Syndrom oszusta i jego rodzaje

Boisz się, że ktoś zorientuje się, że nie jesteś tak kompetentny, jak myśli większość ludzi? Jesteś perfekcjonistą i boisz się porażki? Jeśli tak, być może cierpisz na syndrom oszusta. Dowiedz się, którym rodzajem możesz być.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 12 stycznia, 2023

Neil Gaiman, autor powieści takich jak The Sandman, powiedział, że kiedy był młodszy, został zaproszony na pewne obiecujące wydarzenie. Jego kariera właśnie nabrała rozpędu i znalazł się w otoczeniu wielu osobistości ze świata sztuki i nauki. Pierwszą rzeczą, o której pomyślał, było to, że nie zasługiwał na to, by znaleźć się w takim miejscu, ponieważ nie był wystarczająco dobry. Pojawił się u niego syndrom oszusta.

W pewnym momencie wpadł na miłego, uprzejmego mężczyznę, który powiedział mu: „Patrzę na tych wszystkich ludzi i myślę sobie, co ja tu do cholery robię? Wszyscy oni zrobili jakieś niesamowite rzeczy. Ja po prostu poszedłem tam, gdzie zostałem wysłany”. W obliczu tego komentarza młody Gaiman nie wahał się odpowiedzieć: „Tak. Ale byłeś jednak pierwszym człowiekiem na Księżycu. Myślę, że to coś znaczy”.

Osobą, którą spotkał Gaiman, był Neil Armstrong, którego również dotknął niezwykle irytujący syndrom oszusta. Syndrom ten oznacza postrzeganie siebie jako oszusta, kogoś mniej kompetentnego niż sądzą inni.

Cecha ta jest często powiązana z neurotyzmem, a także z perfekcjonizmem i poczuciem własnej skuteczności. Niezależnie od przypadku, jeśli kwestionujesz swoją wartość, hamujesz swój rozwój i potencjał pod każdym względem. Dlatego znajomość różnych typologii tego zjawiska pozwoli lepiej zrozumieć jego pochodzenie i sposoby radzenia sobie z nim.

Syndrom oszusta – rodzaje

Ponad 40 lat temu psycholożki Pauline R. Clance i Suzanne Imes ukuły termin syndromu oszusta. Odkryły, że poczucie intelektualnego fałszu było szczególnie powszechne wśród kobiet. Autorki przypisywały to czynnikom edukacyjnym i rolom płciowym oraz kulturowemu przekonaniu, w którym często brakuje doceniania wartości płci żeńskiej.

Patrząc wstecz, możemy teraz powiedzieć, że syndrom oszusta dotyka w równym stopniu obie płcie. Może dotknąć każdego, niezależnie od statusu społecznego czy wieku. Ponadto ważne jest, aby pamiętać, że nie jest to zaburzenie psychiczne. Jest to cecha, na którą wpływa wiele wysoce zmiennych wymiarów. Mogą to być na przykład niska samoocena, niepokój, brak wiary w siebie i inne.

Badanie przeprowadzone przez University of Texas (USA) wykazało, że osoby cierpiące na syndrom oszusta doświadczają wyższego poziomu stresu, wypalenia i niższej satysfakcji z pracy. Zwątpienie w siebie, a także życie z myślą, że w pewnym momencie Twoja (rzekoma) niekompetencja zostanie ujawniona, jest z pewnością niepokojące.

Jednym z aspektów, który może pomóc w zrozumieniu tego zjawiska psychologicznego, jest poznanie różnych jego typów. Jest bardzo prawdopodobne, że utożsamisz się z jednym z nich.

1. Perfekcjonista

Czy może być bardziej destrukcyjna forma cierpienia niż pragnienie bycia doskonałym? Podejście to naraża jednostkę dzień w dzień na otchłań niepokoju, obsesję na punkcie nieistotnych niuansów i wieczne niezadowolenie. Jeśli nigdy nie jesteś zadowolony ze swojej pracy, z tego, co robisz lub z tego, kim jesteś, jesteś skazany na wieczne cierpienie z powodu syndromu oszusta.

2. Ekspert

Czerpanie radości ze zdobywania wiedzy to jedno, a myślenie, że nigdy nie wiesz wystarczająco dużo, aby być naprawdę kompetentnym, nawet jeśli jesteś już ekspertem, to drugie. Z tego powodu zawsze wskazane jest praktykowanie intelektualnej pokory.

Jednak niektórzy ludzie czują się jak oszuści, mimo że wykazali się inteligencją i doświadczeniem w określonej dziedzinie. Jeśli jesteś oszustem-ekspertem, czujesz potrzebę uczenia się i szkolenia bez końca. Co więcej, wahasz się przed zastosowaniem w praktyce tego, co wiesz, na wypadek, gdybyś się mylił.

3. Superbohater lub superbohaterka

Jest to najczęstszy rodzaj syndromu oszusta. Definiuje ludzi, którzy muszą zrobić więcej niż reszta, aby udowodnić sobie, że są kompetentni. Jednym z przykładów jest pracownik, który spędza więcej godzin w pracy niż powinien. Są to także ludzie, którzy czują, że muszą zająć się wszystkimi obowiązkami całej rodziny i znajomych, jeśli chcą czuć się użyteczni i dobrze ze sobą.

4. Sfrustrowany geniusz

Niektóre osoby żałują, że nie są klasycznym człowiekiem renesansu, prawdziwym Leonardem da Vinci, który jest w stanie opanować wszystkie sztuki. Ciekawe jest to, że są już wyjątkowymi postaciami w swoich dziedzinach wiedzy. Jednak myśl, że nie są kompetentni w wymiarach wykraczających poza ich własną dyscyplinę, sprawia, że czują się źle.

Przykładem tego może być matematyk, który jest sfrustrowany, że nie jest dobry w tłumaczeniu greki. Albo ekonomista, który żałuje, że nie wie nic o astronomii. Wśród rodzajów syndromu oszusta jest to niewątpliwie jeden z najbardziej uderzających.

5. Samotnik

Niektórzy odmawiają proszenia o pomoc lub zadawania pytań, ponieważ przytłacza ich duma. Inni ponoszą ciężar syndromu oszusta. Jest wielu mężczyzn i kobiet, którzy wolą nikogo o nic nie prosić. Unikają pracy zespołowej i najlepiej radzą sobie we względnej izolacji.

Nie wynika to jednak z dumy. Boją się, że w pewnym momencie ktoś odkryje, że nie są tak bystrzy, jak większość sądzi. Dlatego używają dystansu jako mechanizmu ochronnego, aby się nie narażać. Nie zostaną w ten sposób odkryci jako oszuści, za których się uważają.

Podsumowując, istnieje wiele sposobów na dewaluację i niedocenianie siebie. Najbardziej uderzające jest to, że ta cecha jest obecna u najbystrzejszych ludzi, tych, którzy, gdyby nieco ściszyli swój wewnętrzny głos, mogliby dać z siebie o wiele więcej. Praca nad poczuciem własnej wartości i irracjonalnymi przekonaniami, a także obsesja na punkcie bycia idealnym, pomaga złagodzić tę wyczerpującą rzeczywistość.