Nauka czytania - kluczowe czynniki

Napisane i zweryfikowane przez psycholog i dziennikarz Sara Clemente.

Ostatnia aktualizacja: 14 września, 2023

Nauka czytania to proces, w którym postęp zauważamy stopniowo. Wymaga on zaangażowania zdolności poznawczych i pozajęzykowych. Istnieje jednak wiele elementów, które mają pośredni lub bezpośredni wpływ na przyswojenie tej umiejętności, szczególnie w przypadku dzieci. Aby proces ten był w ich przypadku skuteczny, powinien zawierać elementy zabawy i być jak najbardziej interaktywny.

Czynniki, jakich wymaga skuteczna nauka czytania mogą być podzielone na trzy główne kategorie: czynniki emocjonalne, fizyczne oraz intelektualne. Te dwa ostatnie są fundamentalne, ale nie można ignorować elementów psychologicznych i środowiskowych, kiedy uczymy dzieci czytać. Przyjrzyjmy się bliżej wszystkim wspomnianym wyżej elementom procesu nauki czytania.

Nauka czytania – czynniki emocjonalne

Jednym z najważniejszych warunków, jakie muszą być spełnione kiedy dziecko uczy się czytać jest odpowiedni stosunek rodziców i nauczycieli do procesu nauczania. Bardzo często bowiem dorośli prezentują zachowanie, które utrudnia dzieciom przyswojenie umiejętności czytania.

Przykładem takiego zachowania może być nadopiekuńczość. Niektóre dzieci są nazbyt chronione, przez co jest im trudno stawić czoła nowym wyzwaniom. Boją się, że sobie nie poradzą i nie wierzą w siebie. Z tego właśnie powodu poddają się zbyt wcześnie albo całkowicie unikają wyzwania.

Z drugiej strony dziecku, które ma nazbyt dużo swobody, brakuje samodyscypliny, poczucia odpowiedzialności i umiejętności wyrabiania nowych nawyków. Brak zasad sprawia, że dziecko jest dużo mniej zmotywowane do działania i włączania się w aktywności wymagające od niego wysiłku.

Nadmierna presja ze strony rodziny i nauczycieli może jednak przynieść przeciwne do oczekiwanych rezultaty. Komentarze typu “Jeszcze tego nie umiesz?” mogą zachwiać wiarę dziecka w siebie i zniechęcić je do dalszej pracy. To samo dotyczy porównywania dziecka z innymi uczniami. Jeżeli słyszy ono komunikat w stylu “Twoi koledzy z klasy radzą sobie dużo lepiej”, istnieje prawdopodobieństwo, że się całkowicie podda.

Najgorzej, jeśli poczucie braku sukcesu i motywacji u dziecka przeniesie się na inne obszary związane ze szkołą. Może to bowiem stanowić początek całej serii problemów edukacyjnych. Dziecko czuje się gorsze od innych uczniów, a to z kolei może być początkiem kłopotów z zaadaptowaniem się do grupy.

Czynniki fizyczne

Wzrok i słuch są podstawowymi czynnikami fizycznymi, które są niezbędne, aby proces nauki czytania był skuteczny. Niektórzy naukowcy twierdzą nawet, że słuch odgrywa tu jeszcze ważniejszą rolę niż wzrok.

Zaburzenia wzroku mogą ograniczyć zdolność czytania, podobnie jak problemy ze słuchem. Na szczęście, jeśli zaburzenia te zostaną wykryte jeszcze przed trzecim rokiem życia, istnieją bardzo duże szanse na to, że nie wpłyną one na rozwój umiejętności czytania i pozostałych zdolności językowych.

Czynniki intelektualne a nauka czytania

Wiele badań dowodzi, że dziewczynki dojrzewają szybciej niż chłopcy. Szybszy rozwój intelektualny dziewczynek wynika z faktu, że dominuje u nich lewa półkula mózgowa. W związku z tym, wykonują one wszystkie ‘lewostronne’ zadania sprawniej niż chłopcy. Dziewczynki popełniają mniej błędów i lepiej rozumieją komunikaty słowne.

Dlatego właśnie kluczowym czynnikiem, bez którego nauka czytania nie będzie możliwa, jest lateralizacja półkul mózgowych lub przynajmniej widoczna tendencja do wykorzystywania prawej lub lewej części ciała. Pomaga to unikać zaburzeń, jakie mogą wystąpić w przypadku braku lateralizacji. Niektóre z nich to trudności z pisaniem, literowaniem lub czytaniem.

Czytanie ze zrozumieniem

Choć niektórzy uosabiają umiejętność czytania z umiejętnością rozumienia tekstu, to nie są one tym samym. Niejednokrotnie siadamy do książki i po kilku minutach czytania zdajemy sobie sprawę, że nie wiemy, o czym jest tekst, który mamy przed oczyma. Umiejętność skupienia uwagi na czytanym tekście jest konieczna do jego zrozumienia. Jeśli się nie skoncentrujesz, będziesz jedynie widzieć litery, które nie niosą żadnego przesłania.

Rozumienie tekstu wiąże się z pewnymi procesami pozajęzykowymi. Wykraczają one poza znajomość budowy i znaczenia słowa. Procesy te to m.in. interpretacja komunikatu, rozumienie go w danym kontekście, rozwiązywanie problemów, uzasadnianie itp. Zrozumienie czytanych słów wykracza poza słuch i wzrok. Wymaga ono aktywnego przetwarzania zawartości tekstu. Właśnie do tego prowadzi nauka czytania – do umiejętności łamania szyfru ukrytego w słowach.

Wpływ rodziny na chęć czytania

Im silniej dziecko jest stymulowane mentalnie we własnym środowisku, tym bogatszy będzie jego rozwój. Dzieci uczą się w dużej mierze poprzez naśladowanie wzorców, jakie znają z domu, dlatego niezwykle ważne jest, aby dziecko widziało, że jego rodzice czytają książki. To od własnych rodziców dziecko przejmuje nawyk czytania i to dzięki nim wykształca w sobie miłość do książek.

Istnieją ogromne różnice pomiędzy dziećmi, których rodzice dużo czytali, a tymi, u których w domu nie sięgało się po książki. Bardzo duże znaczenie ma również to, czy rodzice czytali dziecku bajki na dobranoc. Co więcej, rodzice, którzy czytają, mają w domu mnóstwo książek i czasopism, więc dla dziecka czytanie staje się naturalnym elementem codziennego życia.

Warto również wspomnieć, że jednym z elementów, które sprawiają, że nauka czytania staje się trudna jest nieśmiałość dziecka. Jeżeli dziecko ma niskie poczucie własnej wartości, często boi się popełniać błędy i przyznawać do niewiedzy. Dzieci te bardzo często cierpią na bezsenność albo obgryzają paznokcie.

Jeżeli zauważysz takie zachowania i stany u swojego dziecka, pamiętaj, że dla jego dobra i prawidłowego rozwoju konieczna jest praca nad tymi problemami. Dopiero wówczas nauka czytania i rozwój wszystkich innych umiejętności staną się przyjemnością i dadzą dziecku poczucie sukcesu.