Otyłość jest problemem zdrowotnym, który obejmuje różne czynniki fizyczne, genetyczne, psychologiczne i środowiskowe. Oprócz rzecz jasna samych tylko problemów estetycznych Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) stwierdza jednoznacznie, że otyłość niesie ze sobą niebezpieczne konsekwencje dla ludzkiego zdrowia.
Niektóre z najczęstszych problemów zdrowotnych powodowanych przez otyłość to: nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia ruchowe i niektóre rodzaje nowotworów, jak na przykład rak wątroby, pęcherzyka żółciowego, nerek i jelita grubego.
W ostatnich latach psychologia stała się szczególnie istotna w leczeniu otyłości. Psycholodzy współpracują z osobami cierpiącymi na nadwagę lub otyłość tak, aby pomóc im nauczyć się szeregu konkretnych rozwiązań i zaprezentować im różnego rodzaju narzędzia. Narzędzia te pomagają tym osobom schudnąć lub utrzymać wagę po przebytym zabiegu chirurgicznym.
W naszym dzisiejszym artykule przyjrzymy się różnym czynnikom, które eksperci wiążą jednoznacznie z otyłością i nadwagą. Skupimy się przede wszystkim na czynnikach o charakterze psychologicznym. Podkreślimy także znaczenie i cechy terapii psychologicznej w opisanych poniżej przypadkach. Zapraszamy zatem do lektury!
Jakie czynniki wpływają na otyłość i nadwagę?
Otyłość jest chorobą wiążącą się z wieloma różnymi czynnikami. Różne przyczyny lub zmienne przyczyniają się do jej powstania i następnie rozwoju. Zatem należy zacząć nasze dzisiejsze rozważania od szybkiego zaprezentowania podstawowych zmiennych i czynników, które eksperci kojarzą z otyłością i nadwagą.
Uwarunkowania genetyczne i fizyczne
Debata na temat genetycznego wpływu na otyłość jest wciąż jeszcze pełna kontrowersji. Wiemy jednak, że liczba przypadków otyłości spowodowanych wyłącznie przyczynami genetycznymi jest bardzo niska. To prawda, że istnieją zespoły genetyczne, które obejmują otyłość lub nadwagę jako część ich profilu klinicznego. Jednak około 90% pacjentów z otyłością nie ma żadnego z tych zespołów.
Innym powszechnym przekonaniem jest, że zaburzenia funkcjonowania tarczycy i inne problemy hormonalne powodują otyłość. Większość osób, które zaczynają przybierać na wadze stara się znaleźć wytłumaczenie tego stanu rzeczy w postaci różnego rodzaju przyczyn endokrynologicznych lub metabolicznych. W ten sposób zamierzają one wyjaśnić przyrost masy ich ciała. Niemniej jednak zazwyczaj drogi te prowadzą donikąd.
Tak więc podczas gdy naukowcy zidentyfikowali już pewne geny i przyczyny fizyczne, które mogą powodować otyłość, geny te są odpowiedzialne jedynie za bardzo niewielką liczbę przypadków tej choroby.
Wiele osób przypisuje otyłość swojej budowie genetycznej, ponieważ ich rodzice i członkowie rodziny również wydają się mieć nadwagę. Jest to w dużej mierze spowodowane tym, że członkowie ich rodziny żyją ogólnie rzecz biorąc w podobnym środowisku.
Mają takie same, wyuczone nawyki żywieniowe i nastawienie do jedzenia i sylwetki. Czynniki te wydatnie przyczyniają się do otyłości. Inaczej mówiąc, otyłość w takim przypadku nie jest dziedziczona genetycznie, ale spowodowana wdrożeniem tego samego niezdrowego i sprzyjającemu nadwadze stylowi życia.
“Zdrowe ciało jest gościnną komnatą dla duszy. Chore ciało jest tylko więzieniem”.
–Francis Bacon–
Zmienne psychologiczne związane z otyłością i nadwagą
Emocje są elementami psychologicznymi, które eksperci najbardziej kojarzą z otyłością i nadwagą. Stan emocjonalny każdej osoby odnosi się bezpośrednio do jej apetytu, zachowania podczas posiłków, a także preferencji żywieniowych.
Emocje mają bezpośredni wpływ na nasz apetyt. Wpływ na ten aspekt różni się jednak w zależności od danej osoby. Emocje, takie jak smutek czy szczęście mogą zwiększać lub zmniejszać apetyt. Efekt ten jest w pełni indywidualny. Są ludzie, którzy jedzą więcej, gdy są niespokojni, a inni w tym momencie jedzą mniej. Są to bezpośrednie efekty aktywacji emocjonalnej i jej fizycznych przejawów.
