Psychologia zeznań świadka wywarła wpływ na rozwój wywiadu poznawczego i poprawiła jego jakość. Model ten opracowano w celu poprawy związku łączącego osobę przesłuchiwaną z dokonującą przesłuchania. Psychologia zeznań świadka odgrywa niezwykle istotną rolę w świecie prawa.
W końcu świadkowie stanowią kluczową część każdego procesu. To, co mają do powiedzenia, może wspierać różne dowody fizyczne przedstawione sędziemu.
Jednak zeznania świadka nie mogą być z góry uznawane za prawdę. Czasami, nawet jeśli nie chcemy w to uwierzyć, świadek może nie mówić całej prawdy. Może umyślnie kłamać lub jego pamięć może być do pewnego stopnia zaburzona.
Psychologia zeznań świadka stara się badać, zrozumieć i radzić sobie z takimi problemami pamięciowymi, które dotykają jednostkę, a tym samym mogą wpływać na jej zeznania przed sędzią. Do jakiego stopnia informacje dostarczane przez świadka mogą być traktowane poważnie?
Koniec końców, świadkowie to tylko ludzie, a ich pamięć może być zmieniana na różne sposoby przez liczne czynniki.
Psychologia zeznań świadka: rola pamięci
Lubimy wierzyć w to, że nasza pamięć jest niezawodna. “Pamiętam to jakby wydarzyło się wczoraj”, “To coś, o czym nigdy nie byłbym w stanie zapomnieć”. Czy któraś z tych fraz brzmi znajomo? Ile razy mówiliśmy lub myśleliśmy podobnie?
Chociaż jesteśmy w stanie przypominać sobie wydarzenia, które miały miejsce dawno temu, to mentalne obrazy, które odtwarzamy w teraźniejszości, wcale nie są tak dokładne jak nam się wydaje.
Nie wyglądają nawet tak samo jak wtedy gdy przypominaliśmy je sobie dwa dni temu. Upływ czasu wywiera ogromny wpływ na naszą pamięć. Wtedy właśnie pojawiają się błędne informacje. I oczywiście im starsze wspomnienie, tym mniej będzie dokładne.
Chociaż może to się wydawać dziwne i nietypowe, możemy przypomnieć sobie coś, czego wcale nie przeżyliśmy. Psychologia zeznań świadka analizuje takie procesy, starając się jak najbardziej zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych błędów.
Wpływ błędnych informacji
Elizabeth Loftus wraz ze swoim współpracownikiem Palmerem, przeprowadzili badanie, które pokazało, że gdy byliśmy świadkami jakiego zdarzenia, a po jego zakończeniu ktoś dostarczy nam dodatkowe informacje na temat tego co się zadziało, możemy nieświadomie dopasować nasze wspomnienie w taki sposób, aby pasowało do nowych informacji.
Podczas tego eksperymentu poproszono uczestników, aby byli świadkami wypadku samochodowego. Następnie powiedziano im, że powinni ocenić prędkość z jaką jechały oba samochody.
Każdej z grup zadano to samo pytanie. Jednak za każdym razem użyto innego rzeczownika: kolizja, stłuczka, zderzenie, itp. Każde z nich miało inne konotacje związane z tym jak używamy go w naszym codziennym języku.
Chociaż wszyscy świadkowie widzieli ten sam wypadek (z taką samą prędkością), to kiedy później oceniali siłę kolizji, stłuczki, zderzenia, itp., większość z nich udzielała odpowiedzi zgodnie z tym co sugerował rzeczownik użyty do opisania wypadku.
Ważne czynniki w błędnych informacjach
Źródła, podobnie jak warunki, mogą wprowadzać błędne informacje. Co więcej, mogą nawet zmieniać pamięć o wydarzeniu. Kiedy na przykład dochodzi do wypadku, to normalne, że świadkowie komentują jego szczegółu.
Może dojść do tego, że jeden z nich, nie mając wcale złych zamiarów, wprowadzi jakiś fałszywy element i zaciemni nim pamięć innej osoby.
Dlatego też proponuje się między innymi aby postarać się unikać rozmów między potencjalnymi świadkami. Oprócz tego media często wykorzystują osoby, które coś widziały lub coś słyszały, relacjonując wydarzenie w niejasny lub bardzo tendencyjny sposób.
Poza tym niezwykle ważną rolę odgrywa czas, który upłynął od momentu zaobserwowania danego faktu do przedstawienia historii wydarzenia. Im więcej czasu upłynęło, tym łatwiej jest nam zaakceptować fałszywe dane jako prawdziwe. Czemu tak się dzieje?
