Każdy z nas choć raz w swoim życiu odczuwał lub obecnie odczuwa stan nadmiernej aktywacji zwany stresem. Stres, chociaż zawsze wiąże się z nieprzyjemnym odczuciem, istnieje, ponieważ jest przydatny. Istnieje jednak związek, który łączy zaburzenia psychofizjologiczne i stres.
Gdy stres ten ma wysoką intensywność lub trwa nieprzerwanie przez dłuższy czas, może mieć negatywne skutki. W rzeczywistości zależność, jaka łączy zaburzenia psychofizjologiczne i stres została gruntownie zbadana, odkrywając genezę wielu z tych zaburzeń.
Co to jest stres?
J. Carrobles (1991), emerytowany profesor na Uniwersytecie Autonomicznym w Madrycie, definiuje stres w następujący sposób:
„Stres jest stanem długotrwałej nadmiernej aktywizacji. Doświadcza jej osoba w różnych sytuacjach uznawanych za skrajne. Ponadto występują one w warunkach ograniczonych zasobów kontrolnych i wsparcia społecznego ze strony podmiotu”.
Konieczne jest jednak rozwikłanie terminu stres, ponieważ istnieją dwa znaczenia. Stres można podzielić bowiem na distres i eutres.
- Distres zawiera przedrostek dis- = „zmieniony, nieodpowiedni”. To określenie stosuje się, gdy stres jest patologiczny. Skutkuje również zmienionymi reakcjami w wyniku sytuacji uznanych za nadmiernie obciążające.
- Z drugiej strony mamy eutres, zawierający przedrostek eus – = „odpowiedni, dobry”. Ten typ odnosi się do odpowiedniego i niezbędnego stresu. Eutres może być niewystarczający, optymalny lub nadmierny, który może prowadzić do typu distres.
Jaka jest różnica między stresem a lękiem?
Aby zrozumieć związek, jaki łączy stres i zaburzenia psychofizjologiczne, należy odróżnić stres od lęku, przy którym reakcja organizmu może być podobna.
Kiedy mówimy o lęku, zawsze mówimy o niebezpieczeństwie. I to niezależnie od tego, czy jest ono realne, czy interpretowane w ten sposób przez osobę. Nie dzieje się tak w stresie, ponieważ sytuacja nie musi być nieprzyjemna ani niebezpieczna.
A ponieważ sytuacja nie jest postrzegana jako niebezpieczna, ludzie w stresie zwykle nie uciekają, co ułatwia stawienie mu czoła.
W obliczu lęku typową reakcją jest ucieczka, która zwykle utrzymuje się poprzez mechanizm unikania lęk-ucieczka-lęk. Jeśli w niepokoju – lęku coś jest postrzegane jako niebezpieczne lub szkodliwe, logiczne jest, że typową reakcją jest ucieczka.
Jeśli chodzi o niebezpieczeństwo, potrzebne są narzędzia do zwalczenia tego niebezpieczeństwa. A ludzie w lęku zwykle nie mają poczucia własnej skuteczności. I postrzegają sytuację jako szkodliwą, ponieważ nie są w stanie z nią walczyć.
Ponadto, aby stres pociągał za sobą szkodliwe skutki, musi się przedłużać w czasie. W przypadku lęku natomiast, nawet jeśli trwa tylko przez krótki czas, jest już szkodliwy. W krótkim czasie może bowiem w pełni wpłynąć na społeczne, rodzinne i afektywne funkcjonowanie osoby.
Jaki jest związek między stresem a homeostazą?
Homeostaza — homo = „powrót” do “staza” = „równowaga” – odnosi się do powrotu do równowagi ciała. Wszyscy ludzie posiadają swoje wewnętrzne środowisko i pewne stałe życiowe, które zawsze dążą do równoważenia się. Innymi słowy, organizm inicjuje działania mające na celu automatyczne rozwiązanie problemu nierównowagi.