W sposób pośredni emocje są powiązane z predyspozycją do spożywania pewnych rodzajów pożywienia. Na przykład stres w pracy predysponuje Cię do spożywania mniejszej ilości jedzenia.
Negatywną stroną tego stanu rzeczy jest to, że ta niewielka stosunkowo ilość jedzenia ma najczęściej postać sztucznie przetworzonych metodami przemysłowymi produktów, które zawierają przy tym dużo kalorii. Należą do nich popularne przekąski, jak chipsy, czy też fast foody – hamburgery, hot dogi, kebaby, a także napoje gazowane.
Kiedy natomiast czujesz się pozytywnie i zrelaksowany, wolniej jesz. Wprawdzie z reguły zjadasz wtedy większą ilość jedzenia, ale zwracasz także baczniejszą uwagę na to co jesz i jak jesz.
Jedzenie jako sposób kontrolowania emocji
Istnieje również wiele osób zmagających się z otyłością i nadwagą, które wykorzystują żywność do regulowania swoich emocji. W takich przypadkach jedzą zawsze wtedy, gdy czują się sfrustrowane, znudzone lub niespokojne. Jedzenie sprawia, że czują się wtedy lepiej. Inaczej mówiąc, zapewniają sobie wtedy chwilową ulgę.
W końcu każdy z nas spotkał się pewnie z określeniem typu “zajadanie stresu”, nieprawdaż? Cykl ten warunkuje ludzi tak, aby polegali oni na jedzeniu jako rozwiązaniu pozwalającemu im poczuć się lepiej. Jednak w wielu przypadkach później osoby takie odczuwają poczucie winy i mają wyrzuty sumienia.
W ostatnich latach popularność zyskała idea “uzależnienia od żywności”. Społeczność naukowa i psychologiczna nie przyjęła jednak jeszcze do końca jednolitej opinii na ten temat. Jest to nieco kontrowersyjne zagadnienie, niemniej jednak dość popularne. Wynika to z tego, że różne badania dają w efekcie różne wnioski. Niektórzy naukowcy popierają pogląd, że uzależnienie od żywności istnieje naprawdę, z kolei inni badacze podważają to stwierdzenie.
Warto zauważyć przy tym, że jedzenie i sam akt jedzenia aktywują ścieżki “nagradzania” w mózgu. Są to te same obszary, które aktywowane są przez substancje psychoaktywne, takie jak alkohol, inne narkotyki i hazard. Mając to na uwadze, można powiedzieć, że uzależnienie od żywności istnieje, ponieważ niektóre produkty spożywcze są bardzo silnymi czynnikami generującymi pozytywne wzmocnienia reakcji nerwowych pierwszego rzędu.
Zwyczaje i nawyki
Jedną z najważniejszych zmiennych psychologicznych, z jakimi wiążą się otyłość i nadwaga są tak zwane”zwyczaje osobiste”. Psychologowie nazywają to “zachowaniami stylu życia”. Pojęcie to obejmuje wszystkie zachowania związane z codzienną rutyną, dietą i nawykami żywieniowymi. To właśnie one są zmiennymi predysponującymi lub uzależniającymi ludzi od otyłości i nadwagi.
Te nawyki są głównym powodem, dla którego ludzie przybierają ponownie na wadze po zabiegu chirurgicznej lub zakończeniu udanej diety.
Istnieje kilka nawyków, które powodują, że rozwija się u nas nadwaga i otyłość. Najczęstsze z nich to brak aktywności fizycznej i nieświadome jedzenie (kiedy Twoje myśli krążą gdzieś gdzieś indziej podczas spożywania posiłku).
Kolejnym nawykiem jest wybór jedzenia w oparciu o moment i nastrój, w jakim się znajdujesz. Jedzenie podczas robienia innych rzeczy, a także długie godziny bez jedzenia również mogą przyczynić się do rozwoju chorób takich jak otyłość. Z tych wszystkich powodów ważne jest, aby edukować nasze dzieci od najmłodszych lat na temat zdrowych nawyków żywieniowych. Te właśnie nawyki skutecznie ochronią je przed otyłością.
Czynniki środowiskowe wpływające na otyłość i nadwagę
Czynniki środowiskowe są jednymi z najważniejszych przyczyn tej choroby. Dzieje się tak dlatego, że wpływ wywierany przez środowisko, w jakim żyjemy jest kluczowym aspektem, z jakim wiąże się nadwaga i otyłość. Na początek warto wiedzieć, że środowisko, w którym się obracasz, ma ogromny wpływ na ilość spożywanego jedzenia. Na przykład, kiedy jesz razem z innymi ludźmi, masz tendencję do spożywania większych ilości jedzenia.
