Psychologiczna autopsja – co to takiego?

Psychologiczna autopsja jest techniką kryminalistyczną mającą na celu ustalenie lub sprecyzowanie przyczyn samobójstwa. Ponadto, w niektórych przypadkach, ma również potwierdzić czy śmierć danej osoby była rzeczywiście spowodowana tą okolicznością. Jest to stosunkowo nowa metoda, którą zaczęto systematycznie stosować dopiero w XXI wieku.

Termin psychologiczna autopsja został po raz pierwszy użyty w latach 50-tych XX wieku w pracach Shneidmana i Farberowa. Edwin S. Shneidman był amerykańskim psychologiem klinicznym, który poświęcił się badaniu samobójstw i tanatologii. Wraz z Normanem Farberowem i Robertem Litmanem w 1958 roku założył w Los Angeles Centrum Zapobiegania Samobójstwom.

Jednak koncepcja autopsji psychologicznej rodziła się w Stanach Zjednoczonych już od lat dwudziestych XX wiek. Po epoce zwanej Wielkim Kryzysem w tym kraju wybuchła fala samobójstw.

Ten rodzaj epidemii przykuł uwagę wielu naukowców i podjęto próby poszukiwania wspólnych przyczyn. Jednak dopiero Shneidman i Farberow skonsolidowali wspólnie tę koncepcję.

„Samobójstwo jest najgorszym rodzajem morderstwa, ponieważ nie pozostawia miejsca na skruchę”.

-John Churton Collins-

Psychologiczna autopsja

W trakcie autopsji psychologicznej dokonuje się pośredniej i retrospektywnej rekonstrukcji życia i osobowości zmarłej osoby. Jest to proces dochodzeniowy, którego celem jest ustalenie okoliczności i przyczyn, które doprowadziły daną osobę do samobójstwa.

Ogólnie rzecz biorąc, metoda ta ma dwa podstawowe cele. Pierwszy jest typu kryminalistycznego natomiast drugi ma charakter epidemiologiczny. Autopsję psychologiczną przeprowadza się w ramach dochodzenia karnego i stanowi narzędzie uzupełniające medycznej sekcji zwłok zleconej przez jednostki prawne.

Stosuje się ją prawie zawsze w tych przypadkach, w których przyczyna śmierci pozostawia wątpliwości.

Natomiast z epidemiologicznego punktu widzenia to narzędzie ma na celu zebranie odpowiednich informacji w celu ustalenia wzorów zachowania denata, okoliczności, motywacji itp.

Wszystkie te informacje powinny służyć ustaleniu wspólnych czynników ryzyka w celu zapobiegania nowym samobójstwom lub ich unikania.

Chociaż w mniejszym stopniu, instrument ten służy również innym celom, takim jak ustalenie prawnej ważności działań osoby zmarłej przed śmiercią (na przykład podpisywanie dokumentów).

Ma również na celu ocenę, czy wystąpiły błędy w sztuce lekarskiej, w przypadku osób poddanych leczeniu medycznemu lub psychologicznemu. Pomaga wreszcie budować profile psychologiczne i a także konstruować kategorie kryminologiczne.

Narzędzia badawcze

Ten rodzaj autopsji składa się zasadniczo z trzech narzędzi: badania miejsca zbrodni, zebrania śladów psychologicznych i wywiadu z osobami bliskimi ofierze. Badanie miejsca zbrodni daje ważne wskazówki na temat całej sprawy.

Wybrana metoda spowodowania śmierci, rozmieszczenie obiektów wokół ciała i inne podobne elementy dostarczają cennych informacji.

Zbieranie śladów psychologicznych z kolei ma związek ze zbieraniem listów, zostawionych wiadomości, gazet i wszystkich tych dokumentów lub informacji, które mają związek z samobójcą. Mogą być one przydatne w celu ustalenia profilu psychologicznego ofiary lub wyjaśnienia okoliczności, w których nastąpiła jej śmierć.

Wywiad z osobami bliskimi ofierze służy również zebraniu informacji o osobowości lub motywach samobójstwa. Jest to jedna z najbardziej kontrowersyjnych procedur autopsji psychologicznej, ponieważ bardzo trudno jest ustalić uprzedzenia lub interesy osób, które otaczały samobójcę.

Procedury postępowania

Istnieje kilka protokołów przeprowadzania autopsji psychologicznej. Jednak jednym z najczęściej używanych jest model MAPI, stworzony przez dr Teresitę Garcíę Pérez. Ta kubańska lekarka opracowała tę metodę, która okazała się bardzo praktyczna i funkcjonalna.

Procedura dr Perez jest najczęściej stosowana w świecie latynoskim. Słowo MAPI odnosi się do czterech podstawowych aspektów do analizy i bierze się z pierwszych liter słów w języku hiszpańskim. Są to:

• M-Mentalny. Ten aspekt analizuje umiejętności i zdolności poznawcze ofiary, takie jak między innymi osąd, poznanie, inteligencję, pamięć i uwagę.
• A-afektywny. Szuka oznak możliwych zaburzeń afektywnych, takich jak depresja.
• P-psychospołeczny. Bada kręgi związków ofiary na przestrzeni całego życia.
• I-interpersonalny. Określa sposób, w jaki dana osoba odnosiła się do swojego bezpośredniego otoczenia.

Procedura wskazuje, że pierwszą rzeczą jest praca na miejscu zdarzenia, uchwycenie psychologicznych śladów, znaków i oznak okoliczności samobójstwa.

Następnie przechodzi się do wywiadu z trzema bliskimi przyjaciółmi, który przeprowadza się zgodnie z zaplanowaną strukturą o ponad 60 wymiarach. Takie rozmowy odbywają się od jednego do sześciu miesięcy po fakcie.

Na koniec przeprowadza się interdyscyplinarną analizę z udziałem przynajmniej trzech specjalistów: psychologa, lekarza i kryminologa. Na tej podstawie przygotowuje się następnie raport ekspercki, który ma charakter probabilistyczny.

W raporcie ustala się przyczynę śmierci na podstawie kodu NASH: naturalna, przypadkowa, samobójcza lub zabójstwo (skrót od słów w języku hiszpańskim). Wreszcie spisuje się wnioski na temat możliwych przyczyn zdarzenia.