Neuronauka: metafora Lethe i Mnemosyne

Zapominanie informacji jest czasami równie istotne lub nawet ważniejsze niż ich pamiętanie. Jednak prawdopodobnie często jesteś tym sfrustrowany, ponieważ Twój mózg ma tendencję do zacierania danych, doświadczeń i obrazów, których nie możesz później odzyskać. Co więcej, z Twojej pamięci znikają twarze niektórych ludzi, a czasem trudno jest Ci przypomnieć sobie miejsce, w którym poznałeś określoną osobę, gdzie zostawiłeś klucze lub nazwę hotelu, w którym tak dobrze się bawiłeś. Co na ten temat mówi neuronauka? W wytłumaczeniu tego zjawiska pomoże nam historia rzek Lethe i Mnemosyne.

Żyjemy w świecie, który przekazuje ideę, że pamięć jest odzwierciedleniem zdrowia poznawczego. Jest to klasyczna funkcja wykonawcza, którą najczęściej ćwiczysz w szkole. Korzystasz z pamięci, aby utrwalać nowe informacje i zdawać egzaminy. Z biegiem czasu niektóre z tych informacji jednak blakną i znikają jak dym unoszący się z komina.

Często zapominany, że wynika to z zasady wydajności mózgu. Oznacza to, że jeśli z czegoś nie korzystasz, jest to wyeliminowane. To zdrowy proces. W ten sposób Twój mózg utrzymuje subtelną równowagę neurologiczną i dba o Twoje zasoby umysłowe. W końcu, chociaż często się tak mówi, mózg nie jest komputerem. To narząd o ograniczonych możliwościach. Dlatego musi ustalać swoje priorytety i oszczędzać energię.

Zapominanie pewnych rzeczy korzystnie wpływa na nasze życie. Idea ten przywołuje piękną grecką legendę, która doskonale ilustruje proces zapamiętywania i wymazywania informacji i wspomnień.

Odrzucanie bezużytecznych szczegółów jest podstawową zasadą sprawności poznawczej dla naszego przetrwania.

Metafora Lethe i Mnemosyne

Mitologia grecka, a także książka Platona Republika mówią, że w Hadesie istniały dwie rzeki: Lethe i Mnemosyne. Pierwsza prowadziła do zapomnienia, druga sprzyjała pamięci. Niektóre inskrypcje nagrobne z IV wieku pne sugerują, że zmarli pili wodę z rzeki Lethe, aby zapomnieć o swoim życiu. Dlatego po reinkarnacji nie byli w stanie przypomnieć sobie swoich poprzednich wcieleń.

Platon wyjaśnił, że w Grecji istniały grupy praktykujące religię misteryjną. Wtajemniczonych proszono o picie wody z rzeki Mnemosyne, aby osiągnąć rzekome oświecenie. Pamiętanie o każdym szczególe ich obecnego i poprzedniego życia było postrzegane jako forma objawienia. Jednak taki pomysł, gdyby kiedykolwiek mógł się zmaterializować, doprowadziłby nas do szaleństwa.

Nasze mózgi nie są przystosowane do przechowywania każdej informacji, szczegółu, obrazu, słowa lub doświadczenia. Co więcej, ludzie, a nawet zwierzęta muszą zapomnieć, aby pamiętać. Wyjaśnimy dlaczego.

Każda forma organizmu jest zaprogramowana na zapominanie nieistotnych informacji. W ten sposób ustanawiana jest nowa nauka i faworyzowane jest przetrwanie.

Lethe: zapominanie dla lepszego rozwoju

Grecy uważali, że efekt picia wody z rzeki Lethe utrzymuje się do wczesnego dzieciństwa. To wyjaśniałoby, dlaczego nie pamiętamy naszych narodzin ani pierwszych dwóch lub trzech lat życia. Tak naprawdę dziecko nie pamięta swoich pierwszych urodzin z powodu procesu, który jest zarówno fascynujący, jak i niezbędny do życia: neurogenezy mózgu.

Przed urodzeniem i w pierwszych miesiącach życia niemowlęta wytwarzają dużą liczbę neuronów. Stopniowo pojawiają się pierwsze synapsy i następuje przycinanie neuronów. Innymi słowy, połączenia synaptyczne są usuwane, aby ukształtować bardziej wyspecjalizowany i wydajny mózg. W tym procesie pamięć zostaje wymazana, ale osiąga się większą siłę i sprawność poznawczą.