Wszystko dlatego, że informacje są mniej świeże. Z tego powodu zmniejsza się prawdopodobieństwo dostrzeżenia rozbieżności w naszej pamięci. Oprócz tego im bardziej oddalamy się od daty incydentu, tym łatwiej jest nam wpaść na nowe informacje.
Psychologia zeznań świadka a wywiad poznawczy
Jeden ze sposobów na podjęcie próby pozyskania maksymalnych ilości informacji o wysokiej jakości to wywiad poznawczy. Strategia to została opracowana w 1984 r. przez Fishera i Geiselmana, gdy zauważyli, że policjanci podczas przesłuchań gubili duże ilości informacji z powodu braku odpowiednich umiejętności.
I, z jakiegoś powodu, marnowali dużo czasu i zasobów na podążanie za fałszywymi poszlakami.
Psychologia zeznań świadka wywarła wpływ na rozwój wywiadu poznawczego i pozwoliła go ulepszyć. Model ten opracowano w celu poprawy związku łączącego osobę przesłuchiwaną z dokonującą przesłuchania.
Bazuje na wzajemnym zrozumieniu (ang. rapport), które jest niezbędne do stworzenia atmosfery zaufania i dobrego samopoczucia. Jeśli osoba przesłuchiwana nie będzie czuła się zastraszona, zapewne udzieli więcej informacji.
Na czym polega wywiad poznawczy?
Wywiad poznawczy wykorzystuje pytania otwarte w celu pozyskania zeznania. Mówiąc wprost, osoba przeprowadzająca wywiad zadaje świadkowi pytanie, które daje mu szansę mówić o wszystkim, czego doświadczył. Zadawanie pytań otwartych zamiast zamkniętych przynosi w takim przypadku o wiele lepsze rezultaty.
Pytania otwarte pozwalają jednostce opowiedzieć fakty w taki sposób, jakby opowiadała historię. Z kolei pytania zamknięte ograniczają odpowiedzi do bardzo ściśle określonego wydarzenia. To zwiększa ryzyko popełnienia błędów, jak również zwiększa ryzyko wystąpienia tendencyjności.
Techniki wywiadu poznawczego
W modelu tym stosuje się cztery techniki:
Przywracanie kontekstu
Polega na mentalnej rekonstrukcji okoliczności, w których doszło do danych wydarzeń. U świadka mogą pojawić się emocje, które również pozwalają pozyskać więcej informacji osobom prowadzącym śledztwo.
Mówienie wszystkiego
W historii musi znaleźć się wszystko, co znajduje się w pamięci.
Przypominanie sobie wydarzeń w innej kolejności
Zamiast budować historię od tego, co wydarzyło się na początku do tego, co zdarzyło się na końcu, metoda ta sugeruje opowiadanie od końca (wracanie w czasie zamiast przemieszczanie się do przodu).
Zmiana perspektywy
Polega na zachęceniu świadka do mentalnego postawienia się w innym miejscu. Na przykład jeśli świadek znajdował się w kącie miejsca, w którym doszło do kradzieży, powinien sobie wyobrazić jak wszystko by wyglądało gdyby stał przy kasie.
Wyniki pozyskane podczas różnych badań, w których wykorzystywano wywiad poznawczy, udowodniły, że ta technika, w której opowiada się fakty, a między oboma stronami pojawia się empatia i zaufanie, zwiększa liczbę prawidłowych szczegółów i zmniejsza proporcję błędów.
Wiemy, że świadka otacza wiele różnych czynników. To okoliczności osobiste lub środowiskowe, które wpływają na akt przypominania sobie. Często błąd w opowieści nie musi wcale oznaczać, że świadek kłamie, a przynajmniej nie zawsze. Po prostu nieświadomie zmienił swoje wspomnienia.
Chociaż może być przekonany, że coś zdarzyło się w taki sposób jak pamięta, i tak nie należy ufać mu do końca oraz sprawdzać wszystkie fakty.
Psychologia zeznań świadka pomaga znajdować nowe narzędzia (lub poprawiać te, które już istnieją) w celu zoptymalizowania informacji pozyskiwanych na temat danego wydarzenia. Czy zawsze możemy ufać temu, co pamięta świadek? Oczywiście, że nie. Ale czy możemy uzyskać od niego więcej prawdziwych informacji?
Jak widzisz właśnie taki cel przyświeca psychologii zeznań świadka.