Myślenie dywergencyjne: czym jest oraz jak je rozwijać

Myślenie dywergencyjne lub inaczej myślenie lateralne czy rozbieżne oznacza tworzenie kilku kreatywnych rozwiązań tego samego problemu. To spontaniczne, płynne oraz nielinearne podejście oparte na ciekawości i nonkonformizmie.

W rzeczywistości, myślenie dywergencyjne charakterystyczne jest u dzieci, gdzie radość, wyobraźnia oraz świeża perspektywa czyni ich rozważania bardziej swobodnymi. 

Myślenie dywergencyjne jest bardzo ważne w dzisiejszym współczesnym świecie. W społeczeństwie przyzwyczajonym do wzajemnego naśladowania umiejętności, przychodzi czas, kiedy wielkie firmy i koncerny zaczynają cenić inne zdolności.

Inne wymiary, które przynoszą pomysłowość oraz energię nowym projektom. Dlatego osoby, które są w stanie wnieść innowacyjność oraz kreatywność są idealnymi kandydatami na wiele stanowisk.

Jednakże nasze szkoły i uniwersytety nadal dają priorytet myśleniu zbieżnemu w swojej metodologii. W latach 60. J.P.Guilford rozróżnił myślenie dywergencyjne i konwergencyjne.

“Kreatywność to inteligencja, która dobrze się bawi.”

-Albert Einstein-

Chociaż Guilford podkreślał wagę ćwiczenia dzieci w myśleniu dywergencyjnym, czyli rozbieżnym, placówki edukacyjne nie zwracały na to zbytniej uwagi. Ogólnie rzecz biorąc, ceniły one bardziej rodzaj refleksji (lub raczej jej brak), gdzie uczeń musiał stosować myślenie linearne, określone zasady oraz ustrukturyzowany proces, aby dojść do jednego “właściwego” wniosku.

Chociaż w wielu przypadkach strategia ta jest przydatna i potrzebna, musimy przyznać, że prawdziwe życie jest zbyt skomplikowane, dynamiczne i nieprecyzyjne, by uważać, że istnieje tylko jedno rozwiązanie. Dlatego też powinniśmy nauczyć się jak rozwijać oraz wykorzystywać myślenie dywergencyjne.

Wiele ośrodków edukacyjnych zachęca swoich uczniów do czegoś więcej niż poszukiwanie właściwej odpowiedzi. Ich celem jest stawianie nowych pytań.

Myślenie dywergencyjne a procesy psychologiczne

Zanim przejdziemy dalej, musimy wyjaśnić pewną koncepcję. Żaden sposób myślenia nie jest lepszy czy gorszy od drugiego. Myślenie konwergencyjne jest przydatne i niezbędne w wielu sytuacjach. Jednak prawdziwy problem polega na tym, że zostaliśmy “zaprogramowani”, aby myśleć wyłącznie w ten sposób. Zaniedbaliśmy spontaniczność, dowcip oraz urzekającą wolność.

Wiele kursów skierowanych na trenowanie myślenia rozbieżnego, studentom zadawane są tego typu pytania:

• Co takiego mógłbyś zrobić z cegłą i długopisem? W jaki sposób mógłbyś wykorzystać szczoteczkę do zębów oraz wykałaczkę?

Na początku może być trudno wpaść na chociaż jeden pomysł. Mimo to, niektórzy są w stanie podać kilka odpowiedzi oraz wpaść na genialne pomysły, ponieważ są dobrzy w czymś, co Edward de Bono nazywa “myśleniem lateralnym”. Aby zrozumieć nieco lepiej jak to działa, zobaczmy jakiego rodzaju procesy psychologiczne biorą w tym udział.

Sieć semantyczna lub teoria łączności

Myślenie dywergencyjne jest zdolnością do znalezienia związków między koncepcjami, ideami i procesami, które na pierwszy rzut oka nie mają ze sobą nic wspólnego. Psychologowie będący ekspertami w kreatywności mówią, że ludzie posiadają różną mentalną sieć skojarzeń:

• Osoby ze “stromą” siecią semantyczną rządzone są bardziej przez logikę oraz myślenie linearne.
• Osoby z “płaską” siecią semantyczną posiadają sieć, która jest o wiele lepiej połączona. To znaczy czasami kojarzą ze sobą dwie rzeczy, które nie mają ze sobą nic wspólnego, ale swój wkład wnoszą do tego inne sieci i tak powstają innowacyjne pomysły.

