Jane Goodall - od hobby po światowy sukces

Jane Goodall zrewolucjonizowała naszą wiedzę na temat naczelnych, pokazując, że jesteśmy bardzo do nich podobni. W jaki sposób?

Jane Goodall to największa znawczyni szympansów, walcząca o ich przetrwanie oraz szacunek do tego gatunku.Mimo że nie da się podsumować dekad badań nad naczelnymi w kilku słowach, artykuł ten przybliża jej najważniejsze odkrycia dotyczące zachowania tych ssaków.

Równie trudno opisać w krótkim artykule je wyjątkową osobowość, zaangażowanie, dobroć itd. Dlatego zapraszamy do przyjrzenia się na własną rękę tej wspaniałej kobiecie i jej pracy. To doskonały przykład na to, że codzienne decyzje mogą zmieniać świat.

Kim jest Jane Goodall?

To angielska prymatolożka, etolożka i antropolożka znana ze swoich badań nad szympansami w Parku Narodowym Gombe Stream (Tanzania).

Od dziecka kochała zwierzęta, a marzenie o wyjeździe do Afryki, by przyglądać się naczelnym, zakiełkowało w niej po lekturze książki Tarzan wśród małp. Żartowała, że Tarzan ożenił się nie z tą Jane, co było trzeba.

Po raz pierwszy obserwowała zachowanie zwierząt, gdy miała 4 lata i chciała zrozumieć, w jaki sposób kury składają jaja. Przypatrywała się im z ukrycia przez 4 godziny, znikając z pola widzenia rodziców, którzy zmartwieni zadzwonili na policję. Wówczas jej matka postanowiła wesprzeć zainteresowania córki i skierować ją w stronę nauki.

To dobry przykład na to, że warto wspierać ciekawość dzieci, zachęcać do zdobywania doświadczeń i kwestionowania porządku, by rozwijały się szczęśliwe, pełne zaangażowania i pasji.

Pierwsza podróż Jane do Gombe odbyła się w towarzystwie matki, gdyż w tamtych czasach samotne wycieczki młodych dziewczyn w te strony świata uważano za niebezpieczne. Spędziły tam cztery miesiące, podczas których Jane obserwowała szympansy z odległości.

Zrobiła doktorat z etologii, co pozwoliło jej na dalsze badanie zachowania naczelnych. W 1960 roku paleontolog  Louis Leakey wysłał ją do Tanzanii, by badała relacje społeczne i rodzinne dzikich szympansów. Tak rozpoczęły się dekady pasjonujących odkryć w tym polu.

Pierwsze odkrycia Jane

Jedną z pierwszych rzeczy, jakie Jane ustaliła na temat szympansów podczas obserwacji z odległości, był fakt, że korzystały z narzędzi i potrafiły je wytwarzać. Ta zdolność uważana była wcześniej za wyłącznie ludzką. Dlatego też odkrycie to wskazało za większe niż się zdawało podobieństwo szympansów do ludzi. Nie zostało ono jednak dobrze przyjęte w środowisku naukowym.

Jane zauważyła, że szympansy mają rozwinięte życie społeczne. Spędzają dużo czasu razem, bawiąc się i łaskocząc. Dotykają się, przytulają, trzymają za ręce, a nawet całują.

Badała wydawane przez nie dźwięki i język ciała jako formę wyrażania strachu, smutku lub sygnałów ostrzegawczych. Oznaczało to rewolucję – te typowo ludzkie zachowania nie były wcześniej obserwowane u naczelnych.

Zachowanie matek

Jeśli chodzi o zachowanie matek, ustaliła przykłady, które można by podzielić na dwa różne typy wychowania. Zasadniczo matki chroniły i wspierały niezależność dzieci, dbały o nie i stymulowały ich rozwój, podobnie jak matki w naszym gatunku.

Jednak obserwacja samicy Passion, matki niewrażliwej i obojętnej, wykazała, jak ważne jest oferowanie wsparcia młodym.

Jane odkryła, że dzieci zależały mocno od swoich matek, gdyż uczyły się przez obserwację cenić siebie same. Studium przypadku szympansa o imieniu Flint wykazało, że jako dziecko ciągle wymagał od matki uwagi. Ona natomiast była stara i pewnego dnia zmarła w wyniku wypadku. Flint znalazł ją, przyjrzał się jej, po czym wrócił do stada. Zapadł na depresję tak silną, że przestał jeść i umarł.

Przypadek Flinta można powiązać z badaniami Spitza nad skutkami oddzielenia dzieci od matek. Może ono doprowadzić do depresji anaklitycznej, a następnie do śmierci w wyniku marazmu.

Opisano jedynie niewiele odkryć Jane Goodall – tylko te najważniejsze i te, które najłatwiej powiązać z zachowaniem człowieka. Jednak jej badania stanowiły bazę dla wszystkich kolejnych badań nad szympansami.

Krytyka Jane Goodall

Gdy pojawiła się na uniwersytecie, by zająć się doktoratem, oskarżano ją o nierzetelne przeprowadzanie badań. Krytykowano fakt, że nadawała szympansom imiona, co uznawano za nienaukowe. Krytykowano ją za przypisywanie naczelnym posiadania uczuć i emocji oraz za jej teorie na temat osobowości szympansów.

Wielokrotnie próbowano ją zdyskredytować w związku z jej płcią, szczególnie gdy sugerowała występowanie podobieństw między ludźmi a naczelnymi. Jej sukces przypisywano nie ciężkiej pracy, a długim nogom czy blond włosom. Ona jednak ignorowała krytykę lub wykorzystywała ją, by zdobyć fundusze na kolejne projekty.

Od badań po aktywizm

Po szczycie Akademii w Chicago na rzecz zachowania przyrody, gdzie dyskutowano negatywne skutki deforestacji, porzuciła swoje badania i stała się aktywistką. Dzięki jej walce o przetrwanie środowiska bytowania naczelnych, uznaje się ją za “światową ambasadorkę szympansów”.

Należy dodać, że wiele programów edukacyjnych i konferencji Instytutu Jane Goodall oferuje uświadamianie ludziom wpływu naszej działalności na naturę i wspiera promocję szacunku dla zwierząt i środowiska. Okazuje się, że człowiek mimo swojego intelektu w głupi sposób niszczy jedyne miejsce, gdzie może żyć.