To Carl Gustav Jung wyjaśnił jedną z najbardziej znanych teorii dotyczących psychoseksualnego rozwoju dziewcząt: kompleks Elektry. Szwajcarski psycholog był inspirowany historią i symboliką greckiego mitu o Elektrze.
Elektra była córką króla Myken. Wraz z bratem Orestesem uknuła wyrafinowany plan, by pomścić śmierć ojca. Wymagało to zabicia własnej matki i jej kochanka.
Ciekawe jest znaczenie etymologiczne nazwy. Elektra oznacza zarówno “bursztyn”, jak i “iskrę” ze względu na elektryczność statyczną pochodzącą z bursztynu – żywicy kopalnej.
Wielu współczesnych autorów dostrzegło coś skomplikowanego i uderzającego zarówno w jej postaci jak i imieniu. Zainspirowała znane powieści, takie jak Mourning Becomes Electra, autorstwa Eugene O’Neill. Ta książka omawiała niedostatki i psychologiczne problemy rodziny z lat 30-tych XX wieku.
Poniżej wyjaśnimy na czym polega Kompleks Elektry.
“Wahadło umysłu zmienia się między znaczeniem a nonsensem, a nie między dobrem a złem”
Teoria Junga
Carl Gustav Jung pierwszy użył tej mitologicznej postaci z psychologicznego punktu widzenia. W 1912 r. koncepcja Elektry służyła do zilustrowania wczesnej fiksacji dziewcząt w stosunku do ich rodziców.
Kompleks Elektry jest także odpowiednikiem kompleksu Edypa, opracowanego przez Zygmunta Freuda. Kompleks Edypa pochodzi z mitu Sofoklesa, z klasycznej greckiej mitologii. Słynny ojciec psychoanalizy utrzymywał, że każdy chłopiec przechodzi przez etap odczuwania pociągu do matki, postrzegając swojego ojca jako rywala.
Psycholodzy postrzegają tego typu zainteresowanie (co może wydawać się niezwykłe dla przeciętnego człowieka) jako normalny etap rozwoju psychologicznego dla wszystkich dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Po tym wieku ta fiksacja lub preferencja sama zanika. Przyjrzyjmy się temu bardziej szczegółowo…
Jak zaczyna się kompleks Elektry?
Aby zrozumieć ów kompleks i to w jaki sposób powstaje, musimy wejść w odpowiedni kontekst. Zaczniemy od podejścia ze strony psychoanalizy. Jednym z aspektów, którym Zygmund Freud poświęcił wiele pracy, był rozwój psychoseksualny i sposób zarządzania seksualnością we wczesnych stadiach życia. To była jedna z wielkich rewolucji myśli freudowskiej. Do tego czasu psychologowie nie sądzili, że dzieci mogą posiadać jakąkolwiek seksualność.
“Aby zostać ojcem, musisz przestać być synem”
-Carl Gustav Jung-
Sposób, w jaki rozwijamy naszą seksualność i reagujemy na impulsy seksualne we wczesnym dzieciństwie, określa to czy w pełni dojrzejemy i jak zrównoważony i “zdrowy” jest nasz rozwój psycho-afektywny. Utrzymanie w sobie pewnych fiksacji może prowadzić do zaburzeń psychicznych. Sam Freud określił tego typu nerwice i problemy jako “odbiegające od normy”.
Ale Carl Gustav Jung różnił się w tych kwestiach. Dostrzegł, przede wszystkim, że w teorii Freuda istniała poważna “próżnia teoretyczna”. Kompleks Edypa skupiał się wyłącznie na mężczyznach i na intensywnej fizycznej oraz emocjonalnej więzi między synami i matkami w ciągu pierwszych 6 lat życia.
Dlatego w 1912 roku opracował swoją teorię kompleksu Elektry, aby wypełnić tę lukę. Jego ideą było przeniesienie tej perspektywy na pole rozwoju kobiety.
Charakterystyka kompleksu Elektry
Kompleks Elektry obejmuje różne fazy. Poniżej wyjaśnimy bardzo krótko, czym jest każda faza i jak się manifestuje.