Kiedy nie osiągamy homeostazy, następuje moment, w którym wchodzimy w stan stresu. To sytuacje, kiedy podmiot musi wdrożyć świadome strategie, ponieważ nie działa w sposób automatycznie. Dlatego normalne jest, że nie osiąga w ten sposób stanu równowagi, ale raczej homeokinezę, stan nierównowagi.
Reakcje fizjologiczne na stres, czyli skąd się biorą zaburzenia psychofizjologiczne
Wszyscy wiemy, że stres może prowadzić do rozdrażnienia, apatii, niepokoju, udręki lub gniewu. Stres jednak prowadzi również do reakcji fizjologicznych lub cielesnych, których często nie zauważamy. To bardzo istotne czynniki łączące stres i zaburzeniami psychofizjologiczne. Jeśli bowiem utrzymują się w czasie ze względu na stresującą sytuację, mogą prowadzić do zaburzeń psychosomatycznych lub innych.
Reakcje fizjologiczne na stresujące sytuacje pojawiają się ze strony różnych układów organizmu. Może je wysyłać zarówno autonomiczny układ nerwowy jak i centralny układ nerwowy.
Somatyczny układ nerwowy
W reakcji fizjologicznej na stres układ somatyczny odpowiada za odpowiedź elektromiograficzną. Chodzi tu o aktywność elektryczną wytwarzaną przez mięśnie szkieletowe, a także ruchy oczu i oddychanie.
Dlatego podczas stresu może wzrosnąć napływ krwi do dużych grup mięśni: pleców, ramion, nóg. Oprócz tego może się pojawić uogólnione napięcia mięśniowe.
Autonomiczny układ nerwowy
Reakcje na stres, którymi z kolei zajmuje się ten system, są związane z układem sercowo-naczyniowym. Stres ma zatem wpływ na tętno, ciśnienie krwi, przepływ krwi… Ten układ reguluje również temperaturę ciała, pobudzenie seksualne, reakcje elektroskórne takie jak poziom napięcia skóry czy odpowiedź przewodności.
Ponadto wpływa również na wydzielanie śliny i na reakcje żołądkowo-jelitowe.
Dlatego w obliczu stresu może wystąpić wzrost częstości akcji serca oraz wzrost aktywności nerek. Ponadto może dojść do obwodowej wazokonstrykcji (zwężenia) naczyń krwionośnych w dłoniach i stopach (uczucie zimna) oraz wzrost czynnika krzepnięcia krwi.
Centralny układ nerwowy
Jeśli chodzi o reakcje ośrodkowego układu nerwowego, znajdujemy odpowiedzi elektroencefalograficzne i reakcje wywołane.
Wreszcie, istnieją również reakcje na stres pochodzące z układu hormonalnego i biochemicznego. Mogą one prowadzić do różnych zmian hormonalnych takich, jak wzrost poziomu kortyzolu. Początkowo prowadzą też czasem do wzrostu aktywności immunologicznej, która następnie maleje.
Układy ciała wyłączone przez stres a zaburzenia psychofizjologiczne
Podobnie jak w przypadku lęku, w obliczu reakcji na stres istnieją pewne układy ciała, które zostają wyłączone, ponieważ nie są przydatne w tej sytuacji. Biorąc pod uwagę specyficzną reakcję ataku lękowego, systemy te są naprzemiennie dezaktywowane i reaktywowane.
Jednak w przypadku długotrwałej reakcji na stres może to mieć wpływ na zdrowie pacjenta.
Napływ krwi do przewodu pokarmowego się zmniejsza, co prowadzi do możliwych problemów, takich jak wrzody, zapalenie jelita grubego, podrażnienie okrężnicy… Dzieje się tak również w przypadku układu moczowo-płciowego.
Dlatego właśnie stres może prowadzić do zaburzeń seksualnych w pobudzeniu, utrzymaniu wzwodu, smarowaniu, czy samej erekcji…
Zaburzenia psychofizjologiczne, ich geneza i stres
Zaburzenia psychosomatyczne definiuje się jako stan fizjologiczny, ale pochodzenia psychicznego. Oznacza to, że stres, który w zasadzie nie powinien wpływać na fizyczną część danej osoby, może prowadzić do bardzo nieprzyjemnych chorób i objawów.
