Schizofrenia paranoidalna: definicja, przyczyny i leczenie

W dzisiejszym artykule zajmiemy się dość popularną chorobą, jaką jest schizofrenia paranoidalna. Zapewne potrafisz mniej więcej wyobrazić sobie, czym ona jest i na czym polega. Z reguły jednak takie potoczne rozumienie tego terminu jest nieco nieprawidłowe. Za chwilę więc rzucimy nieco więcej światła na tę kwestię.

Z pewnością podczas rozmowy niejednokrotnie słyszałeś, jak ktoś mówi o kimś innym, że jest “paranoikiem”. Często zdarza się, że używamy terminu “paranoiczny” wobec kogoś, komu się wydaje, że ktoś za nim nieustannie podąża, że ktoś chce go skrzywdzić, ktoś wyśmiewa się z niego lub ktoś jest nastawiony przeciwko niemu. Jednakże, mówiąc językiem akademickim, termin “paranoja” jest czymś mającym o wiele szersze znaczenie. W tym artykule zajmiemy się więc bliżej pewnym określonym podtypem psychozy, którym jest schizofrenia paranoidalna.

Historycznie rzecz biorąc termin “psychotyczny” został zdefiniowany na kilka różnych sposobów, z których żaden nie został jeszcze powszechnie zaakceptowany. Rozumiemy obecnie określenie “psychotyczna” jako opisujące osobę o określonym zestawie symptomów chorobowych, które występują w dwóch dużych grupach. Są to objawy pozytywne i objawy negatywne. Przyjrzyjmy się im szczegółowo.

Schizofrenia paranoidalna, poważna choroba psychiczna, której nie należy lekceważyć

Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5) schizofrenia paranoidalna definiowana jest jako “dwa lub więcej z opisanych poniżej symptomów, z których każdy musi występować przez znaczną część czasu w okresie 1 miesiąca (lub rzadziej, jeśli choroba jest leczona w sposób skuteczny)”.

Symptomy te są następujące: złudzenia, halucynacje, zaburzenia mowy, rażąco zdezorganizowane lub katatoniczne zachowanie i wszelkiego rodzaju objawy negatywne.

Objawy pozytywne to nadmiar lub zaburzenie normalnego, codziennego funkcjonowania osoby chorej. Objawy pozytywne obejmują na przykład zniekształcenia rozumowania (potocznie zwane złudzeniami, w tym omawiane wcześniej idee “paranoidalne”). Obejmują one również halucynacje, zaburzenia mowy i rażące niezorganizowanie.

Z drugiej strony objawy negatywne obejmują wiele charakterystycznych aspektów Należą do nich ograniczenia zakresu i intensywności ekspresji emocjonalnej (tzw. “płaski wpływ”), utrata płynności i produktywności myśli oraz języka (alogia) oraz brak siły woli (abulia).

“Nauka jeszcze nas nie nauczyła tego, czy szaleństwo jest lub nie jest formą wyrafinowanej inteligencji.”
-Edgar Allan Poe-

Urojenia, przywidzenia i złudzenia

Złudzenia są błędnymi przekonaniami, które zwykle wynikają z błędnej interpretacji doświadczeń lub obserwacji. Mogą one dotyczyć wielu rzeczy (np. prześladowania, odniesienia do samego siebie, choroby, religijności lub poczucia wspaniałości). Najczęstsze są urojenia typu prześladowczego.

Osoba, która ma złudzenie bycia prześladowaną (czyli jest paranoiczna lub ma paranoiczne idee), wierzy, że ktoś cały czas ją obmawia za jej plecami, poniża, śledzi, oszukuje, szpieguje lub ośmiesza. Złudzenia wzajemne są również powszechnie spotykane. Obejmują one te wszystkie sytuacje, gdy osoba chora wierzy, że pewne gesty, komentarze, fragmenty książek, gazet, piosenek lub innych elementów środowiska są specjalnie dla niej przeznaczone i tylko ona może je zrozumieć.