Pierwszy etap: odczuwanie pociągu do matki
Carl Jung był pewien, że emocjonalna więź między dziewczynką a jej matką jest znacznie bardziej intensywna niż między chłopcem a matką w ciągu pierwszych 3 lat życia. To początkowe przywiązanie będzie później oznaczać “powrót”. Mówimy o potrzebie utożsamiania się dziewczynki ze swoją matką, aby włączyć do własnej osobowości niektóre jej cechy, a nawet zinternalizować własną moralność w “super ego”.
Drugi etap: pociąg fizyczny do ojca
W wieku 3 lub 4 lat dziewczynka przestaje odczuwać pociąg dla matki i zaczyna wykazywać zainteresowanie w kierunku ojca.
- Kompleks Elektry zaczyna się podobno, gdy dziewczynka odkryje, że nie posiada penisa. Zaczyna odczuwać pragnienie uzyskania tego, co symbolizuje ten organ płciowy. Ponadto psychoanalitycy stwierdzają, że takie podejście do postaci ojca stwarza pewną rywalizację i dystans wobec matki.
- Dziewczynki mogą być zazdrosne i przejawiać zachowania takie jak zaborcze uczucia wobec ojca. Albo wrogość w stosunku do ojca, jeśli nie dostanie od niego tego, czego chce.
Kompleks Elektry – naturalne rozwiązanie
Kiedy dziewczynka osiąga 6 lub 7 lat, ponownie odczuwa potrzebę bliskości i identyfikacji z matką. Zaczyna więc naśladować i przejawiać ciekawość wobec kobiecego świata, wchodząc w ten sposób w rolę przynależną własnej płci.
Jung podkreślił w swojej teorii, że cała ta faza jest częścią normalnego rozwoju dziewczynki. Stanowi podstawę jej emocjonalnych, społecznych i psychologicznych zachowań, które będą się rozwijać w późniejszych latach. W końcu wszystkie napięcia powoli znikną, a dziewczęta nie powinny dalej postrzegać swoich matek jako wrogów lub rywali.
Co jest prawdą w teorii kompleksu Elektry?
Wiele dziewcząt w określonym czasie swego życia wybiera ojca. Powinniśmy jednak zauważyć, że współczesna psychologia uważa teorie dotyczące Edypa i Elektry za bardzo przestarzałe. Są one postrzegane jako przestarzałe, klasyczne psychoseksualne etapy oznaczone fazą ustną, analną i falliczną.
Istnieją uznani psychoanalitycy, którzy nie podzielają tej wizji i teorii. Na przykład, niemiecka psychoanalityczka Karen Horney mówi, że pomysł, iż dziewczyny zazdroszczą ojcom penisa, jest obraźliwy dla kobiet.
Jeśli dziewczynka wykazuje całkowicie normalne zachowania takie, jak domaganie się większych uczuć od taty niż matki, decydując się na spędzenie większości czasu z nim lub mówiąc, że chce “poślubić tatę”, nie ma w tym nic złego ani patologicznego.
W końcu jej ojciec jest najbliżej dostępnym męskim wzorcem. Fantazje, zabawy i zachowania znikną w sposób naturalny, gdy socjalizacja z rówieśnikami stanie się ważniejsza.
Tak naprawdę również sam Carl Gustav Jung nie nadawał całkowicie biologicznej lub uniwersalnej wartości tym zachowaniom. To tylko zachowanie, które zdarza się w przypadku niektórych dziewczynek i zwykle ustępuje po krótkim czasie.
Bibliografia
-Freud, S. “Three Essays on the Theory of Sexuality” Basic Books: Nueva York
-Jayme, María y Victoria Sau (1996) Psicología diferencial del sexo y el género: fundamentos, pp. 109, 110. Icaria Editorial
-Jung, C. G.: Obras completas, Madrid: Editorial Trotta, 1999/2016.
-Scott, J. (2005). Electra después de Freud: El mito y la cultura. Estudios de Cornell en la historia de la psiquiatría. Ithaca: Cornell University Press.