Dysforia płciowa i teoria queer: nowa perspektywa

Dysforia płciowa dotyka miliony ludzi na całym świecie. Czy wiesz, na czym polega i jaką rolę w tym schorzeniu odgrywa psychologia?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 20 czerwca, 2023

Dysforia płciowa jest obecnie przedmiotem dyskusji. Niektórzy autorzy twierdzą, że pojęcie to mieści się bardziej w domenie teorii queer niż w ramach wiedzy zawodowej i naukowej. W rezultacie nastąpił znaczny postęp w jej zrozumieniu.

Jesteśmy świadomi kontrowersji, jakie może budzić dysforia płci i teoria queer. W tym artykule przeanalizujemy je, zgodnie z najnowszymi postępami przedstawionymi przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w piątej edycji Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (dalej DSM-5- TR., 2022).

Terminy różnicujące według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

Zanim przejdziemy dalej, warto zdefiniować różne terminy zgodnie z DSM-5-TR (APA, 2022). Kiedy używany jest termin płeć, odnosi się to do wskaźnika biologicznego, który wskazuje, czy dana osoba urodziła się z męskimi czy żeńskimi genitaliami. Z drugiej strony, kiedy używa się słowa płeć, odnosi się ono do roli, jaką przyjmuje dana osoba. Innymi słowy, czy jest postrzegana jako mężczyzna czy kobieta.

Płeć jest przypisywana w momencie narodzin. Na przykład, jeśli dziecko przychodzi na świat jako biologiczna kobieta, przypisywana jest mu płeć żeńska. Mimo to może się zdarzyć, że jego płeć jest nietypowa (APA, 2023).

Niektóre osoby, pomimo przynależności do określonej płci, postrzegają i opisują siebie jako płeć przeciwną. W obliczu takiej sytuacji może pojawić się dysforia płciowa. Odnosi się to do dyskomfortu, cierpienia i udręki, których jednostka doświadcza w wyniku niespójności między płcią przypisaną jej przy urodzeniu a płcią, z którą się identyfikuje.

Dysforia płciowa

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) nie uważa dysforii płciowej za jednostkę kliniczną. Jednak Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne nie zgadza się z tym (APA, 2022). Definiuje ją jako głęboką rozbieżność między płcią przypisaną przy urodzeniu a tą, za pomocą której jednostka się wyraża. Aby zdiagnozować dysforię płciową, dyskomfort wynikający z tej rozbieżności powinien trwać co najmniej sześć miesięcy. Ponadto muszą występować następujące objawy (APA, 2o22):

1. Pragnienie bycia traktowanym w sposób zgodny i spójny z płcią, z którą jednostka się identyfikuje.
2. Chęć posiadania cech seksualnych płci, z którą się identyfikuje.
3. Tęsknota za możliwością wyeliminowania cech morfologicznych płci, z którą czuje się niezgodna.
4. Intensywna chęć przynależności do innej płci lub powtarzające się zachowania typowe dla drugiej płci.
5. Głębokie przekonanie, że czuje, zachowuje się i myśli w sposób zgodny z płcią, z którą się identyfikuje.

Osoby na kluczowych etapach dorastania, a także w wieku dorosłym, często decydują się na zachowanie i ubieranie się zgodnie z postrzeganą płcią. W rzeczywistości, jeśli ich otoczenie, przyjaciele i rodzina zaakceptują ich takimi, jakimi są i mogą swobodnie wyrażać siebie, dyskomfort, jakiego doświadczają w wyniku częstego odrzucenia społecznego, ma tendencję do zmniejszania się (Rabito-Alcón i in., 2016).

Poza teorią queer: kontrowersyjna kwestia

Słynny hiszpański psycholog Marino Pérez Álvarez opublikował niedawno analizę dotyczącą wpływu teorii queer na zbiorową wyobraźnię dotyczącą tego stanu klinicznego. Twierdzi, że psychologia jest w stanie dostarczyć naukowej wiedzy na ten temat, w przeciwieństwie do teorii queer (Pérez-Álvarez i in., 2022).

Na przykład dzięki badaniom psychologicznym wiemy, że w kształtowaniu się tożsamości bierze udział wiele czynników, w tym uwarunkowania społeczne i kulturowe. Podobnie wiemy, jak powstają uczucia, i rozumiemy, że wpływ na nie ma kontekst społeczny, w którym rozwija się dana osoba.

Dlatego Pérez-Álvarez proponuje, aby zamiast podchodzić do dysforii płciowej z perspektywy queer, zbadać ją z perspektywy naukowej. Sugeruje, że ten punkt widzenia, oprócz bycia obiektywnym, byłby niezwykle empatyczny, ponieważ celem jest „znalezienie najlepszego sposobu udzielenia odpowiedniej pomocy”.

Jak wspomnieliśmy na początku artykułu, jest to temat dość kontrowersyjny. Z tego powodu postanowiliśmy podejść do tego w taki sam sposób, jak Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. W końcu, wraz z WHO, są one naukowymi punktami odniesienia dla specjalistów ds. zdrowia psychicznego na całym świecie.