“Szaleniec nie może wrócić do rzeczywistości, żyje na stałe swoją fantazją.”
– Carlos Castilla del Pino –

W większości przypadków tego typu dziwne urojenia są uważane za typowe objawy, których przyczyną jest schizofrenia paranoidalna. Jednak istnieją sytuacje, w których dana anomalia może być trudna do osądzenia, szczególnie w niektórych kulturach. Deliryczne pomysły są klasyfikowane jako dziwne, jeśli są wyraźnie nieprawdopodobne i niezrozumiałe. Zwłaszcza jeśli nie wywodzą się ze zwykłych, codziennych doświadczeń życiowych. na przykład schizofrenia paranoidalna może wywoływać myśli typu, że ktoś podłożył mikrochip pod skórę osoby chorej, aby “szpiegować” jej ruchy.

Innym przykładem urojonej idei jest przekonanie, że jakaś dziwna, pozaziemska istota wykradła jej narządy wewnętrzne i zastąpiła je narządami od innych osób bez pozostawienia jakiejkolwiek rany lub blizny. Urojenia, które wyrażają utratę kontroli nad umysłem lub ciałem są ogólnie uważane za dziwne.

Schizofrenia paranoidalna jest w stanie także wywoływać urojenia mogące generować problemy społeczne. Szczególnie związane z relacjami towarzyskimi, uczuciowymi lub pracą. Ludzie z urojeniami mogą być w stanie zrozumieć argumenty innych ludzi i uznać, że ich pomysły są irracjonalne. Jednak nie są w stanie tego zaakceptować. Wielu z tych osób może stać się bardzo drażliwymi. W tym samym czasie ta drażliwość może być reakcją na ich urojeniowe przekonania.

Psychoza, czy schizofrenia paranoidalna?

Istnieją różne typy lub podtypy choroby definiowanej jako schizofrenia paranoidalna zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5):

• Schizofrenia paranoidalna – najczęstsza postać schizofrenii
• Hebefreniczna – znaczna dezorganizacja myślenia, zachowania prymitywne, błazeńskie, chaotyczne, infantylne.
• Schizofrenia katatoniczna – dominują w niej zaburzenia psychomotoryczne.
• O wczesnym początku – choroba pojawia się przed uzyskaniem pełnoletniości
• Schizofrenia schizoafektywna – obejmuje objawy zarówno z grupy schizofrenii, jak i afektywne, występujące w tym samym czasie lub następujące zaraz po sobie.

Jak już powiedzieliśmy wcześniej, w tym artykule skupimy się konkretnie na pierwszym punkcie – czyli interesuje nas jedynie schizofrenia paranoidalna.

Charakterystyka schizofrenii typu paranoidalnego

Głównymi właściwościami, jakimi cechuje się schizofrenia paranoidalna są wyraźne urojenia lub halucynacje słuchowe. Jednak osoba nie ma problemów z przepływem myśli i własnymi emocjami. Ogólnie urojenia i złudzenia dotyczą prześladowań, manii wielkości lub obu tych rzeczy naraz. Ale można je również osadzić w innym kontekście, jak na przykład zazdrość, religijność lub choroba.

Może istnieć wiele złudzeń związanych ze schizofrenią paranoidalną, ale zwykle mają one spójny temat. Powszechne jest również przekonanie, że halucynacje mają związek z jakimś konkretnym motywem urojonym.

“Główną cechą schizofrenii paranoidalnej są wyraźne urojenia lub halucynacje słuchowe.”

Objawy, jakimi cechuje się schizofrenia paranoidalna

Objawy towarzyszące tej chorobie obejmują lęk, złość, wycofanie i tendencję do nadmiernego dyskutowania i spierania się o wszystko. Osoby chore mogą roztaczać wokół siebie atmosferę wyższości i protekcjonalności. Mogą być również pompatyczne, nudne, nienaturalne lub skrajnie gwałtowne w relacjach osobistych.

Poczucie prześladowania może sprawić, że osoby takie będą skłonne nawet do popełnienia samobójstwa. A połączenie iluzji prześladowania i manii wielkości z reakcjami pełnymi gniewu może spowodować gwałtowne działania (choć niekoniecznie tak jest, to zależy od konkretnego przypadku).