Neuronauka twierdzi, że zapominanie jest aktywnym mechanizmem, który zaczyna funkcjonować już od najmłodszych lat.

Każdy gatunek, który ma pamięć, zapomina

Metafora Lethe i Mnemosyne sugeruje, że każda żywa istota, która posiada pamięć, musi o czymś zapomnieć, aby przeżyć. Badanie przeprowadzone przez The Scripps Research Institute Florida (USA) twierdzi, że dopamina jest niezbędnym składnikiem do zapamiętywania i uczenia się. Jest również istotna w promowaniu zapominania.

Zjawisko to występuje zarówno u ludzi, jak i muszek owocówek (Drosophila melanogaster). Saki, gady, ptaki, ryby, owady, a nawet grzyby posiadają funkcję zapominania – jest to jeden z ich najbardziej podstawowych mechanizmów.

Psycholog poznawczy Oliver Hardt z McGill University w Montrealu w Kanadzie twierdzi, że każdy organizm, jakkolwiek prosty, musi nieustannie usuwać informacje. Tylko w ten sposób może lepiej dostosować się do środowiska.

Wyeliminuj to, co sztuczne; pamiętaj o tym, co najważniejsze

Eksperci w dziedzinie psychologii sądowej wiedzą, że świadek rzadko pamięta dane zdarzenie z absolutną precyzją. Doświadczenia te uzasadniają metaforę Lethe i Mnemosyne. Innymi słowy, musimy zapomnieć o pewnych danych, aby zapamiętać (nadać priorytet) innym. W związku z tym fakt, że człowiekowi brakuje fotograficznej i dokładnej pamięci, spełnia cel adaptacyjny, który jest zarówno logiczny, jak i skuteczny.

Pomyśl na przykład o osobie, która padła ofiarą rabunku z napaścią. Gdyby zapamiętała kolor sznurowadeł napastnika, rozdarcie w dżinsach, dźwięk, jaki wydawała jego kurtka, lub kąt padania promieni słonecznych, przechowywałaby w mózgu bezużyteczne dane.

Mózg chce zachować tylko podstawowe informacje z danego doświadczenia, aby przygotować się na przyszłe sytuacje. Reszta jest zbędna. Jednostka nie musi wiedzieć, jakiego koloru były włosy napastnika. Bardziej istotne jest ustalenie kontekstu, w którym zdarzenie miało miejsce, aby być przygotowanym do działania następnym razem.

Ludzie, którzy piją wodę z Mnemosyne (hipertymezja)

Zespół hipertymetyczny definiuje rzadki stan, w którym dana osoba jest w stanie zapamiętać dużą część swoich doświadczeń życiowych z wyjątkową szczegółowością. Należy zauważyć, że częstość występowania jest bardzo niska wśród populacji. W 2005 roku Uniwersytet Kalifornijski (USA) opublikował badanie opisujące przypadek jednej konkretnej kobiety.

Można powiedzieć, że osoba z hipertymezją wypiła wodę z rzeki Mnemosyne. Pamięć takiej jednostki nie reaguje na żadną technikę mnemoniczną, ale jest automatyczna i spontaniczna. Może się to wydawać niezwykłym darem, ale w rzeczywistości tak nie jest. Osoby, które cierpią na zespół hipertymetyczny, wykazują również pewne cechy podobne do autyzmu.

Ponadto często odczuwają zmęczenie psychiczne. Utrudnia to ich wydajność poznawczą. Zapamiętywanie danych, scen i doświadczeń w sposób mimowolny i ciągły jest pewnego rodzaju ciężarem. Osoby te nie są geniuszami ani nie wykazują inteligencji wyższej niż przeciętna. Wręcz przeciwnie.

Osoby z hipertymezją spędzają zbyt dużo czasu na myśleniu o przeszłości i nie są w stanie kontrolować wspomnień, które przychodzą im do głowy. Uniemożliwia im to skupienie się na rzeczywistości.

Pamięć ułatwia nam uczenie się i adaptację do otoczenia. To dzięki naszym wspomnieniom zdobywamy doświadczenia i codziennie aktualizujemy się pod względem wiedzy i mądrości. Jednak zapominanie pozwala nam rozwijać się jako gatunek, modelując bardziej zwinne i wydajne mózgi, zdolne do przechowywania cennych informacji i eliminowania tych, które nie są szczególnie przydatne.

W równowadze między nimi leży nasz sukces poznawczy. To tam kryją się tajemnice naszego przetrwania.