Dziecięca depresja stała się problemem, z którym coraz częściej mamy do czynienia. Wobec tego nie dziwi nas fakt, że nawiązania do tego powszechnego problemu bez trudu można znaleźć zarówno w literaturze, jak i w kinematografii. Odniesień takich możemy się doszukać nawet w filmach tworzonych dziesiątki lat temu. Dziecięca depresja jako jeden z wątków przewija się na przykład w “Niekończącej się opowieści”.
Czytając ją po raz kolejny już jako osoba dorosła, zauważyłam, że książka ta stanowi odzwierciedlenie tematu, jakim jest dziecięca depresja. Mogłoby się wręcz wydawać, że naświetlała ten powszechny dziś problem, na długo przedtem zanim na dobre zagościł w naszej rzeczywistości.
Za pośrednictwem nicości, która stanowi doskonałą metaforę utraty wyobraźni, utraty niewinności, do której dochodzi w świecie dorosłych, uczy nas w przekonujący sposób, że dorastanie w żaden sposób nie oznacza konieczności porzucania naszych najskrytszych marzeń. Bo, kiedy przestajesz marzyć, Królestwo Fantazji przestaje istnieć. Choć zawsze pozostaje jedna kropla nadziei na jego odtworzenie.
Z tego właśnie powodu “Niekończąca się opowieść” stanowi doskonały sposób na wytłumaczenie najmłodszym na czym w rzeczywistości polega dziecięca depresja. Jednak wspomniana książka, czy też film nie ogranicza się jedynie do opisania problemu. Krok po kroku autor, Michael Ende, przedstawia również jego rozwiązanie, sposób w jaki przywrócić można właściwy dziecku stan emocji i umysłu.
“Należy aktywnie przeciwdziałać smutkowi, aby nas nie pochłonął”
-Niekończąca się opowieść-
Dziecięca depresja w osobowości Bastiana
Bastian jest dzieckiem, które poznajemy tuż po tym, jak umiera jego matka. Szybko się również dowiadujemy, że zaniechał już wykonywania czynności, które wcześniej sprawiały mu przyjemność i zachęcały go do podejmowania wysiłków. Nie ma chęci pływać ani jeździć konno. W drodze do szkoły natomiast staje się ofiarą tego, co znamy dziś jako bullying.
Jedyne więc co otwiera mu możliwość ucieczki z tego świata, to podążanie za wyobraźnią. Z tego też powodu, w miarę jak pogrążamy się w lekturze, poznajemy innych mieszkańców Królestwa Fantazji. Na skutek różnych przeżyć oni również nagle stracili spokój życia. Życia takiego, jakie wiódł Bastian, gdy jeszcze żyła jego matka. W przypadku wszystkich zmiana nastąpiła nagle i w sposób niewytłumaczalny.
Nicość jest tym smutkiem, który za każdym razem staje się coraz silniejszy, który pojawia się na skutek straty, który druzgocze wszystko. Jest nim nicość, ponieważ tego, co stracone, nie sposób zastąpić czymkolwiek innym, wyłącznie pozostaje smutek. Tylko najbardziej odważny wojownik Królestwa Fantazji może z nim skutecznie walczyć. Wojownikiem tym jest Atreyu.
Aby ostatecznie odnieść zwycięstwo, Atreyu podróżuje po całym Królestwie Fantazji. W końcu odpowiedzi na najważniejsze pytania odnajduje w bagnach smutku, które stanowią ostateczne przeznaczenie, a także ostatnią nadzieję. W bagnach tych mieszka stara Morla, najmądrzejsza istota Fantazji.
Bagno smutku i towarzyszące mu niebezpieczeństwa
Bagna nie należą jednak do miejsc bezpiecznych ze względu na smutek. To właśnie on mógłby zawładnąć zupełnie tym, kto się do nich zbliżył. Ten, kto wpadnie w bagno smutku, pogrąża się coraz bardziej i bardziej, w jego grząskiej konsystencji.
Na podstawie dialogu Bastiana z Morlą tworzy się bardzo ciekawa przenośnia i odniesienie: nie pozwól się owładnąć smutkowi, bo zupełnie Cię pochłonie, koniecznie musisz walczyć z przeciwnościami. Niezależnie więc od tego w jak trudnej sytuacji się znajdziesz, nie poddawaj się, nie pozwól się pochłonąć. Przede wszystkim natomiast nie podążaj za tymi, którzy wyrzekają się dziecięcej radości.
“Fantazja nic innego, niż część marzeń i nadziei danego człowieka. Fantazja umiera, ponieważ ludzie tracą nadzieję i zapominają o swoich marzeniach”
-Niekończąca się opowieść-
Tak więc nicość, ciemność przybrała formę wilka o imieniu Gmork. Wilk ten podąża tuż za Atreyu, aby nie dopuścić, by ten wypełnił swoją misję. Zwłaszcza wtedy, gdy Atreyu traci nadzieję, ten pojawia się niczym własne wewnętrzne piekło protagonisty. Piekło, które mówi mu, że jeśli za bardzo się zbliży, pochłonie go i zniszczy. Atreyu nie jest jednak typem, który poddałby się bez walki. Nie potrafi jednak walczyć z nicością.
Nie potrafi jej pokonać, ponieważ nie jest w stanie przekroczyć granic Fantazji, by skomunikować się ze światem dorosłych, aby powiedzieć im co się w rzeczywistości dzieje. Dzieci bowiem nie potrafią stawiać czoła bólowi w taki sposób, jak to robią dorośli. Dlatego właśnie tworzą swój własny wewnętrzny świat.
Odrobina nadziei może zmienić wszystko
“-Nadzieja może na nowo się odrodzić, na bazie Twoich marzeń, jeśli tego pragniesz, Bastian.
-Ile pragnień mogę mieć?
-Tyle, ile chcesz. Im więcej pragnień będziesz chciał spełnić, tym bardziej Fantazja będzie się rozrastać.
-Naprawdę?
-Spróbuj”
Ostatecznie, kiedy nicość zawładnęła już prawie wszystkim, Bastian zrozumiał, że to on jest bohaterem własnej historii. Że był smutny, że po śmierci mamy to on sam pogrążał się w bagnie smutku. To on sam pozwolił na utratę swojego wspaniałego dziecięcego świata. Że dorośli i właściciel księgarni nie chcieli go wysłuchać, i że tak jak Morla mówili, by przestał być dzieckiem i by użył wyobraźni, by wejść w świat dorosłych.
Pozostawała w nim odrobina nadziei i dlatego nicość nie mogła do końca zawładnąć jego światem. Nie chodzi o to, że dzieci nie mogą zrozumieć świata dorosłych, ale o to, że również my, dorośli nie rozumiemy świata dzieci. Dlatego one za pomocą swoich zabaw i wyobraźni przybliżają nam swój dziecięcy wewnętrzny świat. Właśnie to sprawia, że w psychologii dziecięcej techniki projekcyjne są tak istotne.
Dlatego Fantazja jest tak ważna. Ponieważ dzięki niej dzieci mogą wyrażać to jak się czują, mogą powiedzieć o sprawach, o których nie mamy pojęcia. Dla dziecka pojęcie jakim jest dziecięca depresja nie jest łatwe do zrozumienia. O wiele łatwiej jest mu jednak wyrazić, że pewna postać z Królestwa Fantazji jest bardzo smutna, bo straciła kogoś bliskiego.