Martín-Baró i psychologia wyzwolenia – poznaj tę interesującą postać i jego pracę

Być może niezbyt dobrze znany poza Ameryką, jest on punktem odniesienia w środowisku psychologii. Z jego pomysłów wywodzi się szkoła psychologii społecznej, która koncentruje się na wzmocnieniu społeczności, z którymi pracuje, w walce z ubóstwem, w obronie demokracji i zdrowia psychicznego.

Martín-Baró – historia życia

Martín-Baró urodził się w Valladolid, w Hiszpanii i wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Jako jezuita został wysłany do Ameryki Środkowej. Studiował filozofię, teologię i psychologię, a ostatecznie osiadł w San Salvador, w Republice Salwadoru. Jego praca doktorska dotyczyła postaw społecznych i konfliktów w Salwadorze. Martín-Baró pisał o gęstości zaludnienia niższych klas społecznych na tym obszarze.

Ignacio był profesorem wizytującym różne uniwersytety w wielu krajach, ale najwięcej czasu spędził na Uniwersytecie Centralnym José Simeón Cañas w San Salvador. Ostatecznie Ignacio został zabity 16 listopada 1989 r. wraz z innymi kapłanami przez pluton batalionu Atlacatl sił zbrojnych Salwadoru z rozkazu pułkownika René Emilio Ponce. Zbrodnia ta jest znana jako zabójstwo męczenników UCA, Uniwersytetu Ameryki Środkowej José Simeón Cañas de San Salvador.

Teologia i filozofia wyzwolenia

Psychologia wyzwolenia wywodzi się z trzech ruchów, które pojawiły się wcześniej. Są to: teologia wyzwolenia, filozofia wyzwolenia i pedagogika wyzwolenia. Teologia wyzwolenia proponuje skupienie się na najbardziej potrzebujących, czyli na ubogich. Od chrześcijaństwa czerpie skupienie się na ucisku i niesprawiedliwości w tym sektorze społeczeństwa, a także popiera naukę humanistyczną i społeczną.

“Drodzy filozofowie, drodzy postępowi socjologowie, drodzy psychologowie społeczni: nie róbcie hałasu o alienację tutaj, gdzie najgorszy jest obcy naród”.

-Roque Dalton-

Z kolei filozofia wyzwolenia koncentruje się na tworzeniu wiedzy. Podważa stwierdzenie, że większość wiedzy pochodzi od mężczyzn z klasy średniej świata zachodniego. Oznacza to, że wiedza pochodząca od innych ludzi nie jest uważana za ważną. Dlatego filozofia wyzwolenia proponuje poprzez dialog uczyć się wiedzy tych “innych”, którzy nie są brani pod uwagę.

Pedagogia wyzwolenia

Inna z podstaw psychologii wyzwolenia znajduje swój fundament w myśli Paulo Freire’a, który stworzył ruch wychowawczy znany jako pedagogia wyzwolenia. Ruch ten uważał, że edukacja wyzwolenia jest procesem odnowy kondycji społecznej jednostki uznając podmiot za myślącą i krytyczną istotę, która rozmyśla nad rzeczywistością życia.

“Wiedza psychologiczna musi być w służbie społeczeństwu, w którym dobro mniejszości nie opiera się na dyskomforcie innych, gdzie spełnienie jednych nie wymaga zniszczenia innych, gdzie interesy nielicznych nie wymagają nieludzkiego zachowania”.

-Ignacio Martín-Baró-

W ten sposób pedagogika wyzwolenia starała się kształcić w krytycznej, a zarazem przydatnej myśli. Oznacza to wychowywać w równych wartościach nie używając z indoktrynacji. Nie nauczać zgodnie z interesami gospodarki, ale z osobistymi. Uczyć ludzi poznawania świata dzięki ich doświadczeniu i krytycznemu myśleniu. Te fundamenty zostały przyjęte w psychologii wyzwolenia.

Martín-Baró i psychologia wyzwolenia

Używając tych podstaw Ignacio Martín-Baró tworzy tak zwaną psychologię wyzwolenia. Proponuje, aby psychologia zaczynała od badanego kontekstu i skupiała się na problemach, którymi żyją ludzie w tym kontekście. Opowiada się za psychologią skupioną na konkretnych, a nie na sztucznych kontekstach. Uważał także, że psychologia nie jest bezstronna, dlatego bronił psychologii krytycznej i pozycjonowanej.

Dzięki tym ideom Martín-Baró utworzył Uniwersytecki Instytut Opinii Publicznej. Poprzez Instytut wysyłał ankiety do populacji, aby później dzielić się uzyskanymi danymi. W ten sposób Martín-Baró demistyfikował wiele wierzeń ludzi. Nazwał ten proces deideologizacją. Niestety polityka w tych czasach miała inne zdanie, co doprowadziło do jego zamordowania.