Zaburzenia psychofizjologiczne są oczywistym dowodem wpływu „umysłu” na samopoczucie ciała i chociaż często je rozdzielamy, zawsze powinny iść w parze.
Jak wspomniano wcześniej, sam stres nie musi być zły. Jeśli jednak cierpimy na distres, czyli stres niepokojący, a sytuacja przedstawia wymienione poniżej czynniki, istnieje prawdopodobieństwo, że stres odbije się na naszym samopoczuciu psychofizjologicznym.
Czynniki związane z pojawieniem się zaburzenia psychosomatycznego
Zatem czynniki, które wiążą stres i zaburzenia psychofizjologiczne to:
- Częste lub długotrwałe narażenie na stresujące bodźce lub sytuacje. Gdy ludzie nie wychodzą z tej stresującej sytuacji, może się nawet pogorszyć. Pierwszym krokiem w rozwoju zaburzeń psychosomatycznych jest brak szybkiego rozwiązywania problemów lub pozostawanie w stresującym środowisku bez możliwości uniknięcia go.
- Przedłużona aktywacja specyficznego wzorca aktywacji fizjologicznej u pacjenta w obliczu stresu. Każda osoba ma inny profil stresu, a nasza aktywacja fizjologiczna różni się od innych ludzi, jak wyjaśniono powyżej. W zależności od odpowiedzi objawy psychosomatyczne będą się więc różnić.
- Przesadne uwrażliwienie lub aktywacja układu organicznego w obliczu stresu. Kiedy jesteśmy w pełni zanurzenie w stresującą sytuację, normalne jest, że nasz organizm stanie się na nią bardziej wrażliwy i znacznie łatwiej będzie nam odczuwać i znosić stres.
- Zaburzenie homeostatycznego mechanizmu regulacyjnego. Po osiągnięciu tych poziomów stresu łatwiej jest dokonać zmian, ponieważ zmniejsza się tolerancja bodźców powodujących problemy.
- Przewlekłe upośledzenie funkcjonowania układu organicznego i pojawienie się stresującego urazu lub zaburzenia psychofizjologicznego lub psychosomatycznego.
Zasoby pomocnicze i paliatywne, które niwelują stres i zaburzenia psychofizjologiczne
Bardzo często nie możemy wyjść z tych stresujących sytuacji, W konsekwencji utrzymują się one w czasie w taki czy inny sposób. Istnieje jednak wiele zasobów, które mogą pomóc nam zmniejszyć ten stres.
Ich zastosowanie pozwoli uniknąć szkodliwych rezultatów wynikających ze związku między stresem a zaburzeniami psychofizjologicznymi. Innymi słowy unikniemy pojawienia się jakiegoś z tych zaburzeń.
Zasoby, które możemy wykorzystać w obliczu długotrwałego stresu, to:
- Sieć społecznościowa i wsparcie społeczne (rodzina, przyjaciele, koledzy). Należy zwrócić uwagę na niedobór zasobów społecznych, deficyty w relacjach społecznych i specjalne warunki społeczne – życie w pojedynkę, separacja i rozwód, wdowieństwo. Silna sieć społeczna i rodzinna może być czynnikiem ochronnym przed konsekwencjami stresu.
- Aktywność fizyczna lub ćwiczenia.
- Hobby
- Zajęcia kulturalne.
- Dieta: Owoce i warzywa są bogate w tryptofan, który działa dobrze jako środek przeciwdepresyjny.
Tak więc związek między stresem a zaburzeniami psychofizjologicznymi wydaje się jasny. Dlatego, aby nie stracić dobrego samopoczucia w obliczu stresujących sytuacji, każdy z nas musi przejąć kontrolę nad swoim życiem.
Są przecież sytuacje, których można uniknąć, takie jak problemy w pracy, toksyczny partner, zła organizacja życia domowego… Jeśli przejmiemy ster naszego życia, pozwolimy ciału ponownie uzyskać homeostazę po wyjściu ze stresującego okresu.