Osobowość zależna charakteryzuje się głównie nieustającą oraz nadmierną potrzebą otrzymywania pomocy. To wiąże się z zachowaniami nacechowanymi uległością i przywiązaniem, jak również głębokim strachem przed porzuceniem, a w konsekwencji stresem związanym z rozstaniem.
Zapewne wiele razy spotkaliśmy ludzi, którzy zdaje się, że nie potrafią opuścić swego partnera, nawet wiedząc, że ten związek nie jest właściwy i więcej przysparza im złego niż dobrego. Osobowość zależna i jej koncept może nam tu nieco wyjaśnić.
Jak wiele ludzi znamy, którzy są niezdolni do podejmowania decyzji bez uprzedniego sięgnięcia po opinię innych? Kto nie zna osoby, która potrzebuje tak wiele, że w ten sposób wykańcza wszystkich dookoła?
Cóż, ci luzie mogą cierpieć na zaburzenia zwane osobowością zależną (oczywiście niekoniecznie). Jednak przede wszystkim, czym jest osobowość zależna? Co mamy na myśli mówiąc “osobowość”? Przyjmijmy to za punkt wyjścia, a następnie poznajmy głębiej o czym mowa.
Porozmawiajmy o osobowości
Osobowość to złożona struktura procesów poznawczych, emocji i zachowań, które nas orientują i dają wskazówki (spójność) do życia. Podobnie jak nasze ciało, osobowość jest składa się ze struktur i procesów, które odzwierciedlają zarówno naszą naturę (geny) jak i wychowanie (doświadczenie). Dodatkowo, osobowość obejmuje efekty przeszłości, włączając pamięć, jak również instrukcje na teraźniejszość i przyszłość.
Innymi słowy, osobowość to szereg cech czy wzorów, które definiują osobę. Szczególny porządek uczuć, myśli oraz zachowań, które posiadamy, i które czynią nas wyjątkowymi.
Co to jest osobowość zależna?
Teraz, kiedy już mniej więcej wiemy co to jest osobowość oraz jak jest definiowana przez psychologię, możemy zająć się jednym z jej zaburzeń.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, osobowość zależna cechuje się przesadną potrzebą bycia pod czyjąś opieką, co prowadzi do uległych zachowań, nadmiernym przywiązaniem i obawą przed rozstaniem.
Zaczyna się to na wczesnym etapie dorosłości w różnych kontekstach (praca, rodzina, rozrywka, itd.)
Oto jej główne cechy charakterystyczne:
Strach przed niewiedzą jak zadbać o samego siebie
Zaczyna się on wraz z dorosłością i pojawia w różnych sytuacjach. Zależność i uległe zachowania są “nakierowane” na otrzymanie pomocy. Ludzie, których charakteryzuje osobowość zależna silnie wierzą, że nie są w stanie funkcjonować poprawnie bez pomocy innych.
Posiadają oni niezmierną trudność w podejmowaniu codziennych decyzji. Wybieranie ubioru, czy wziąć parasolkę czy nie… to dla nich ciężkie decyzje. Potrzebują wielu porad oraz słów aprobaty od innych osób.
Osobowość zależna sprawia, że ludzie są bierni oraz pozwalają innym przejmować inicjatywę oraz odpowiedzialność za większą część swojego życia. Możesz pomyśleć, że zdarza się to tylko młodym ludziom. Jednak cierpią na nią również osoby starsze.
Osoby dorosłe z osobowością zależną zwykle zależą od swojego rodzica czy partnera – oczekują od nich, że będą decydować za nich gdzie mieszkać, jaką pracę wykonywać oraz z kim się przyjaźnić.
Nastolatkowie z tego rodzaju zaburzeniem mogą pozwalać swoim rodzicom decydować o tym jak powinni się ubierać, jak spędzać swój wolny czas oraz co studiować.
Ta potrzeba bycia pod ciągłą opieką jest zdecydowanie przesadna jak na ich wiek. Owe potrzeby są również nieproporcjonalne do tej sytuacji.
Osobowość zależna może rozwinąć się u osoby, która cierpi na poważną chorobę lub jest niepełnosprawna. W tych przypadkach przejawia się ona przesadnymi potrzebami jak na ludzi w takiej sytuacji.
