Filozofia Kanta: 9 kluczy do zrozumienia jego myśli

Filozofia Kanta była jedną z najbardziej wpływowych filozofii XVIII wieku. Jego ideologia obejmowała wiele obszarów myślenia w tej dyscyplinie, w tym epistemologię, etykę, estetykę i politykę.

Zrozumienie Immanuela Kanta może jednak na początku być trudne, zwłaszcza ze względu na jego ściśle filozoficzny język. Wychodząc od tego scenariusza, chcemy zaproponować dziewięć ważnych elementów, które pomogą Ci zrozumieć sposób myślenia tego intelektualisty.

Filozofia Kanta – klucze do zrozumienia

Zacznijmy od wspomnienia trzech głównych dzieł Immanuela Kanta, w których zawarta jest duża część jego teorii. Aby zrozumieć jego sposób myślenia, konieczne jest dokonanie przeglądu tych teorii i przedstawienie odpowiednich koncepcji. Poniżej omówimy kilka kluczy pomagających w zrozumieniu.

1. Najważniejsze dzieła filozofii kantowskiej

Aby zapoznać się z filozofią Kanta, zacznijmy od jego dzieł. Trzy z nich przedstawiają syntezę jego doktryny. Mamy tu na myśli przede wszystkim Krytykę czystego rozumu, opublikowaną po raz pierwszy w 1781 roku. W dziele tym Kant stara się ustalić podstawy i granice ludzkiego rozumu.

Drugim dziełem o wielkim znaczeniu jest Krytyka praktycznego rozumu, opublikowana w 1788 roku. Bada ona, jakich zasad musi przestrzegać nasz rozum, aby móc realizować działania moralne.

Trzecią księgą zamykającą filozofię Kanta jest Krytyka władzy sądzenia. Została opublikowana w 1790 roku i obejmuje podstawowe problemy ludzkich osądów w odniesieniu do uczuć.

Te trzy dzieła stanowią syntezę myśli tego filozofa, a każde odpowiada na podstawowe pytanie. W przypadku Krytyki czystego rozumu Kant pyta, co może poznać człowiek. Ze swojej strony Krytyka praktycznego rozumu bada, co powinniśmy zrobić. I wreszcie Krytyka władzy sądzenia określa, czego możemy się spodziewać. Dzieło związane jest z przeznaczeniem człowieka.

2. Filozofia krytyczna

Z tytułu jego dzieł można wywnioskować, że filozofia Kanta jest krytyczna. Mimo to nie używa terminu krytyka w jego potocznym znaczeniu. Zamiast tego stara się ustalić, co rozum i zrozumienie mogą, a czego nie mogą poznać same z siebie.

Oznacza to, że kantowska filozofia krytyczna dąży do ustalenia zakresu i granic rozumu niezależnie od doświadczania zewnętrznego.

W tym kontekście termin krytyka oznacza wnikliwą analizę rozumu w odniesieniu do jego własnych możliwości. Zatem trzy krytyki, które pozostawił nam Kant, mają na celu analizę rozumu pod kątem jego możliwości poznania, praktycznego działania i dokonywania osądów estetycznych.

3. Filozofia Kanta – zjawisko a noumen

W poszukiwaniu granic i możliwości poznania Kant znajduje odpowiedź w pojęciach zjawiska i noumenu. W związku z tym filozof ten utrzymuje, że możemy poznać zjawiska, ponieważ pozwalają na to nasze możliwości. Nie możemy jednak wyjaśnić noumenu, który byłby samą rzeczywistością.

Zatem człowiek poprzez swoje struktury wiedzy może poznawać przedmioty, czyli zjawiska. Można je znaleźć w doświadczeniu zmysłowym i wpływamy na nie poprzez naszą intuicję.