Rodzaj pracy, którą wykonujesz i Twój harmonogram dnia wpływa również na to, ile jesz. Ludzie pracujący na nocnej zmianie częściej mają zaburzenie odżywiania lub problem z nadwagą (na przykład anoreksja, bulimia lub otyłość). Zmiany w harmonogramie pracy i praca w nocy mogą powodować zaburzenia snu i zmiany w Twoim rytmie okołodobowym, znane również jako zaburzenia wewnętrznego zegara biologicznego.
Wszystkie te czynniki sprawiają, że trudniej jest ci się wyspać w nocy, co wpędza Cię przy okazji w negatywny nastrój. W tej sytuacji możesz nieświadomie zmienić swoją dietę w sposób regulujący Twój stan emocjonalny. Może to być na przykład przejadanie się lub wręcz przeciwnie – niedojadanie.
Jak wygląda terapia psychologiczna ukierunkowana na leczenie nadwagi i otyłości?
Terapia psychologiczna jest istotną częścią leczenia osób otyłych lub zmagających się z nadwagą. Pomaga ona w przeprowadzeniu udanej i skutecznej diety lub zabiegu chirurgicznego. Terapia pomaga również pacjentom w utrzymaniu korzystnych zmian w ich ciele przez dłuższy czas. Psycholog oceni przy tym nawyki żywieniowe pacjenta, kontekst środowiskowy i czynniki wpływające na jego nawyki. Następnie zasugeruje w oparciu o te dane konkretną odmianę terapii psychologicznej.
Leczenie psychiczne otyłości i nadwagi zawsze zależy od konkretnych potrzeb pacjenta. Ogólnie rzecz biorąc psycholog zajmie się wszystkimi nawykami związanymi z jedzeniem. Po pierwsze, musi on dokładnie ocenić wszystkie czynniki psychologiczne związane z jedzeniem i dietą. Wyniki takiej oceny psychologicznej określają, co pacjent może uzyskać dzięki terapii.
W jaki sposób psycholog może Ci pomóc, jeśli cierpisz na otyłość lub masz nadwagę?
Psycholog to pracownik służby zdrowia specjalizujący się w analizowaniu zachowania, emocji i myśli. Dlatego też jest on najlepiej przygotowaną osobą, która pomoże Ci zmienić niezdrowe nawyki. Jest w stanie pomóc Ci także również w radzeniu sobie z emocjami w pozytywny sposób, który korzystnie wpływa na Twoje poczucie własnej wartości.
Jakikolwiek rodzaj interwencji lekarskiej, niezależnie od tego, czy mowa o operacji, czy też diecie w przypadku otyłości nie jest kompletny bez terapii psychologicznej. Jeśli po prostu zaatakujesz ten problem związany z wagą, może się okazać, że uda Ci stracić w ten sposób kilka kilogramów.
Być może będzie to dla Ciebie nawet bardzo zachęcające. Taki rozwój wydarzeń daje siłę osobie walczącej z nadmiarem kilogramów i czasami nawet poprawia nieco jej poczucie własnej wartości. Nie rozwiązuje to jednak całego problemu. Leczenie musi również brać pod uwagę emocjonalną rolę jedzenia w życiu pacjenta i jego niezdrowe nawyki.
“Zdrowie i szczęście podążają ze sobą ręka w rękę.”
-Joseph Addison-
Znaczenie zmian
Musisz zmienić swoje nawyki i nauczyć się radzić sobie ze stresem i emocjami. Jeśli tego nie zrobisz, Twoje niezdrowe nawyki szybko wrócą. Twój związek z jedzeniem nie zmienił się, po prostu straciłeś na wadze. Kiedy po prostu schudniesz, ale nie zmienisz swojego stylu życia lub związku z jedzeniem, prawdopodobnie szybko ponownie wrócisz do swojej dawnej wagi.
Dlatego tak ważne jest zrozumienie tego, że otyłość jest problemem zdrowotnym, w którym ważną rolę odgrywają przede wszystkim czynniki psychologiczne. Jeśli myślimy o otyłości jako o czymś więcej niż tylko o wadze, możemy poprawić jakość życia osób, które z tym problemem się zmagają. Jednocześnie musimy motywować ludzi z otyłością do poszukiwania terapii psychologicznej. Im bardziej ją znormalizujemy, tym mniej będzie ona dla nich obca i odstraszająca.