Dwójmyślenie: manipulacja i kreatywność

Słowa pochodzące od autorytetów zawsze muszą być kwestionowane i dyskutowane, ponieważ prawie nigdy nie są niewinne. Zostało to po mistrzowsku odzwierciedlone w koncepcji dwójmyślenia w pracach George'a Orwella.

Dwójmyślenie to koncepcja wprowadzona przez George’a Orwella w jego powieści 1984, jednym z najbardziej wizjonerskich i oryginalnych dzieł science fiction. Dwójmyślenie to mechanizm manipulacji, dzięki któremu ludzie zaczynają myśleć o dwóch sprzecznych rzeczach w tym samym czasie, nawet nie zdając sobie z tego sprawy.

Niektóre ideologie mogą skłaniać ludzi do myślenia w kategoriach absurdalnych. Ten sam efekt można osiągnąć w poezji, stąd wielu artystów podjęło koncepcję dwójmyślenia. Jednak nie używają jej jako narzędzia do manipulacji, ale jako kreatywnego zasobu.

Koncepcja dwójmyślenia to broń, której można użyć do generowania kontroli lub inspirowania marzeń. Zrywa z ograniczeniami narzucanymi przez logikę. Można też powiedzieć, że jest to albo narzędzie totalitaryzmu, albo ścieżka wyzwolenia. To wszystko zależy od punktu widzenia.

Dwójmyślenie

W powieści Rok 1984 po mistrzowsku wyeksponowano związek między językiem a władzą. W tej książce dwójmyślenie było częścią pewnej formy społecznej indoktrynacji. Celem władzy było skłonienie ludzi do uznania za prawdę tego, co jest fałszywe i na odwrót.

Innymi słowy, oznaczało to, że ludzie mieli jednocześnie akceptować dwie sprzeczne idee, tak jakby sprzeczność między nimi nie istniała. Często powstawała sprzeczność między pamięcią a rzeczywistym wydarzeniem lub między oczywistym znaczeniem konkretnego faktu a inną całkowicie odwrotną ideą, podyktowaną przez obowiązujące moce.

Choć Rok 1984 był dziełem fikcyjnym, jego treść można doskonale odnieść do dzisiejszej rzeczywistości. Przykładem dwójmyślenia może być na przykład częsty przypadek „oczyszczania” pewnych biografii postaci, które przez określone reżimy są uważane za „bohaterów”. W tych narracjach ich wyczyny i sukcesy są wywyższane, a jednocześnie ich błędy lub zbrodnie są minimalizowane lub pomijane.

Esencja dwójmyślenia

Pojęcie dwójmyślenia pojawiło się w pracach George’a Orwella za pośrednictwem pseudopostaci o imieniu Emmanuel Goldstein. Jego dzieło „Teoria i praktyka kolektywizmu oligarchicznego” przeczytali bohaterowie książki Orwella. Orwell zdefiniował praktykę dwójmyślenia jako: „moc jednoczesnego utrzymywania dwóch sprzecznych przekonań w swoim umyśle i akceptowania ich obu”.

Orwell dodał do tego zasadniczego pomysłu inne elementy. Stwierdził, że ideą dwójmyślenia było „użycie świadomego oszustwa przy zachowaniu stanowczości celu, co idzie w parze z całkowitą uczciwością”.

Praca Orwella głosiła, że aby to zrobić, trzeba kłamać i „szczerze” wierzyć w to kłamstwo. Również to, co nie jest wygodne do zapamiętania, należy zapomnieć i przywołać z pamięci tylko wtedy, gdy jest to niezbędne. Orwell twierdził, że dwójmyślenie oznaczało „zaprzeczanie istnieniu obiektywnej rzeczywistości i cały czas branie pod uwagę rzeczywistości, której się zaprzecza”.

Jak widać, są to czynności związane z mową, a w niektórych przypadkach z pamięcią. Słowo jako takie jest więc polem władzy, a wyprowadzone narracje mogą stać się formami manipulacji. Być może ci, którzy są zwolennikami teorii spiskowych, powinni się nad tym zastanowić. Za tego rodzaju ideami zwykle stoi totalitaryzm.

Kreatywne dwójmyślenie

Możliwe jest również posiadanie odpowiednich sprzecznych pomysłów. Nie tylko jest to możliwe, ale w wielu przypadkach pomaga ujawnić pewną prawdę, która nie jest tak oczywista lub ma duże znaczenie. Don Kichot Cervantesa powstał wokół tego rodzaju idei. W tej książce dwójmyślenie bohatera ujawnia pragnienie wyjrzenia poza świat zwyczajności.

Podobną rolę spełniają obrazy Magritte’a czy Eschera. Nawet fizyka kwantowa odkryła, że rzeczywistość nie działa w sposób mechaniczny i że paradoks jest czasami całkowicie możliwy. Na przykład słynny paradoks Schrödingera, w którym prawdopodobne jest, że w określonych okolicznościach kot jest jednocześnie żywy i martwy.

Sztuka posiada rodzaj magii, nie po to, by oszukiwać, ale by być postrzeganą i odczuwaną. Jednak władza powinna być zawsze omawiana, ponieważ ma potencjał do oszustwa i manipulacji. Jest to lekcja dotycząca dwójmyślenia.