W tym sensie spontaniczne lub niespodziewane napady agresji są raczej rzadkością. Agresja pojawia się częściej u młodych mężczyzn i osób z historią zawierającą akty przemocy, problemy z utrzymaniem ciągłości terapii, nadużywania substancji psychoaktywnych i nadmiernej impulsywności. W każdym razie musimy jasno sobie powiedzieć, że większość osób ze schizofrenią nie jest agresywna. Ponadto są one częściej ofiarami agresji lub przemocy niż osoby, które nie chorują na schizofrenię. Są więc bardziej potencjalnymi ofiarami niż potencjalnymi agresorami.

“Każdy z nas jest trochę szalony. Niektórzy ludzie po prostu ukrywają to lepiej niż inni.”
-Michelle Hodkin-

Początkowe objawy choroby, jaką jest schizofrenia paranoidalna pojawia się z reguły o wiele później niż w innych typach schizofrenii. Ponadto jej cechy mogą być bardziej stabilne w czasie. Niektóre dane sugerują, że perspektywy dla osób ze schizofrenią paranoidalną mogą być znacznie lepsze niż dla innych typów schizofrenii. Ogólnie rzecz biorąc, ci ludzie zazwyczaj są w stanie prowadzić życie z dużą dozą autonomii i niezależności.

Jakie są przyczyny tej choroby?

Przyczyny, dla których rozwija się u ludzi schizofrenia paranoidalna wciąż nie są do końca jasne i budzą liczne kontrowersje. W każdym razie istnieją tutaj bez wątpienia pewne czynniki ryzyka:

Czynniki środowiskowe

Pora roku, w trakcie której osoba chora się urodziła może być czynnikiem znaczącym. Badania naukowe wykazują, że osoby urodzone na przykład późną zimą lub wczesną wiosną na niektórych obszarach mają zwiększoną podatność na zachorowanie.

Schizofrenia paranoidalna i zaburzenia pokrewne są zauważalnie częściej występujące u dzieci dorastających w środowisku miejskim, a także w niektórych mniejszościowych grupach etnicznych.

Czynniki genetyczne

Czynniki genetyczne są bardzo ważnymi elementami przyczyniającymi się do rozwoju schizofrenii. Wywodzą się one z mutacji typowych oraz rzadkich genów. Mutacje te są również związane z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenie afektywne dwubiegunowe, depresja i zaburzenia ze spektrum autyzmu.

Czynniki fizjologiczne

Wszelkiego rodzaju powikłania podczas ciąży i poród z niedotlenieniem (brak tlenu) oraz na przykład wiek matki są przyczyną zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby u rozwijającego się płodu. Ponadto inne negatywne sytuacje prenatalne i okołoporodowe, takie jak stres, infekcja, niedożywienie, cukrzyca matki i inne schorzenia fizjologiczne, mogą być związane ze zwiększeniem podatności na schizofrenię.

Jednak zdecydowana większość dzieci, u których wystąpiły te czynniki podwyższonego ryzyka, nie choruje na schizofrenię ani w wieku dziecięcym, ani dorosłym. Oznacza to, że elementy te nie są czynnikami decydującymi.

Schizofrenia paranoidalna i metody jej leczenia

Przewlekła schizofrenia paranoidalna może być leczona za pomocą kombinacji leków. Kombinacja taka składa się głównie z neuroleptyków, leków przeciwpsychotycznych, anksjolityków i wsparcia poprzez psychoterapię. Jednak pacjenci rzadko stosują leczenie w prawidłowy sposób, ponieważ nie są po prostu świadomi obecności swojej choroby. Czują się źle, ale myślą, że to z powodu tego, co się z nimi dzieje, a nie z powodu “czegoś” w ich psychice.

W związku z tym często zdarza się tak, że stosują oni zupełnie niezwiązane z chorobą leczenie farmakologiczne przez całe życie. Tak właśnie maskują niektóre z objawów choroby, nie odnosząc się zupełnie do jej przyczyn. W ciężkich przypadkach chorobowych należy jednak rozważyć hospitalizację.

Jak zapewne zauważyłeś w trakcie czytania tego artykułu, schizofrenia paranoidalna ma swoje charakterystyczne cechy, inne niż dla pozostałych typów schizofrenii. Złudzenia, urojenia, mania prześladowcza, mania wielkości lub wszystkie te objawy są dość powszechne. Osoby chore są jednak mniej lub bardziej zdolne do logicznego rozumowania i postępowania, co pozwala im na dużą autonomię w życiu codziennym.