Strach przed straceniem relacji z innymi
Ponieważ ludzie z osobowością zależną obawiają się stracić wsparcie lub aprobatę ze strony innych, zwykle mają problemy z wyrażaniem swojej niezgody. W szczególności w stosunku do osób, od których są uzależnieni.
Te osoby są tak bardzo niezdolne do samodzielnego funkcjonowania, że mogą godzić się na rzeczy, których w głębi serca nie chcą. Nie będą ryzykować utraty pomocy.
Nie okazują one swojego gniewu wobec ludzi, od których otrzymują wsparcie w obawie przed odrzuceniem.
Trudności z rozpoczęciem czegoś nowego bez czyjejś pomocy
Ludzie, których charakteryzuje osobowość zależna, mają problemy z rozpoczęciem nowego projektu lub samodzielnym działaniem. Brakuje im pewności siebie oraz są głęboko przekonani, że potrzebują pomocy do wykonania pewnych czynności i zadań.
Będą czekać, aż inni zaczną coś robić, ponieważ wierzą, że inni potrafią zrobić to lepiej. Ci ludzie wierzą, że nie są w stanie funkcjonować niezależnie.
Czują się nieudolnie oraz stale proszą o pomoc. Jednak mogą wykonywać swoją pracę poprawnie, jeśli mają pewność, że ktoś będzie ich nadzorował.
Boją się, że będą wyglądać na kompetentnych: myślą, że dodając zdolności do swojego wizerunku, doprowadzi to do opuszczenia ich przez innych ludzi. Często nie zdobywają umiejętności, które pozwoliłyby im żyć autonomicznie, utrwalając tylko w ten sposób swoją zależność.
Robić wszystko, by o mnie zadbano
Osobowość zależna może sięgać po ekstremalne środki, by czuć opiekę i uwagę innych. Może nawet zgodzić się na nieprzyjemne działania, jeśli tylko to zapewni im troskę, której potrzebują.
Takie osoby są w stanie zgodzić się na wszystko, nawet jeśli nie jest to zbyt rozsądne. Ich potrzeba utrzymania relacji z innymi prowadzi czasem do bardzo niezdrowych i wypaczonych związków.
Idąc tym tropem, mogą poświęcać się na wyjątkowe sposoby lub tolerować werbalne, fizyczne lub seksualne znęcanie się. Czują się niekomfortowo i bezradnie kiedy są samotne.
Ludzie z osobowością zależną będą “trzymać się” ważnych osób tylko po to, by uniknąć samotności, nawet jeśli to towarzystwo nie bardzo im odpowiada.
Łańcuchy relacji
Kiedy kończy się jakiś związek (na przykład w wyniku śmierci opiekuna, rozstania itd.) mogą one pilnie szukać innej relacji, aby zdobyć opiekę i wsparcie, której potrzebują.
Wierzą, że nie są w stanie funkcjonować bez bliskich relacji, co sprawia, że osoby te szybko i bez zastanowienia wchodzą w związek z innymi.
Obawy przed opiekowaniem się samym sobą
Osoby z tymi zaburzeniami boją się możliwości, że będą musiały same o siebie zadbać. Są tak bardzo uzależnione od porad oraz pomocy innych, że martwią się samą możliwością, że ta druga osoba ich opuści, nawet jeśli nic nie usprawiedliwia takich obaw.
Ten lęk jest zwykle przesadny i nierealistyczny. Na przykład stary człowiek chorujący na raka, który przeprowadza się do domu syna, by otrzymać dobrą opiekę, przejawia zachowania zależne, które są dość zrozumiałe biorąc pod uwagę okoliczności.
Osobowość zależna i jej cechy charakterystyczne
Osoby cierpiące na te zaburzenia zwykle cechują się pesymizmem i wątpliwościami. Mają tendencję do umniejszania swoich możliwości i zaradności oraz często nazywają siebie samych “bezużytecznymi”.
Uważają krytykę i dezaprobatę za dowód na swój brak odwagi, a następnie tracą wiarę w siebie. Osoby te szukają u innych przesadnej troski i dominacji.
Może mieć to wpływ na wydajność w pracy, kiedy wymagana jest inicjatywa i autonomia. Często unikają pozycji, które wymagają odpowiedzialności oraz czują się niewygodnie jeśli muszą podejmować decyzje.
