Syndrom oszusta: co to jest i jakie są tego konsekwencje?

Syndrom oszusta jest powszechnym zjawiskiem. Niektórzy ludzie czują, że nie zasługują na stanowisko, które obejmują, lub uważają, że nie są wystarczająco dobrzy, by być docenionym. Pielęgnowanie tego rodzaju przekonań stoi za wieloma stresującymi sytuacjami i zaburzeniami lękowymi.

Dlaczego jednak całkowicie normalna osoba miałaby uważać się za oszusta? To psychologiczne zjawisko jest badane od dziesięcioleci. Wiemy, że pojawia się częściej u kobiet niż u mężczyzn. Poza tym zwykle stoją za tym czynniki takie jak perfekcjonizm lub niska samoocena.

Pomimo tego, że zjawisko to nie pojawia się w żadnym podręczniku diagnostycznym ani samo w sobie nie jest traktowane jako jednostka kliniczna, jest czymś powszechnym. Psycholodzy kliniczni Pauline Clance i Suzanne Imes po raz pierwszy opisali je w 1978 roku. Od tego czasu nie brakuje ekspertów, którzy podkreślają, że co najmniej siedem na dziesięć osób cierpi na tę chorobę w pewnym momencie swojego życia.

Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Charakterystyka syndromu oszusta

Może być dość trudno zrozumieć, że są ludzie, którzy odnoszą sukcesy w pracy, ale postrzegają się jako oszustów i czują, że nie zasługują na swoje stanowisko lub uznanie. Badanie opublikowane w Journal of Behavorial Science wskazuje, że około 30 procent osób osiągających dobre wyniki cierpi na ten zespół.

Biorąc pod uwagę jego skutki społeczne i stopień, w jakim dotyka on chorych, jasne jest, że zjawisko to powinno być bardziej nam znane. Zacznijmy od jego opisu. Syndrom oszusta można zdefiniować jako stres emocjonalny związany z przekonaniem, że dana osoba nie zasługuje na określoną pozycję lub jakiś rodzaj uznania zawodowego. Jest to coś, czego mogą doświadczyć artyści, pisarze, naukowcy, inżynierowie lub każdy, kto ma umiejętności w określonej dziedzinie.

Jednak ta dewaluująca samoocena może mieć skrajnie niekorzystne konsekwencje. Na przykład, wysoko wykwalifikowana osoba, która dostanie świetną pracę, może uważać, że wszystko sprowadza się do „łutu szczęścia”. Co więcej, ciągłe poczucie bycia oszustem sprawia, że ludzie akceptują niższe pensje i nie czują, że zasługują na jakikolwiek awans.

Jak objawia się syndrom oszusta w pracy?

Główną cechą charakterystyczną osób z zespołem oszusta jest wyraźna trudność w internalizacji własnych osiągnięć. Na przykład, jeśli otrzymają nagrodę w konkursie fotograficznym, pomyślą, że z pewnością było tylko dwóch lub trzech innych uczestników. Uważają, że nagroda tak naprawdę niewiele znaczy.

• Ta osobowość charakteryzuje się zwątpieniem. Ludzie wątpią w siebie, swoją wartość, użyteczność oraz umiejętności i zdolności.
• Sukces przypisują czynnikom zewnętrznym.
• Ich oczekiwania są tak wysokie, że nie sposób ich spełnić.
• Sabotują się systematycznie. Na przykład prowadzą niezwykle krytyczne, negatywne i fatalistyczne dialogi wewnętrzne.
• Doświadczają głębokich emocji wstydu, niepewności, niepokoju i tym podobnych.

Przyczyny tego zjawiska

Istnieje wiele aspektów, które wyjaśniają zjawisko, jakim jest syndrom oszusta. Najczęstszym jednak jest niska samoocena. Często niskie poczucie własnej wartości prowadzi do przekonania, że są oszustami.

Jednak podstawowe przyczyny mogą być różne:

• Osoby te są perfekcjonistami. Ich oczekiwania wobec siebie są tak wysokie, że nawet jeśli osiągną 99,9% z nich, nadal będą uważać, że popełnili są na przegranej pozycji.
• Często ich środowiska edukacyjne były niezwykle wymagające. Dorastanie w otoczeniu, w którym jedynym sposobem na otrzymanie uczucia było pokazanie swojej wartości, może narazić ludzi na wieczne poczucie, że nie starają się wystarczająco mocno.
• Journal of Multicultural Counseling and Development przeprowadził badanie, w którym stwierdzono, że syndrom oszusta często występuje wśród mniejszości społecznych i etnicznych. Wystarczy po prostu należeć do innej kultury, narodowości, a nawet być innej płci, aby żywić stereotypowe i negatywne przekonania o własnych kompetencjach.
• Często występuje u kobiet pracujących w sektorze nauki lub badań. W środowiskach, gdzie liczba mężczyzn jest większa, w pewnym momencie kobiety zaczynają wątpić w siebie. Ewentualnie muszą ciężej pracować, aby udowodnić swoją wartość.

Strategie zmniejszania efektu syndromu oszusta

Wiemy już, że syndrom oszusta jest niezwykle częsty. Jednak gdy ludzie nieustannie żywią takie przekonanie wobec siebie, wiąże się to z pewnym kosztem. Często zdarza się, że wiele osób nie robi postępów w swojej pracy. Ponadto są również podatni na zaburzenia nastroju.

W związku z tym, jakie są strategie ograniczania lub zarządzania tego typu sytuacjami? Oto niektóre:

• Ludzie muszą przestać porównywać się z innymi. Muszą zacząć doceniać i rozpoznawać własne osiągnięcia.
• Muszą także zidentyfikować i rozładować swoje irracjonalne lęki. Na przykład, nie mogą potwierdzać swoich obaw,  że inni odkryją, że dana osoba nie są tak naprawdę godna pochwał lub kompetentna. Racjonalizacja i wykrywanie fałszywych błędów w myśleniu to pierwszy krok, jaki powinni się wykonać.
• Powinni dzielić się swoimi doświadczeniami z innymi. Zawsze dobrze jest powiedzieć głośno o swoich lękach, aby inni mogli zrozumieć, jak dana osoba się czuje i czy potrzebna jej pomóc.
• Muszą pamiętać o sukcesach i uznaniu, które zdobyli. W ten sposób uświadomią sobie, że nie są tak nieudolni, jak im się wydaje.
• Pomoc w szkoleniu innych może być przydatna. Dzielenie się swoją wiedzą, umiejętnościami i instruowanie innych to świetny sposób na odkrycie tego, co ktoś może wnieść do społeczeństwa. Dzięki temu ich samoocena zostaje wzmocniona.

Wreszcie, chociaż prawdą jest, że syndrom oszusta nie jest zaburzeniem klinicznym ani psychologicznym, jest to zjawisko, które znacznie ogranicza wzrost i rozwój osobisty. Z tego powodu w razie potrzeby należy zawsze szukać wsparcia psychologicznego.