Pytanie zmienia się, jeśli chcemy uwzględnić całokształt przedmiotów, czyli rzecz samą w sobie, zwaną noumenem. Kant mówi nam, że przekracza to granice naszego doświadczenia. Dlatego nie możemy tego poznać. Wiedzę o zjawiskach posiadamy tylko dlatego, że pozwalają na to nasze warunki.

4. Filozofia Kanta – kopernikańska rewolucja

Myśl Kanta sam filozof uznał za rewolucję kopernikańską. Ma to wyjaśnić zmianę perspektywy filozoficznej, którą wprowadził swoimi arcydziełami.

Rewolucja ta dotyczy sposobu rozpatrywania relacji pomiędzy wiedzą i przedmiotami. Przed Kantem wiedza opierała się na przedmiotach. Oznacza to, że źródłem wiedzy były przedmioty. Jednak w swojej krytycznej doktrynie odwraca on te role.

Filozofia Kanta sugeruje jednak, że źródłem wiedzy jest sam podmiot w relacji do przedmiotów. Oznacza to, że Kant nadaje naszej zdolności myślenia aktywną rolę poprzez wrażliwość i zrozumienie. To pierwsze dostarcza nam zjawisk w takim stopniu, w jakim na nas wpływają. Drugie natomiast narzuca kategorie dotyczące tego, co pochodzi z zewnątrz w celu uporządkowania i usystematyzowania informacji.

5. Idealizm transcendentalny

Transcendentalny idealizm Kanta utrzymuje, że podmiot ludzki ma aprioryczne struktury umożliwiające poznanie zjawisk lub przedmiotów. Oznacza to, że jest ono niezależne od wszelkich doświadczeń świata zewnętrznego. Są to zatem czyste warunki wiedzy związane z podmiotem i jego zdolnością rozumowania.

Warunki te to przestrzeń i czas. Oznacza to, że są to formy, które ludzie narzucają przedmiotom, gdy je wyczuwają. Ich ideał polega na tym, że przestrzeń i czas są niczym, jeśli nie weźmiemy pod uwagę, że są częścią struktury poznawczej podmiotu. Oznacza to, że to człowiek narzuca swoje struktury, aby poznawać. Bez tego czynnika zdobycie wiedzy byłoby niemożliwe.

6. A priori, a posteriori

We wstępie do Krytyki czystego rozumu Kant stwierdza, że nie można wątpić, że wiedza zaczyna się od doświadczenia. Oznacza to, że punktem wyjścia wszelkiej wiedzy jest doświadczenie. Ale ostrzega nas, że nie jesteśmy jedynie doświadczeniem.

Do tej wiedzy dodawane są nasze własne zdolności i zrozumienie. Pod tym względem zdolności te są aprioryczne. To znaczy niezależnie od wszelkiego doświadczenia. Ze swej strony wiedza empiryczna jest a posteriori. Oznacza to, że procesy zachodzą w doświadczeniu.

Dodać trzeba, że dostarcza nam materii, interpretowanej przez Kanta jako wielość danych empirycznych. Tymczasem formy aprioryczne, takie jak przestrzeń i czas, są warunkami możliwości doświadczenia.

7. Etyka kantowska

Etykę Kanta można odnaleźć w dwóch jego dziełach. Jedno z nich nosi tytuł Podstawy metafizyki moralności (1785), drugie natomiast to wspomniana już Krytyka praktycznego rozumu (1787). To właśnie w tym ostatnim filozof systematycznie eksponuje swoją etykę obowiązku, zwaną także etyką deontologiczną.

W dziele tym Kant podaje podstawowe zasady postępowania, które można uznać za moralnie dobre. Zasada ta, zgodnie ze swą filozofią, musi być uniwersalna i obowiązująca w każdym miejscu i czasie.

Jego sformułowanie znane jest jako imperatyw kategoryczny lub też prawo moralne. Można to ująć następująco: „Postępuj tylko zgodnie z tą maksymą, dzięki której możesz jednocześnie chcieć, aby stała się ona prawem powszechnym”. Imperatyw ten odpowiada uniwersalnej zasadzie etycznej opartej na szacunku dla człowieczeństwa drugiego człowieka.

