Co to jest nihilizm? Krótkie zestawienie

Nihilizm to jeden z najważniejszych nurtów filozoficznych XX wieku. Można znaleźć jego ślady w dzisiejszym społeczeństwie. Aby go zdefiniować, musimy zbadać jego znaczenie, historię i różne formy. Kwestionujący charakter tego nurtu jest przydatny do krytycznego spojrzenia na życie.

Odkryj w tym artykule, z czego składa się ta forma egzystencjalizmu, poznaj różne typy lub klasyfikacje oraz jego najważniejszych autorów.

Co to jest nihilizm?

Encyklopedia filozofii podkreśla, że termin nihilizm pochodzi od łacińskiego nihil, które nawiązuje do nicości i dlatego odnosi się do tego, co nie istnieje. To nurt psychologiczny i filozoficzne podejście do życia. Wspiera przekonanie, że wartościom, na których opiera się społeczeństwo, brakuje podstaw i znaczenia.

Do tego wyznaje skrajny pesymizm i radykalny sceptycyzm, który potępia istnienie. Nihilizm sugeruje więc, że nic nie ma sensu, nawet samo życie.

Prawdziwa postawa nihilistyczna nie wierzy w nic ani nikogo, dlatego jej zwolennicy nie powinni wyznawać lojalności ani fanatyzmu. Nurt zakłada, że kieruje nimi niszczycielski impuls, produkt ich własnych przekonań. Jeśli nic nie ma sensu, wszystko trzeba zniszczyć. Cokolwiek robimy lub w co wierzymy, nie ma znaczenia. Wszystko sprowadza się do niczego.

Pod koniec XX wieku skutki nihilizmu wywołały wśród ludności poczucie egzystencjalnego strachu. Polegało to na obwinianiu tego nurtu filozoficznego za spowodowanie postawy obojętności wobec życia. Taka postawa wywoływała u ludzi emocje udręki, a co za tym idzie, dyskomfortu.

Nihilizm został założony przez powieściopisarza

Według magazynu Cartaphilus wydawanego na Uniwersytecie w Murcji rosyjskiemu pisarzowi Ivánowi Turguénievowi przypisuje się pojawienie się tego terminu w powieści Ojcowie i synowie (1862). Opisana w nim postać Bazarowa ucieleśnia postawę i idee nihilizmu.

Następuje konfrontacja dwóch stanowisk, która generuje konflikt pokoleniowy. Z jednej strony są rodzice, którzy chcą zachować tradycyjne ideały, z drugiej strony dzieci, które są nimi rozczarowane. Mają sceptyczny, naukowy i utylitarny światopogląd.

Z tego powodu dzieci i nowe pokolenia uważane są za buntowników. Nie szanują żadnego autorytetu ani nie podporządkowują się mu. Zamiast tego starają się zastąpić stare przekonania i ideały nowymi zasadami, opartymi na nauce i użyteczności.

Jakie są rodzaje nihilizmu?

Możemy rozróżnić różne typy nihilizmu w zależności od tych aspektów rzeczywistości, którym zaprzeczają. W kolejnych sekcjach wyjaśnimy, na czym opiera się każda klasyfikacja.

Sceptyczny

Sceptycyzm możemy uznać za nihilistyczny nurt filozoficzny. Sceptycy zaprzeczają możliwości ustalenia jakiejkolwiek pewności, oznacza to, że nie mamy w życiu żadnych gwarancji na cokolwiek. Wszystko jest niepewne. Jednocześnie sceptyczni nihiliści potępiają tradycyjne przekonania jako nieuzasadnione, ponieważ uważają, że ograniczają one i psują istoty ludzkie.

Epistemologiczny

Ten typ nihilizmu budzi skrajny sceptycyzm, zaprzecza bowiem jakiejkolwiek możliwości konstytuowania wiedzy i prawdy. Zawsze możemy poznać coś nowego, dlatego nic nie może być pewne.

Polityczny

Według tego typu nihilizmu osiągnięcie lepszej przyszłości wymaga zniszczenia wszelkiej egzystencji politycznej, społecznej i religijnej. Innymi słowy, wszystkie znane nam instytucje społeczne muszą zniknąć, ponieważ brakuje im sensu i podstaw.

Nihilizm etyczny

Nihilizm etyczny odrzuca możliwość posiadania przez ludzi moralności lub wartości absolutnych. Nie ma nic poza naszą rzeczywistością i nie ma innego świata, do którego można by się podłączyć. Wartości są natomiast wytwarzane przez presję społeczną i emocjonalną.

Egzystencjalny

W tego rodzaju nihilizmie życie nie ma wartości ani znaczenia. Ile razy myślałeś lub wyrażałeś na głos, że życie nie ma sensu? To egzystencjalna postawa nihilistyczna. W konsekwencji, jeśli życie nie ma sensu, świat, w którym żyjemy, również jest go pozbawiony.

