Ludzie mogą kupować leki przeciwpsychotyczne tylko z przepisu lekarza, są one dostępne jedynie na receptę. Te specyfiki zostały zatwierdzone do leczenia problemów psychicznych charakteryzujących się objawami psychotycznymi. Należą do nich na przykład schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne i niektóre formy choroby afektywnej dwubiegunowej lub też ciężka depresja.
Niektóre leki przeciwpsychotyczne można również stosować w leczeniu silnego lęku (ale tylko w bardzo małych dawkach). Znajdują także zastosowanie w przypadku schorzeń o charakterze fizycznym i fizjologicznym, problemów z równowagą i nudności. Jednak lekarze nie zalecają ich ze względu na możliwość wystąpienia objawów psychotycznych typowych dla demencji.
Inną, z reguły potocznie stosowaną nazwą tych leków są „neuroleptyki”. Niektórzy ludzie wolą ten termin, ponieważ oznacza on dosłownie „przejęcie władzy nad nerwami”, co doskonale opisuje działanie takiego leku.
Leki przeciwpsychotyczne, a stojąca za nimi podwalina naukowa
Na potrzeby wyjaśnienia skuteczności, jaką cechują się leki przeciwpsychotyczne powstało szereg różnych teorii i artykułów naukowych. Najważniejsze wnioski prezentujemy poniżej:
- Leki przeciwpsychotyczne ogólnie rzecz biorąc zapobiegają działaniu dopaminy. Wiemy doskonale o tym, że większość tych środków blokuje między innymi niektóre receptory dopaminy w mózgu. To z kolei zmniejsza przepływ impulsów nerwowych podczas stanów psychotycznych.
- Zmiany w innych substancjach chemicznych występujących w mózgu. Większość leków przeciwpsychotycznych wpływa również na inne substancje chemiczne w mózgu, takie jak serotonina i noradrenalina. Te dwa neuroprzekaźniki pomagają także regulować nastrój osoby chorej.
Szlaki dopaminergiczne występujące podczas schizofrenii
Jedna z najczęściej akceptowanych hipotez dotyczących schizofrenii dowodzi, że dopamina jest głównym neuroprzekaźnikiem zaangażowanym w schizofrenię. Dopamina wpływa na mózg na wiele sposobów:
- Szlak nakrywkowo-mezolimbiczny. Jest to zbiór neuronów uwalniających dopaminę, które wystają z pola brzusznego nakrywki do jądra półleżącego w prążkowiu brzusznym. Gdy ta ścieżka jest nadaktywna, powoduje złudzenia i halucynacje.
- Szlak nakrywkowo-mezokortykalny. Naukowcy rozróżniają ścieżkę prowadzącą od grzbietowo-bocznej kory czołowej od ścieżki wiodącej od brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej. Nadpobudliwość w przypadku pierwszej z nich powoduje zarówno negatywne, jak i poznawcze objawy schizofrenii. Z kolei gdy druga ścieżka staje się nadpobudliwa, powoduje ona negatywne objawy o charakterze emocjonalnym.
Pozostałe szlaki dopaminergiczne:
- Szlak nigrostriatalny. Jest on częścią pozapiramidowego układu nerwowego. Niedobór dopaminy na tej ścieżce może prowadzić do choroby Parkinsona. Z kolei jej nadmiar może powodować ruchy hiperkinetyczne.
- Szlak guzkowo-lejkowy (tuberoinfundibularny). Ten szlak reguluje uwalnianie prolaktyny, która jest hamowana przez dopaminę.
Leki przeciwpsychotyczne – ich główne rodzaje
Leki psychotyczne ogólnie rzecz biorąc dzielą się na dwie klasyczne kategorie. Są to leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji (określane jako typowe) oraz leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (określane jako atypowe). Oba rodzaje mogą być skuteczne podczas leczenia, ale mają jednocześnie różne skutki uboczne.
Główną różnicą między tymi dwiema grupami jest to, że leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji blokują dopaminę, podczas gdy specyfiki drugiej generacji wpływają bezpośrednio na poziom serotoniny.
Wyniki niektórych badań naukowych sugerują także, że niektóre leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji cechują się mniej wyraźnymi skutkami uboczne związanymi z motoryką i ogólnie ruchami ciała, niż to ma miejsce w przypadku leków pierwszej generacji.
Leki przeciwpsychotyczne pierwszej generacji (typowe)
Naukowcy opracowali po raz pierwszy te specyfiki jeszcze w latach 50. XX wieku. Są one podzielone na różne grupy chemiczne. Jednak wszystkie działają mniej więcej w ten sam sposób. A pacjenci zazwyczaj przyjmują je w formie doustnej.
