Zaburzenia odżywiania - jakie zachowania na nie wskazują

Możliwe jest wykrycie problemu, jakim jest zaburzenie odżywiania, analizując dietę danej osoby, jej wzorce żywieniowe i towarzyszące emocje.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 05 lutego, 2023

Zaburzenia odżywiania stanowią ważny problem medyczno-psychologiczny. Ostatnio występują coraz częściej, jednak w wielu przypadkach nie są wykrywane na czas. Biorąc pod uwagę, że jest to schorzenie przewlekłe i wiąże się z wysokim ryzykiem zachorowalności i śmiertelności, ważne jest, aby interwencje były podejmowane tak szybko, jak to możliwe. W tym artykule przedstawiamy odpowiedzi na cztery pytania, które mogą pomóc wykryć oznaki zaburzeń odżywiania.

Choć zaburzenia odżywiania dotykają głównie nastolatków i młodych dorosłych, to liczba przypadków wzrasta ostatnio również u osób starszych i dzieci poniżej 12 roku życia. Częściej występują u kobiet, ale mężczyźni również nie są wolni od problemu.

Szacuje się, że około sześć procent populacji cierpi na zaburzenia odżywiania. Znacznie większa liczba osób jest jednak zagrożona ich rozwojem lub już wykazuje pewne nieprawidłowości. Z tego powodu i chociaż diagnozę może postawić tylko profesjonalista, wskazane jest, aby osoby z otoczenia osoby cierpiącej były w stanie zidentyfikować pierwsze objawy.

Zaburzenia odżywiania – objawy

Przede wszystkim warto wspomnieć, że w najnowszym wydaniu Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) dokonano pewnych zmian w klasyfikacji zaburzeń odżywiania. Zachowano tradycyjne rozpoznania, ale uwzględniono również inne, mniej znane elementy. Oto one:

• Jadłowstręt psychiczny.
• Bulimia.
• Objadanie się.
• Pica.
• Zaburzenia przeżuwania.
• Zaburzenie polegające na ograniczeniu/unikaniu przyjmowania pokarmu.
• Syndrom nocnego jedzenia.
• Inne zaburzenia odżywiania, które nie spełniają kryteriów żadnego z powyższych.

Zaburzenia odżywiania obejmują wiele różnych objawów i problemów. Nawet zachowania, których możesz nie kojarzyć z tym problemem, mogą na niego wskazywać.

Istnieją pewne kluczowe pytania, na które należy więc odpowiedzieć, aby określić, czy dana osoba cierpi na zaburzenia odżywiania.

Co je dana osoba?

Wybór jedzenia jest jednym z głównych wskaźników, które mogą wskazywać na zaburzenie odżywiania. Na przykład:

• Ludzie z zaburzeniem pica, jedzą kredę, mydło, lód i inne niejadalne i nieodżywcze substancje.
• Jedzenie ogranicza się do wyjątkowo czystej i przesadnie zdrowej diety, która jest organiczna, naturalna i wolna od wszelkiego rodzaju substancji i produktów przetworzonych, może to wskazywać na ortoreksję.
• Jeżeli dana osoba ogranicza się do bardzo małej różnorodności produktów spożywczych, może cierpieć na selektywne lub restrykcyjne zaburzenie odżywiania.
• Osoby, które wybierają żywność o niskiej zawartości tłuszczu i kalorii i za wszelką cenę unikają tych, które nie spełniają tych wytycznych, mogą cierpieć na anoreksję.
• Osoby, które wybierają wysokokaloryczne potrawy bogate w cukry i tłuszcze, „zakazaną żywność”, która normalnie nie jest dozwolona w diecie odchudzającej, mogą cierpieć na bulimię lub zespół napadowego objadania się.

Ilość jedzenia

Ilość spożywanych produktów to kolejny fundamentalny punkt. Należy tu jednak wziąć pod uwagę indywidualne zapotrzebowanie energetyczne (w zależności od wieku i budowy ciała) oraz historię choroby. To nie tylko nadmierna lub niewystarczająca ilość spożywanego jedzenia powinna działać jako znak ostrzegawczy, ale fakt, że ilość nagle uległa zmianie.

Na przykład osoby cierpiące na unikające/restrykcyjne zaburzenie przyjmowania pokarmu jedzą bardzo mało i często przyjmują ten wzorzec już od dzieciństwa. Osoby cierpiące na anoreksję również znacznie ograniczają przyjmowanie pokarmów. W tym przypadku jest to motywowane strachem przed przybraniem na wadze.

Z kolei osoby cierpiące na zespół napadowego objadania się mają tendencję do zjadania niezwykle dużych ilości jedzenia (szczególnie w określonych okresach) i kontynuowania jedzenia, nawet gdy czują się pełne. Z drugiej strony osoby cierpiące na bulimię przeplatają okresy ograniczenia jedzenia z innymi okresami objadania się i przeczyszczania.

Pora posiłków

Dwa poprzednie czynniki są najbardziej rzucające się w oczy i najważniejsze. Należy zwrócić na nie uwagę, szukając oznak zaburzeń odżywiania. Jednak obserwacja tego, kiedy dana osoba je, może również dostarczyć ważnych wskazówek. Oczywiście logiczną i zdrową rzeczą byłoby jedzenie, spowodowane głodem. Jednak w przypadku zaburzeń odżywiania ten naturalny wzorzec ulega zmianie.

Chory zaczyna jeść, gdy jego emocje, takie jak niepokój, strach, stres lub rozczarowanie, są przytłaczające. W efekcie używa jedzenia do samoregulacji emocjonalnej. Inni mogą jeść tylko wtedy, gdy sobie na to pozwolą, co może występować tylko raz lub dwa razy dziennie.

Sposób jedzenia

Na koniec należy wziąć pod uwagę sposób, w jaki dana osoba je. Idealnie byłoby, gdyby jadła spokojnie, świadomie i z przyjemnością. Jeśli  natomiast je z poczuciem winy i wykazuj oznaki udręki i niepokoju, może to być ważny objaw wskazujący na zaburzenia odżywiania. Innym problemem jest, jeśli osoba czuje się usatysfakcjonowana pustym żołądkiem.

Z drugiej strony, chory może wciąż spełniać swoje zachcianki i jeść w sposób niekontrolowany. Może też wykazywać tendencję do ukrywania się lub izolowania w celu jedzenia lub odczuwać wstyd, gdy inni widzą, jak je. Zachowania takie powinny również działać jako sygnały alarmowe.

Zaburzenia odżywiania – jak reagować na objawy

Niestety duży odsetek osób z zaburzeniami odżywiania nie otrzymuje odpowiedniej diagnozy ani pomocy. Może to wynikać z braku świadomości ich choroby. Może to wynikać również z powodu znormalizowanej diety, postu lub objadania się i niewiedzy, że są to objawy zaburzenia. Osoby takie mogą też unikać przyjęcia pomocy, ponieważ boją się lub wstydzą wyrazić, przez co przechodzą.

Z tego powodu niezbędne jest wsparcie otoczenia. Może ono pomóc choremu uświadomić sobie, że ma problem i dzięki czemu skorzysta z pomocy profesjonalistów. Jeśli więc zauważysz któryś z powyższych objawów u bliskiej Ci osoby, nie wahaj się z nią o tym porozmawiać. Zapytaj, co myśli o swoim obrazie siebie i jej ewentualnych obawach. Jeśli to możliwe, przekonaj ją do skorzystania z pomocy.