Lewa oraz prawa półkula mózgu

My wszyscy słyszeliśmy o tym, że prawa półkula mózgu odpowiada za kreatywność, a lewa za logiczne myślenie. Dlatego zgodnie z tą teorią osoby, które wykorzystują myślenie dywergencyjne lub lateralne będą częściej korzystać z prawej półkuli mózgu. Cóż, musimy być ostrożni z tego typu uogólnianiem związanym z lateralizacją mózgu. Tak naprawdę to bardzo złożony proces.

Nie jesteśmy w stanie zobaczyć mózgu jako całości z wyraźnie odseparowanymi rejonami. W rzeczywistości kiedy w naszej głowie powstaje nowy pomysł, czy to innowacyjny, konserwatywny, logiczny czy niezwykle kreatywny, korzystamy z całego mózgu. Kluczem jest sposób w jaki łączymy jedną ideę z drugą.

Najbardziej pomysłowi ludzie wykorzystują proces myślowy na zasadzie drzewa. Innymi słowy, znajdują oni związki w obu półkulach mózgu, a nie tylko w jednej.

“Wyobraźnia jest początkiem tworzenia. Wyobrażasz sobie to, czego pragniesz, chcesz tego, o czym marzysz i w końcu kreujesz to.”

-George Bernard Shaw-

Jak możemy rozwinąć myślenie dywergencyjne?

Jak już wspomnieliśmy, my wszyscy niezależnie od wieku możemy praktykować oraz poprawić nasze myślenie rozbieżne. Aby to zrobić skoncentrujemy się w szczególności na czterech aspektach:

• Płynność: zdolność do tworzenia dużej ilości pomysłów.
• Elastyczność: zdolność do tworzenia wielu różnych pomysłów opartych na różnych dziedzinach wiedzy.
• Oryginalność: zdolność do tworzenia innowacyjnych pomysłów.
• Rozwój: zdolność do poprawiania pomysłów oraz czynienia ich bardziej złożonymi.

A teraz przedstawiamy cztery sposoby na rozwinięcie powyższych aspektów:

Ćwiczenia synektyczne

“Synektyka” to termin ukuty przez psychologa Williama J.J. Gordona. Zasadniczo oznacza to zdolność do znalezienia związków i relacji między koncepcjami, obiektami i ideami, które zdają się nie mieć ze sobą nic wspólnego. Ćwiczenie to wymaga sporej pracy z umysłem. Możemy wykonywać je codziennie sami wybierając przedmioty. Na przykład:

• Co mogę zrobić ze spinaczem i łyżką?
• Jaki może być związek między rzeką Limpopo w Afryce a jeziorem Bajkał na Syberii?

Technika Scamper

Technika Scamper to następna metoda na rozwijanie kreatywnego myślenia stworzona przez Boba Eberle. Jest niezwykle przydatna w kreowaniu czegoś innowacyjnego oraz w praktykowaniu myślenia dywergencyjnego. Na przykład powiedzmy, że musimy wymyślić coś nowego w pracy. Kiedy już mamy “pomysł” przepuszczamy go przez serię filtrów.

1. Znajdź substytut dla jednego elementu tego pomysłu. (Co możemy zmienić w tym, jak się bawimy oraz w tym jak pracujemy?)
2. Teraz połącz wszystko (Co możemy zrobić, aby nasza praca była ciekawsza?)
3. Zaadaptuj to (Co robią ludzie, aby być mniej zestresowani w swoim miejscu pracy?)
4. Zmień to (Jak możemy pracować i nie popadać w stres?)
5. Nadaj temu inne zastosowania (Co jest w mojej pracy, co mogę wykonywać z większą radością?)
6. Wyeliminuj coś (A co jeśli pójdę do pracy wcześniej, aby szybciej skończyć i lepiej wykorzystać dzień?)
7. Zmień to (Co by się stało, gdybym odważył się…?)

Myślenie dywergencyjne a Twój nastrój

Wyniki badań przeprowadzonych przez psycholożkę Ninę Lieberman, a zawarte w książce “Zabawa: Jej związek z wyobraźnią i kreatywnością”, mogą dodać coś niezwykle ważnego do tego tematu. Myślenie dywergencyjne idzie ramię w ramię z radością, optymizmem oraz dobrym samopoczuciem.

Posiadanie dobrych relacji z innymi, bycie wypoczętym, wolnym od presji, niepokoju i stresu sprawia, że jesteś w idealnym stanie, by wykorzystać myślenie dywergencyjne.

Nasze życie pełne presji i obowiązków sprawia, że zaniedbujemy wiele jego ważnych aspektów. Dlatego też możemy na koniec wywnioskować, że tego typu myślenie rodzi się z pewnego nastawienia do życia: swobodnego, wesołego, nonkonformistycznego, otwartego na nowe doświadczenia…