Rosyjski nihilizm

Jak wspomnieliśmy powyżej, termin ten pojawił się po raz pierwszy w literaturze rosyjskiej w okresie carskiej Rosji w XIX wieku. Reprezentował formę reakcji przeciwko państwu i jego ideałom religijnym, metafizycznym i społecznym.

W tym kontekście nihilizm był wyrazem zasadniczego kryzysu spowodowanego odrzuceniem dominującego rządu. Cechy rosyjskiego nihilizmu są następujące:

• Odrzucenie tradycji
• Transformacja społeczeństwa
• Wiara w naukę i filozofię
• Działanie w zgodzie z zasadą użyteczności
• Działanie na rzecz zniszczenia półfeudalnego społeczeństwa XIX wieku

Rosyjscy nihiliści mieli również wizję naukową w ramach swojej koncepcji filozoficznej. Utrzymywali, że nauka jest prawdziwą wiedzą, a jej funkcją jest wyjaśnianie, przewidywanie i zmienianie świata i społeczeństwa. Z tego powodu ich ideały opierały się na połączeniu wiedzy naukowej i filozofii.

Kim byli filozofowie nihiliści?

Myśl nihilistyczna najwybitniejszych filozofów tego nurtu zawiera odpowiedź na pytanie o pojęcie tej postawy. Poniżej ujawnimy, co na ten temat powiedziało trzech najważniejszych przedstawicieli.

Fryderyk Nietzsche

Ten niemiecki filozof, urodzony w 1844 roku, związany był z nurtem nihilistycznym. Utrzymywał, że nihilizm zniszczy całą moralność, religię i przekonania metafizyczne, które wspierały społeczeństwo jego czasów. Konsekwencją tego było przyspieszenie największego kryzysu ludzkości w historii, będącego produktem rozpadu tradycyjnej moralności.

Zdaniem Gila (2011) Nietzsche zapoznał się z powieścią Ivána Turguénieva i na tej podstawie sformułował i filozoficznie wyartykułował koncepcję nihilizmu.

Nihilistyczna teoria Nietzschego obejmuje trzy etapy. Pierwszy z nich ma związek z pojawieniem się moralności chrześcijańskiej. Broni wartości, jakimi są miłość do innych, brak zainteresowania rzeczami materialnymi i ochrona najsłabszych. Ponadto broni wyższego życia poza tym, które prowadzimy.

Drugi etap znany jest jako „śmierć Boga”, która powoduje,  że wartości moralności chrześcijańskiej tracą sens i wagę, generując brak celów i odpowiedzi na pytanie, po co istnieje życie i świat.

Trzeci i ostatni element nazywany jest ponowną oceną: pojawia się nowy człowiek, który ustanawia nowe, utracone znaczenie. To konstruktywny moment, który stanowi szansę na przeprowadzenie transformacji społecznej i moralnej.

Nihilizm według Jeana Paula Sartre’a

Według magazynu filozoficznego Uniwersytetu w Barcelonie Sartre utrzymywał, że człowiek po odrzuceniu istnienia Boga ma nieskończone możliwości. Oznacza to, że jednostka ma możliwość tworzenia siebie bez żadnych ograniczeń.

Możemy zapytać, co to ma wspólnego z nihilizmem. Ta nieskończona wolność, jaką posiada istota ludzka, jest pozytywna, ale jest też negatywna. Jednostka rodzi się w nieskończonym świecie, bez określonego obowiązku do wypełnienia. Zatem nihilizm Sartre’a polega na utracie znaczenia i poczucia wolności.

Autonomia, jaką posiadają istoty ludzkie, jest dla nich okazją do ciągłego odkrywania siebie na nowo. Moc decyzyjna spoczywa wyłącznie w istocie ludzkiej.

Koncepcja Heideggera

Ten niemiecki filozof postulował swoją ontologię, czyli pytanie o bycie, według nihilistycznej wizji. Czasopismo Pensamiento uważa, że dla Martina Heideggera nicość jest tym, co pozwala nam uchwycić sens bytu. Z jego perspektywy istnienie oznacza utrzymywanie się w niczym.

W tym sensie sens bytu objawia się w nicości, która odsłania człowiekowi jego śmiertelność.

Powoduje to u jednostki uczucie udręki, które Heidegger rozumie jako radykalny stan umysłu. Człowiek, doświadczając tego uczucia staje twarzą w twarz z nicością lub śmiercią. Stąd heideggerowski nihilizm.

Podsumowując

Nihilizm to nurt filozoficzny kwestionujący istnienie i wartości rządzące naszym społeczeństwem. Przeprowadzenie tego ćwiczenia zadawania pytań służy refleksji nad lepszymi alternatywami lub ulepszeniem tego, co już istnieje.

Być może w pewnym momencie zredukowałeś swoje życie, aby zacząć wszystko od zera i myślałeś w sposób nihilistyczny, nawet nie wiedząc, że ten sposób myślenia należy do określonego nurtu.