Objawy uzależnień – jak skutecznie je rozpoznawać?

Uzależnienie to zaburzenie charakteryzujące się patologicznym poszukiwaniem nagrody lub ulgi wywołanej przez określoną substancję lub działanie. Uzależnienia wiążą się przede wszystkim z utratą kontroli. Jakie jednak inne objawy uzależnień mogą nam pomóc w ich identyfikacji?

W niniejszym artykule omówimy objawy uzależnień w zakresie dwóch dużych grup zaburzeń uzależnieniowych: zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych (narkomania) oraz zaburzeń uzależnieniowych niezwiązanych z substancjami (hazard patologiczny). Opis tych objawów pozwala lepiej zrozumieć, na czym polega ten rodzaj uzależnienia.

Rodzaje i poszczególne objawy uzależnień

Istnieją różne rodzaje uzależnień; uzależnienia od substancji (takich jak narkotyki) i uzależnienia behawioralne, które pociągają za sobą wykonywanie pewnych czynności w sposób kompulsywny (co powoduje u osoby utratę wolności przypominającą sytuację, w której ofiara połyka przysłowiowy „haczyk”).

Według DSM-5 (2013) uzależnienia behawioralne to uzależnienia niezwiązane z substancjami (takie jak patologiczny hazard). Jednak termin „uzależnienie” znika w DSM-5 ze względu na jego negatywne konotacje. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej wspomnianym sytuacjom omawiając poszczególne objawy uzależnień.

Objawy uzależnień od substancji

W przypadku uzależnień od substancji (tj. uzależnienia od wszelkiego rodzaju narkotyków) te rodzaje zaburzeń są klasyfikowane w DSM jako zaburzenia związane z używaniem substancji. Zaburzenie to definiuje się jako „nieprzystosowawczy wzorzec zachowań związanych z używaniem substancji”, który wyraża się poprzez różne objawy.

Powinny pojawić się co najmniej dwa z następujących objawów (przez co najmniej 12 miesięcy):

• Stosowanie przez czas dłuższy niż zakładano lub zużywanie większej ilości substancji niż w założeniu.
• Uporczywe pragnienie lub nieudane próby kontrolowania lub zaprzestania używania.
• Poświęcanie zbyt dużej ilości czasu.
• Pragnienie (nieodparte pragnienie lub potrzeba zażycia narkotyku).
• Zaprzestanie wywiązywania się z obowiązków (z powodu konsumpcji).
• Substancja jest nadal przyjmowana pomimo trudności społecznych lub interpersonalnych.
• Redukcja ważnych zajęć towarzyskich, zawodowych lub rekreacyjnych.
• Stosowanie w sytuacjach niebezpiecznych pod względem fizycznym.
• Stosowanie w sytuacjach niebezpiecznych pod względem psychicznym.
• Tolerancja.
• Abstynencja.

Specyfikacje uzależnień

Zgodnie z DSM-5 należy również określić nasilenie uzależnienia (tj. objawów). Można określić trzy poziomy:

• Łagodne: obecność 2 lub 3 objawów.
• Umiarkowane: 4 lub 5 objawów.
• Ciężkie: 6 objawów lub więcej.

Z drugiej strony należy również określić, czy pacjent jest na etapie wczesnej lub trwałej remisji, czy występuje w kontrolowanym środowisku lub czy pacjent jest na terapii podtrzymującej.

4 rodzaje kryteriów i objawów

Jak widzieliśmy, zaburzenie używania substancji (lub uzależnienie) to diagnoza, którą można osiągnąć poprzez zastosowanie kryteriów objawowych, behawioralnych i przejściowych. Objawy uzależnień czy też ich kryteria można podzielić na cztery kategorie lub grupy:

• Utrata kontroli.
• Społeczne wycofanie.
• Ryzyko dla osoby uzależnionej.
• Kryteria farmakologiczne.

Inne uzależnienia od substancji: patologiczny hazard

Jedynym zaburzeniem uwzględnionym jako uzależniające w DSM-5 jest patologiczny hazard. W tym sensie uznanie, że zamiłowanie do gier losowych może stać się patologią, datuje się na początek tego stulecia (XXI wiek).

Jednak uwaga poświęcana temu zaburzeniu przez badaczy stała się istotna, ponieważ została uznana za poważny problem zdrowia publicznego. Zwłaszcza po tym jak Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) wprowadziło do podręcznika diagnostycznego kategorię „patologicznego hazardu” (w szczególności , w DSM-III), w 1980 r.

W tej edycji po raz pierwszy zdefiniowano szczegółowe kryteria diagnostyczne patologicznego hazardu.

Objawy patologicznego hazardu

Jakie są objawy patologicznego hazardu? Zgodnie z samym DSM-5, definiuje się je jako „nieprzystosowawcze i uporczywe zachowanie związane z hazardem, wraz z pogorszeniem stanu i stresem” oraz 4 (lub więcej) z następujących objawów (przez co najmniej 12 miesięcy):

• Musisz grać obstawiając coraz większymi kwotami pieniędzy, aby osiągnąć pożądany stopień podniecenia.
• Niepokój lub drażliwość podczas próby przerwania lub zatrzymania gry.
• Powtarzające się niepowodzenia w próbach kontrolowania, przerywania lub zaprzestania hazardu.
• Zaabsorbowanie hazardem (na przykład troska o ponowne przeżycie przeszłych doświadczeń związanych z hazardem, rekompensowanie przewagi wśród konkurentów lub planowanie następnej przygody).
• Zabawa jest wykorzystywana jako strategia ucieczki od problemów lub łagodzenia dysforii (np. poczucia beznadziejności, poczucia winy, niepokoju, depresji itp.).
• Po utracie pieniędzy wraca do gry kolejnego dnia, aby spróbować się odegrać.
• Oszukuje się, żeby ukryć stopień zaangażowania w grę.
• Z powodu hazardu dana osoba zaryzykowała lub utraciła znaczące relacje interpersonalne, pracę oraz możliwości edukacyjne lub zawodowe.
• Nadzieja na to, że inni dostarczą pieniądze, aby złagodzić rozpaczliwą sytuację finansową spowodowaną hazardem.

W diagnostyce różnicowej ważne jest, aby wiedzieć, że opisane powyżej zachowanie nie jest lepiej wyjaśnione obecnością epizodu maniakalnego.

Należy zauważyć, że objawy uzależnień (zarówno substancji, jak i zachowań) różnią się znacznie w zależności od osoby. Oczywiście prawie zawsze następuje utrata kontroli nad sytuacją i wielkie wyczerpanie emocjonalne.

Z tego powodu ważne jest, aby poprosić o profesjonalną pomoc, jeśli jesteśmy w sytuacji uzależnienia, czy to od substancji, hazardu, czy innych zachowań lub działań (seks, zakupy itp.).