Leki te mogą powodować także liczne pozapiramidowe działania niepożądane, takie jak na przykład:
- Senność
- Podniecenie
- Suchość w ustach
- Zaparcia
- Problemy ze wzrokiem
- Blokady emocjonalne
- Wydzielina z sutków
- Brak miesiączki (łac. amenorrhea)
- Sztywność lub skurcze mięśni
Niektóre z „typowych” leków przeciwpsychotycznych pierwszej generacji to: chloropromazyna (występująca pod nazwami handlowymi takimi jak Fenactil, Largactyl lub Teva-Chlorpromazine), flupentyksol (Fluanxol), flufenazyna (Mirenil, Apo-Flufenazine, Lyogen), haloperydol (Decaldol, Haldol, Halidol, Buteridol), loksapina (Loxapac), perfenazyna (Trilafon), pimozyd (Xitrocin, Orap), trifluoperazyna (Stelazine), tiotiksen (Navane) i zuklopentiksol (Clopixol).
Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (atypowe)
Pracownicy służby zdrowia na ogół wolą przepisywać leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji, opracowane przez naukowców w latach 90. Zwykle mają one łagodniejsze skutki uboczne o charakterze nerwowo-mięśniowym, niż leki pierwszej generacji.
Powodują również mniej skutków ubocznych na tle seksualnym, niż to ma miejsce w przypadku starszych medykamentów. Jednak te nowsze produkty częściej powodują problemy metaboliczne, w tym szybki przyrost masy ciała.
Klozapina jest na przykład jedynym lekiem zatwierdzonym przez amerykańską Agencję Żywności i Leków (oryg. Food and Drug Administration – FDA )na potrzeby leczenia schizofrenii opornej na inne metody psychologiczne. Lekarze przepisują ją również, aby pomóc chorym na schizofrenię z epizodami myśli samobójczych.
Niektóre przykłady takich leków obejmują na przykład ryspertdon (Rispolept), kwetiapinę (Etiagen), olanzapinę (Zyprexa), zyprazydon (Zeldox), paliperydon (Invega), arypiprazol (Abilify) i klozapinę (Clozaril). Klozapina różni się od pozostałych leków, co omówimy nieco bliżej w dalszej części artykułu.
Pracownicy służby zdrowia stosują te leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji w leczeniu zaburzeń lękowych i wahań nastroju. Znajdują one zastosowanie także w przypadkach choroby afektywnej dwubiegunowej, zespołu stresu pourazowego (oryg. posttraumatic stress disorder – PTSD) i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (oryg. obsessive-compulsive disorder).
Lekarze robią to pomimo faktu, że FDA oficjalnie nie zatwierdziła stosowania tych leków w tych szczególnych zaburzeniach.
Leki przeciwpsychotyczne o największej liczbie skutków ubocznych
Z wyjątkiem klozapiny obie grupy leków są równie skuteczne. Lekarze wybierają określone produkty przede wszystkim na podstawie ich działań niepożądanych.
Jedną z zalet atypowych neuroleptyków jest to, że nie wpływają one na blok dopaminergiczny w szlaku nakrywkowo-mezolimbicznym. Jak łatwo się domyślić, jest to rozwiązanie bardzo korzystne dla pacjenta. Ponadto zwiększają one wydzielanie dopaminy na szlakach nigrostriatalnym i nakrywkowo-mezokortykalnym. Zmniejsza to efekty pozapiramidowe i negatywne objawy spowodowane blokadą w kanale dopaminergicznym.
Biorąc pod uwagę, że w większości badań klinicznych porównywano leki do haloperydolu podawanego w stosunkowo dużej dawce, istnieją wątpliwości co do tych możliwych korzyści. Wydaje się również, że występują przy okazji także inne, często spotykane działania niepożądane.
Która generacja leków jest więc skuteczniejsza?
Naukowcy uważają, że atypowe leki przeciwpsychotyczne mogą być skuteczniejsze niż starsze medykamenty w leczeniu negatywnego wpływu lub po prostu ogólnych objawów negatywnych (pogorszenie myślenia i zachowania pacjenta).
Eksperci wiążą również klozapinę z większą częstością działania antycholinergicznego (podobnego do chloropromazyny) i występowania agranulocytozy. Częstość występowania tych szczególnych problemów w przypadku pozostałych atypowych leków przeciwpsychotycznych nie jest jednak wyższa, niż to ma miejsce w przypadku haloperydolu.
Efekty antycholinergiczne, senność, hipotensja mięśniowa i przyrost masy ciała są częstymi skutkami ubocznymi stosowania atypowych leków przeciwpsychotycznych. Wydaje się również, że istnieje w takim przypadku wyższe ryzyko występowania hiperglikemii, szczególnie w przypadku klozapiny i olanzapiny.
Częstość występowania niektórych działań niepożądanych zależy także od atypowego leku przeciwpsychotycznego, który zażywasz. Niemożliwe jest wyciągnięcie wiarygodnych wniosków na temat tych leków, ponieważ nie mamy jeszcze wystarczających badań na ten temat. W każdym razie jeszcze nie na dzień dzisiejszy…