Relacje towarzyskie zwykle ograniczane są do tych kilku osób, od których są uzależnieni. Istnieje zawyżone ryzyko zaburzeń związanych z depresją, lękami i adaptacją.
Osobowość zależna często rozwija się jednocześnie z innymi zaburzeniami, szczególnie pogranicznymi zaburzeniami osobowości, osobowością lękliwą czy histrioniczną. Później zobaczymy różnice między nimi wszystkimi.
Przewlekłe choroby fizyczne, lęk separacyjny w dzieciństwie lub problemy w okresie dojrzewania czynią daną osobę podatną na tą chorobę.
Kto może zachorować oraz co powoduje osobowość zależną?
Kobiety częściej udają się po pomoc psychologiczną z tym problemem, chociaż niektóre badania wskazują na to, że mężczyźni cierpią na to w takim samym stopniu.
Z drugiej strony istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju tego rodzaju zaburzeń:
- Uwarunkowania genetyczne. Jeśli ktoś w Twojej rodzinie cierpiał na podobne zaburzenia.
- Czynniki psychobiologiczne. Brak równowagi neurologicznej między układem limbicznym a tworem siatkowatym.
- Czynniki psychospołeczne. Osoby zależne poszukują relacji, które je chronią. Miały autorytarnych oraz nadopiekuńczych rodziców.
Osobowość zależna a inne zaburzenia związane z osobowością – jak je możemy rozróżnić?
Chociaż wiele zaburzeń osobowości charakteryzuje się cechami uzależnienia, osobowość zależna wyróżnia się szczególną uległością i przywiązaniem.
Zarówno osobowość zależna, jak i pograniczne zaburzenie osobowości charakteryzują się lękiem przed opuszczeniem. Jednakże osoba cierpiąca na pograniczne zaburzenie osobowości reaguje na opuszczenie (lub strach przed nim) z uczuciem emocjonalnej pustki, złością oraz wymaganiami.
Ludzie z osobowością zależną, reagują natomiast jeszcze większą uległością i łagodnością, nerwowo i pilnie poszukując relacji, która zapewni im opiekę i wsparcie.
Pograniczne zaburzenie osobowości wyróżnia się typowym niestabilnymi i intensywnymi związkami międzyludzkimi.
Ludzie z osobowością histrioniczną, podobnie jak w przypadku osobowości zależnej, odczuwają głęboką potrzebę bezpieczeństwa i aprobaty oraz mogą wydawać się dziecinni i zbytnio przywiązani.
Jednakże w przeciwieństwie do osobowości zależnej, która cechuje się pokornym oraz uległym usposobieniem, osobowość histrioniczna przejawia się aktywnym żądaniem uwagi.
Zarówno osobowość zależna, jak i unikająca odczuwa niekompetencję, nadwrażliwość na krytykę oraz potrzebę bezpieczeństwa.
Jednakże ludzie z osobowością lękliwą posiadają silną obawę przed odrzuceniem i poniżeniem. Do momentu wyraźnego zdystansowania się. W zamian, osobowość zależna raczej przejawia cechy poszukiwania oraz utrzymywania relacji z innymi, niż unikania ich.
Nie wszystkie zależne osoby cierpią na zaburzenia
Jak zaznaczyliśmy na początku, zapewne znacie kogoś o takich cechach, jednak bądźcie ostrożni! Nie oznacza to, że cierpi ten ktoś cierpi na osobowość zależną. W rzeczywistości wiele osób posiada cechy, którymi przejawia się osobowość zależna.
Tylko wtedy, kiedy cechy te są niezmienne, niezdolne do adaptacji oraz powodują znaczące upośledzenia w życiu codziennym lub subiektywny dyskomfort, wtedy istnieje możliwość, że dana osoba cierpi na osobowość zależną.
Bibliografia:
Grossman, Seth i Milon, Carrie i Meagher, Sarah i Ramnath, Rowena (2001). Zaburzenia osobowości w życiu współczesnym. Pierwsza edycja, druga edycja 2006. Barcelona: Ed. Masson i Elsevier.
Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrii (2014). Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń mentalnych (DSM-5), Piąta edycja. Madryt: Wydawnictwo Medyczne Panamerykańskie.