Podobnie imperatyw kategoryczny sugeruje, że w naszych działaniach należy kierować się zasadami, które można zastosować uniwersalnie. W związku z tym, zgodnie z etyką kantowską, odpowiedź na pytanie, co powinienem zrobić?, jest to, że naszym obowiązkiem jest postępować racjonalnie, zgodnie z powszechnym prawem moralnym.

8. Estetyka

Szeroki zakres tematów, jakie podejmuje myśl Kanta, sięga także dziedziny estetyki. Jak wynika z artykułu opublikowanego w Journal of Philosophy, Kant utrzymuje autonomię estetyki w stosunku do obiektywności. Oznacza to, że osądy estetyczne pochodzą z subiektywnego odczucia, a nie z rzeczywistej cechy danej rzeczy.

Estetyka ma zatem związek z uczuciem, jakie wywołuje w nas każde przedstawienie. Według filozofii Kanta sądy estetyczne mają charakter uniwersalny i dlatego wszyscy się z nimi zgadzamy.

Zatem piękno jest subiektywnym odczuciem, które nie jest obecne w przedmiotach, ale w podmiocie. Kant po raz kolejny pokazuje nam prymat, jaki przyznaje racjonalnemu człowiekowi.

9. Humanizm kantowski

Jak wyjaśniliśmy w poprzednich rozdziałach, etyka Kanta jest przedstawiana poprzez imperatyw kategoryczny. Z niej wywodzi się humanistyczna koncepcja filozofa, zwłaszcza poprzez drugie sformułowanie tego prawa moralnego.

W związku z tym ludzi należy traktować jako cel sam w sobie. Oznacza to, że ludzkość w ogóle i jej jednostki nie powinny być traktowane jako środek. Wartość człowieka tkwi raczej w jego własnym człowieczeństwie, co interpretuje się jako wymóg, abyśmy szanowali ludzi.

Filozof zachęca nas zatem, abyśmy nie postrzegali innych jako rzeczy lub narzędzi używanych do osiągania naszych własnych celów lub pragnień.

Filozofia Kanta – znaczenie dzisiaj

Pomimo upływu wielu stuleci, jego idee są nadal aktualne. Z jednej strony krytyczny potencjał jego filozofii pozwala zidentyfikować i rozpoznać granice naszego rozumu i wiedzy. Pomaga nam znaleźć złoty środek pomiędzy nadmierną ufnością w nasze racjonalne możliwości, a jednocześnie niewyrzeczeniem się jej całkowicie.

Z drugiej strony Kantowi przypisuje się rolę autora, który ukształtował prawa człowieka. Podkreślono także kategoryczny imperatyw poszanowania godności każdego człowieka.

W ten sposób filozofia Kanta stanowi uniwersalny fundament wartości godności zawartej w prawach człowieka. Nie pomijając oczywiście jego antropologii filozoficznej, która uznaje człowieka za istotę skończoną i niedoskonałą.

Wreszcie wpływ Kanta na późniejszą dyscyplinę był bardzo znaczący. Odrodził się w XX wieku u filozofów takich jak Martin Heidegger, Hannah Arendt, José Ortega y Gasset, Jüger Habermas, Karl-Otto Apel i Theodor Adorno.

Lepiej zrozumieć Kanta

W tym artykule wyjaśniliśmy klucze do zrozumienia filozofii Kanta. Jego filozofia nie jest oczywiście prosta, ale wyjaśniliśmy podstawowe pojęcia, które przyczyniają się do jej zrozumienia.

Zrozumienie tego myśliciela jest bardzo ważne dla interpretacji rozwoju późniejszej filozofii i uzyskania bardziej wszechstronnego i ogólnego spojrzenia na ludzi i ich relacje z innymi. W końcu wspaniałe pomysły przekraczają granice czasu.