Leki psychiatryczne u dzieci i nastolatków – czy warto je stosować?

Choroby psychiczne są jedną z największych epidemii XXI wieku. Niezliczone statystyki pokazują niepokojący wzrost konsumpcji leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych. Ale jeszcze bardziej niepokojące jest to, jak często leki psychiatryczne przepisywane są właściwie powszechnie i bez ograniczeń zarówno dzieciom, jak i młodzieży.

Według badań Światowej Organizacji Zdrowia, których wyniki opublikowane zostały w latach 2005–2012, liczba dzieci i młodzieży zażywających leki psychiatryczne drastycznie wzrosła w ostatniej dekadzie.

Światowa Organizacja Zdrowia (oryg. World Health Organization – WHO) twierdzi, że około 20% dzieci i nastolatków cierpi na choroby lub zaburzenia psychiczne, a około połowa z nich objawia się przed czternastym rokiem życia. Niestety często pozostają niewykryte i nieleczone. Co gorsza, zaburzenia psychiczne są jedną z głównych przyczyn chorób i niepełnosprawności w naszej młodej populacji.

Wyniki wielu przeprowadzonych nad tym tematem badań wykazało także, że chociaż w zaburzeniach psychicznych istotną rolę odgrywa przede wszystkim czynnik związany z uwarunkowaniami genetycznymi, to jednak środowisko dorastania i życia danej osoby również ma istotny wpływ na jej zdrowie psychiczne.

Leki psychiatryczne, substancje psychoaktywne, a czynniki wpływające na rozwój chorób psychicznych

Wiele różnych czynników może znacząco zwiększyć ryzyko zachorowania na jedną z licznych chorób psychicznych. Szczególnie w dzieciństwie i późniejszym okresie dojrzewania. Do najczęściej występujących należą na przykład problemy rodzinne, takie jak rozwód rodziców lub porzucenie, przemoc fizyczna, psychiczna lub seksualna, nadmierny poziom stresu, nadużywanie substancji o właściwościach psychoaktywnych (alkohol, narkotyki) i tak dalej.

Musisz także pamiętać, że lata dzieciństwa i młodości są to krytyczne etapy w rozwoju każdej osoby. Po pierwsze, budujesz swoją osobowość już od najmłodszych lat. A to oznacza, że ten okres w pewnym stopniu determinuje także i Twoje dorosłe życie. Okres dojrzewania to także kluczowy etap rozwoju człowieka charakteryzujący się istotnymi zmianami fizycznymi, emocjonalnymi i społecznymi.

Właśnie dlatego profilaktyka i promocja zdrowia psychicznego powinny być dla nas priorytetem. W tym miejscu ważne staje się wskazanie najlepszych środowisk prowadzących do tego celu. Kluczem do uzyskania tego efektu jest stabilna rodzina. Ale nie można także zapominać o tym, że szkoła i uwarunkowania społeczne również odgrywają niezwykle istotną rolę w tym procesie.

Jak wspomnieliśmy już powyżej, według danych Światowej Organizacji Zdrowia zarówno dzieci, jak i młodzież powszechnie otrzymuje obecnie od lekarzy leki psychiatryczne. Jeśli chciałbyś dowiedzieć się czegoś więcej na ten niewątpliwie interesujący temat, wystarczy, że poświęcisz kilka minut na lekturę dalszej części naszego dzisiejszego artykułu!

Leki psychiatryczne u dzieci i młodzieży

Leki psychiatryczne pomagające leczyć dzieci i młodzież powinny zawsze iść w parze z odpowiednio dobraną do potrzeb pacjenta terapią psychospołeczną.

Leczenie zaburzeń psychicznych za pomocą leków stało się dość powszechnym zjawiskiem na przestrzeni ostatnich kilku lub kilkunastu lat. Terapia psychospołeczna była kiedyś jedyną stosowaną metodą leczenia, ponieważ wśród specjalistów dominowało przekonanie, że problemy dzieci były zakorzenione w ich środowisku. Ponadto nie przeprowadzono wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności leków psychiatrycznych stosowanych u dzieci i młodzieży.

Podejście to zmieniło się dosyć wyraźnie w ciągu ostatnich kilku lat. Pojawiło się o wiele więcej interesujących badań na ten temat. Jednak nadal często zdarza się, że leki psychiatryczne bez zahamowań przepisywane są młodym ludziom poza ich właściwym kontekstem (stosowanie o charakterze współczującym, czyli uzupełniającym).

Musisz pamiętać w tym momencie, że wraz z rozwojem dzieci i młodzieży reakcja farmakokinetyczna ich organizmu nie zawsze będzie taka sama, jak u osób dorosłych. To samo zjawisko dotyczy procesów neurotransmisji, które są niezbędne, jeśli chodzi o leki psychiatryczne.

