Proces wzmocnienia

Zgodnie z tym kryterium pozytywne wzmocnienie może być dwojakiego rodzaju:

• Zewnętrzne. Procedura jest otwarta i widoczna (na przykład komplement).
• Wewnętrzne. Procedura jest ukryta (na przykład myśl).

3. Administrator

W zależności od tego, kto zarządza pozytywnym wzmocnieniem, może ono być dwojakiego rodzaju:

• Zewnętrzne. Ktoś podaje osobie wzmocnienie.
• Samowzmocnienie. To osoba sama wewnętrznie zarządza swoim wzmocnieniem.

4. Odbiorca

W zależności od osoby odbierającej wzmocnienie możemy wyróżnić:

• Bezpośrednie. Osoba sama otrzymuje wzmocnienie.
• Zastępcze. Osoba obserwuje, jak inna osoba otrzymuje wzmocnienie.

5. Charakter wzmocnienia

W zależności od charakteru wzmocnienie pozytywne może przybierać następujące formy:

• Materialne lub namacalne. Ma formę fizyczną (na przykład rower).
• Jadalne lub do przeżucia. Zjedzone lub do przeżucia przed zjedzeniem (na przykład żelki).
• Społeczne. Charakter interpersonalny, w tym język werbalny i niewerbalny (na przykład uścisk).
• Aktywne. Przyjemne doświadczenie dla osoby (na przykład wyjście do kina).
• Zasada Premacka. Gdy zachowanie o niskiej częstotliwości zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wzorca poprzez skojarzenie z zachowaniem o wysokiej częstotliwości.

6. Naturalność występowania

Wreszcie, według naturalności występowania, wzmocnienia mogą być:

• Naturalne. Mają duże prawdopodobieństwo pojawienia się w otoczeniu.
• Sztuczne. Stosuje się je w określonych warunkach.

Kształcenie poprzez pozytywne wzmocnienie

Jest oczywiste, że stosowanie pozytywnego wzmocnienia daje bardzo pozytywne rezultaty w edukacji. Ponadto stanowi ono część szerszych programów i terapii behawioralnych, takich jak terapia ABA (Stosowana analiza behawioralna), którą opracował psycholog kliniczny Ole Ivar Lovaas, wskazana szczególnie dla dzieci z autyzmem.

Jak już powiedzieliśmy, pozytywne wzmacnianie jest częścią szerszych technik lub programów behawioralnych, takich jak zróżnicowane wzmacnianie niekompatybilnych zachowań, zróżnicowane wzmacnianie alternatywnych zachowań itp.

We wszystkich z tych technikach pozytywne wzmocnienie jest używane jako narzędzie, które pozwala osobie wzmocnić i utrzymać pożądane zachowanie. Innymi słowy, takie zachowania, które są odpowiednie lub adekwatne do sytuacji.

Pozytywne wzmacnianie jest bardzo przydatne, nie tylko w celu utrzymania pożądanych zachowań, ale także w celu stworzenia (ustanowienia) zachowań, które jeszcze nie istnieją.

Można wymienić wiele pozytywnych aspektów stosowania pozytywnych wzmocnień, chociażby: uszczęśliwianie dziecka różnymi przedmiotami i działaniami, prowadzenie dziecka w pełnym szacunku procesie uczenia się oraz motywowanie go różnymi wzmocnieniami, aby wspomóc jego rozwój.

Pozytywne wzmocnienie jest realnym narzędziem edukacyjnym, które skutecznie wspiera naukę i rozwój.