Płat czołowy: menedżer osobowości

Dlaczego będziemy mówić o części mózgu, jaką jest płat czołowy? Otóż mózg jest organem bardzo wrażliwym na wszelkie urazy. Uszkodzenie mózgu może znacznie pogorszyć jego funkcjonowanie. Uderzenie w głowę może uszkodzić różne podstawowe funkcje, takie jak mowa, wzrok czy pamięć.

Wszystko zależy od obszaru mózgu, w który nastąpiło uderzenie. I tak na przykład płat czołowy jest szczególnie ważny dla funkcji wykonawczych, elastyczności psychologicznej i rozwiązywania problemów, ale odpowiada również za cechy osobowości. Dlatego gdy uszkodzony zostanie płat czołowy, nasza osobowość może ulec zmianie.

Chociaż początkowo może wydawać się dziwne, że wypadek jest w stanie zmienić osobowość, naprawdę może się tak zdarzyć. Osobowość jest zbiorem mniej lub bardziej stabilnych cech, na które wpływ ma zarówno genetyka, jak i doświadczenie. Zdarza się, że po wypadku niektóre cechy osobowości ulegają zmianie, co jest wyraźnie uwarunkowane przez uszkodzenia spowodowane wypadkiem.

Przypadek Phineasa Gage’a

Jednym z najbardziej znanych przypadków w dziedzinie neuropsychologii jest historia Phineasa Gage’a, który po tym jaka doznał wypadku w miejscu pracy już nigdy nie był taki jak wcześniej. W wyniku nieszczęśliwego ciągu wydarzeń został uderzony w głowę przez żelazny pręt o długości 1 metra. Ku zaskoczeniu nie tylko przeżył ten wypadek, ale nawet nie stracił przytomności.

Phineas został całkowicie wyleczony z wszelkich fizycznych obrażeń, ale coś w nim się zmieniło. Stał się kompletnie innym człowiekiem. Ludzie, którzy go znali mówili, że był człowiekiem odpowiedzialnym, ale po wypadku stał się niekonsekwentny, wulgarny, agresywny i niecierpliwy. Jego relacje społeczne znacznie się pogorszyły, podobnie jak jakość jego pracy.

W konsekwencji tych zmian często zmieniał pracę, aż skończył jako eksponat w muzeum. Zarówno jego czaszka, jak i żelazny pręt znajdują się w muzeum przy Harvard Medical School. Ze względu na to, co go spotkało ludzie zaczęli postrzegać płat czołowy jako menedżera osobowości, emocji i relacji społecznych.

Płat czołowy a osobowość

W przeszłości ludzie uważali, że płat czołowy nie sprawuje żadnej istotnej funkcji, ale po historii, która przydarzyła się Phineasowi Gage’owi wznowili badania nad funkcjami tego obszaru mózgu. Płat czołowy jest dość duży i odpowiada za wiele różnych funkcji związanych m.in. z ruchem i artykulacją wyrazów (obszar Broki).

Natomiast kora przedczołowa, jeden z obszarów tworzących płat czołowy, jest odpowiedzialna za kształtowanie charakteru. Odpowiada za osobowość, regulację emocji, inicjatywę i osąd. Odgrywa też ważną rolę w procesie skupienia uwagi. Ogólnie rzecz biorąc, podstawową rolą kory przedczołowej wydaje się być koordynacja myśli i działań, aby odpowiadały osobistym celom danej osoby.

Funkcja wykonawcza dotyczy zdolności do rozróżniania sprzecznych myśli, dokonania oceny dobrych i złych idei, a także przewidywania konsekwencji obecnych działań. Wiąże się także z zarządzaniem pracą zgodnie z wcześniej ustalonymi celami, przewidywaniem wyników, kreowaniem oczekiwań i kontrolowaniem impulsów podczas kontaktów społecznych (hamowanie nieodpowiednich zachowań).

Uszkodzenie kory przedczołowej, które wpływa na osobowość

Jeśli uszkodzony zostanie płat czołowy, a dokładniej – kora przedczołowa, może dojść do drastycznych zmian osobowości, niezależnie od tego, czy jest to spowodowane traumatycznym uszkodzeniem mózgu, wypadkiem samochodowym czy narzędziem chirurgicznym. Co więcej, zmiany osobowości zależą od uszkodzonego obszaru.

Na przykład pacjent może popaść w apatię obejmującą:

• Zmniejszenie spontaniczności ruchowej i słownej.
• Brak inicjatywy.
• Wolniejsze ruchy i zmniejszona aktywność słowna.
• Emocjonalna obojętność.
• Ograniczone emocje.
• Mniejszy popęd płciowy.

Może go dotyczyć także tzw. rozhamowanie, który obejmuje:

• Trudność w tłumieniu niektórych zachowań.
• Brak samokrytyki.
• Niewłaściwe zachowania społeczne.
• Obojętność wobec innych.
• Rozhamowanie seksualne.

Lobotomia

Psychiatra i neurolog Egas Moniz jako pierwszy przeprowadził lobotomię w 1935 r. Lobotomia polega na chirurgicznym odcięciu połączenia między korą przedczołową a pozostałymi obszarami mózgu. Przez lata lobotomia była stosowana w leczeniu depresji i innych zaburzeń psychicznych.

Chociaż Moniz stwierdził, że jego interwencje były skuteczne, wywoływały destrukcyjne skutki uboczne. Oprócz zgonu 6% pacjentów u większości osób poddanych lobotomii stwierdzono niekorzystne zmiany w osobowości i pogorszenie zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Mimo tych dość wątpliwych wyników Moniz zdobył Nagrodę Nobla.

Walter Freeman popularyzował tę praktykę w Stanach Zjednoczonych. Za pomocą techniki „szpikulca do lodu” wbijano pacjentowi szpikulec do lodu w kanał łzowy, aż kora przedczołowa zostawała oddzielona od reszty mózgu.

Przez długi czas była to technika stosowana w leczeniu wszystkich znanych chorób psychicznych. Dzisiaj uważa się ją za jedną z najbardziej barbarzyńskich technik w historii psychiatrii, i na szczęście w 1967 roku zakazano jej stosowania.