Innymi słowy, dokonywanie założeń dotyczących leków z tej grupy stosowanych u dzieci i młodzieży na podstawie wyników badań uzyskiwanych w przypadku dorosłych jest z gruntu rzeczy niewłaściwym podejściem. W wielu wypadkach może być także ono niebezpieczne!

Poniżej prezentujemy najczęstsze leki psychiatryczne przepisywane dzieciom i młodzieży, z podziałem na grupy.

Leki przeciwdepresyjne

Do najpopularniejszych leków przeciwdepresyjnych przepisywanych dzieciom i młodzieży należą między innymi:

• Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne: amitryptylina, amoksapina, dezypramina, doksepina, imipramina itp.
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (oryg. selective serotonin reuptake inhibitor -SSRI): fluoksetyna (na przykład Prozac).
• Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (oryg. norepinephrine reuptake inhibitor)NRI): atomoksetyna w leczeniu zespołu nadpobudliwości z deficytem uwagi (ADHD).

Leki przeciwpsychotyczne

Do najpopularniejszych leków przeciwpsychotycznych przepisywanych dzieciom i młodzieży należą między innymi:

• Arypiprazol, asenapina, kariprazyna, klozapina itp.
• Risperidon (Risperdal) do leczenia problemów behawioralnych związanych z autyzmem.

Benzodiazepiny to popularne leki psychiatryczne

Wysoką popularnością cieszą się także leki psychiatryczne z grupy benzodiazepin, takie jak:

• Alprazolam (Xanax), klobazam, klonazepam, diazepam i inne służące przede wszystkim na potrzeby leczenia zaburzeń lękowych i problemów ze snem.

Psychostymulanty

Ostatnią z popularnych grup leków stanowią psychostymulanty.

• Metylofenidat (ritalina) – lek stosowany przede wszystkim w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z brakiem koncentracji uwagi (oryg. attention-deficit hyperactivity disorder – ADHD.

Stosunek ryzyka do korzyści związany ze stosowaniem leków psychiatrycznych u dzieci i młodzieży

W 2004 roku hiszpańska Agencja ds. Produktów Leczniczych i Zdrowotnych (oryg. Agencia Española de Medicamentos y Productos Sanitarios – AEMPS) odradzała nawet stosowanie leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny u dzieci i młodzieży.

Według specjalistów tej instytucji zalecenie to wynika z tego, że nie udowodniono skuteczności ich stosowania w tych grupach wiekowych. Ponadto mogą one przyczyniać się do zwiększenia ryzyka zachowań samobójczych. W efekcie tych działań dla osób w wieku dziecięcym i nastoletnim nie zatwierdzono ani jednego leku z grupy SSRI na potrzeby leczenia depresji.

W 2016 roku zespół niezależnych naukowców opublikował wyniki fascynującego badania przeprowadzonego na temat stosowania leków przeciwdepresyjnych u dzieci i młodzieży. Publikacja ta ukazała się w renomowanym czasopiśmie „The Lancet”.

Naukowcy dokonali systematycznego przeglądu i metaanalizy wszystkich esejów opublikowanych na temat tego rodzaju leków. Byli w stanie dzięki temu porównać skuteczność stosowania aż 14 leków przeciwdepresyjnych w leczeniu poważnych zaburzeń depresyjnych u młodych ludzi w wieku od 9 do 18 lat.

Uzyskane przez nich wyniki były doprawdy szokujące. Tylko fluoksetyna okazała się być bardziej skuteczna niż placebo. Żaden z pozostałych leków przeciwdepresyjnych nie miał korzystnego stosunku ryzyka do korzyści. Z kolei w innych badaniach niektóre z tych leków, takie jak wenlafaksyna, były nawet jednoznacznie kojarzone z podwyższonym ryzykiem występowania samobójstw u nastolatków.

Czy warto więc się tym przejąć?

I chociaż te wyniki powinny wywołać alarm, to jednak nie należy uważać ich za absolutną prawdę. Trzeba jeszcze przeprowadzić więcej badań nad ten temat. Dlatego też nie należy jeszcze wstrzymywać żadnych zabiegów, ani modyfikować obecnie stosowanych terapii. Każdy przypadek jest w końcu zupełnie inny.

Ogólnie rzecz biorąc ważne jest to, by zawsze postępować zgodnie z instrukcjami lekarza. Wynika to z tego, że tylko specjalista z tego zakresu jest w stanie prawidłowo oszacować stosunek ryzyka do korzyści każdego potencjalnego sposobu leczenia dla swoich pacjentów.