Empatia instrumentalna: jak ją rozpoznawać i chronić się przed nią?

Termin "empatia" kojarzy nam się z wrażliwością, pomocą i współpracą. Jednak nie zawsze tak jest, ponieważ istnieją różne rodzaje empatii.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Relacje z osobami samolubnymi, narcystycznymi lub psychopatycznymi mogą być wyniszczające. Kiedy widzisz czyjś związek z taką osobą, zastanawiasz się, jak można wybrać kogoś, kto wyraźnie nie dba o uczucia drugiej strony. Jednak prawda jest taka, że te osoby są prawdziwymi kameleonami i ekspertami w posługiwaniu się swoją tajną bronią. Jest to empatia intrumentalna.

Jak zapewne wiesz, tego typu ludziom brakuje empatii, a potrzeby innych nigdy nie znajdują się na szczycie ich skali priorytetów. Jednak fakt, że nie dbają o dobro swoich ofiar, nie oznacza, że nie potrafią odczytywać ich emocji. Wychodzi im to wręcz całkiem nieźle. Ponadto wykorzystują tę wiedzę do własnych celów.

Empatia instrumentalna

Empatia jest definiowana jako zdolność do przenoszenia naszej świadomości na inną. Ta umiejętność składa się z kilku elementów. Po pierwsze, oznacza zdolność postrzegania i identyfikowania tego, co myśli i czuje ktoś inny. Po drugie, wiąże się z identyfikacją lub przenikaniem ich stanu emocjonalnego. Wreszcie dotyczy motywacji do działania w celu zmniejszenia bólu.

Jak widać, empatia to złożona umiejętność. Dlatego mówiąc, że niektórzy ludzie jej nie mają, mamy na myśli, że nie spełniają wszystkich parametrów. W tym miejscu pojawia się różnica między empatią poznawczą a empatią emocjonalną. Na przykład ktoś może wyczuć, jak czuje się inna osoba, ale nie ma to wpływu na jego stan emocjonalny. W efekcie ktoś wyczuwa, że druga osoba jest smutna, ale na poziomie emocjonalnym ten smutek do niego nie dociera.

Może to być mylące dla osób, które mają niewielką empatię emocjonalną. Nie mają oni informacji, które posiadają inni ludzie, wykwalifikowani w identyfikacji emocjonalnej.

Zdarza się tp w przypadkach psychopatii. Badania wykazały, że tego typu ludzie są w stanie dostroić się do emocji innych w sensie ich wykrywania i odczytywania. W ich mózgach aktywuje się empatia, ale tylko na krótko i w sposób poznawczy.

Niestety, to emocjonalny dystans sprawia, że są skłonni do celowego wykorzystywania stanu emocjonalnego drugiej osoby. Manipulują, oszukują i wykorzystują drugą osobę w celu zaspokojenia własnych potrzeb lub pragnień. Tak właśnie wygląda empatia instrumentalna. To zdolność do łączenia się z emocjami innych i wykorzystywanie ich dla osobistych korzyści.

Jak rozpoznać empatię instrumentalną?

To bardzo ważne, aby umieć rozpoznać, kiedy dana osoba w Twoim otoczeniu wykazuje instrumentalną empatię. Jeśli tego nie zauważysz, możesz stać się ofiarą samolubnego, interesownego lub manipulującego ludzi psychopaty lub narcyza. Oto niektóre z głównych cech, na które należy zwrócić uwagę:

• Kiedy po raz pierwszy poznajesz tę osobę, jest ona urocza. Wydają się być naprawdę zainteresowana Tobą i sprawia, że wierzysz, że zainteresowanie to jest autentyczne.
• Tego typu ludzie są naprawdę dobrzy w odczytywaniu mowy ciała i ekspresji, a także identyfikowaniu emocji. Nie oczekuj, że będą zachowywać się dziwnie lub wyglądać na nieprzystosowanych w jakikolwiek sposób. To prawdziwe kameleony, które wiedzą, jak odczytać, jak się czujesz i mogą bez problemu kopiować te zachowania.
• Pamiętaj, że ich celem jest wykorzystanie sytuacji. Dlatego spróbuj dowiedzieć się, czy używają empatii do manipulowania Tobą i jakie korzyści uzyskują. Ich odpowiedzi, nawet jeśli wydają się szczere, nigdy nie będą prawdziwie altruistyczne.
• Nie okazują wyrzutów sumienia, poczucia winy ani chęci zmiany. Nie przyznają się do swoich błędów i nie uczą się na doświadczeniach, ponieważ nie uważają, że zrobili coś złego. Z tego samego powodu prawie nigdy nie będą szukać profesjonalnej pomocy.

Chroń się przed instrumentalną empatią

Instrumentalna empatia jest typowa nie tylko dla przestępców, których widzisz w telewizji. Występuje u wielu ludzi; niektórzy z nich mogą być w Twoim środowisku. Może to być Twój krewny, przyjaciel lub partner. Co więcej, taka osoba niekoniecznie musi cierpieć na zaburzenia psychiczne. Jednak nawet jeśli tak jest, zaburzenie to może być tak zintegrowane, że trudno jest je rozpoznać.

Z tego powodu, jeśli podejrzewasz, że ktoś bliski Cię wykorzystuje i że jego rzekoma empatia nigdy nie jest poparta bezinteresownymi działaniami, musisz się chronić. Tacy ludzie rzadko się zmieniają, tak naprawdę nie łączą się z Twoimi emocjami i nie dbają o Twoje samopoczucie.

Najlepszą rzeczą, jaką możesz zrobić, to zachować bezpieczną odległość od takiej osoby. Jeśli nie możesz od niej całkowicie odejść, pamiętaj o jej intencjach i nie daj się zwieść jej urokowi. Zawsze patrz na fakty i nie bój się wyznaczać granic. W końcu stawką jest Twoja emocjonalna integralność.