Teoria umysłu (Theory of mind) to umiejętność rozróżniania umysłu własnego i umysłów innych osób. Pozwala Ci to interpretować i przewidywać czyjeś zachowanie poprzez stan psychiczny, który im przypisujesz. Stan mentalny może zawierać myśli, uczucia, przekonania, pragnienia i tak dalej.
Rozważmy następujący przykład, wyobraź sobie, że patrzysz przez okno i widzisz swojego sąsiada opuszczającego dom. Kiedy znajduje się parę kroków od domu, zaczyna poklepywać się po kieszeniach, odwraca się i wraca do środka. Prawdopodobnie nie miałbyś problemu ze zrozumieniem jego zachowania – najwyraźniej o czymś zapomniał. Wiesz to, ponieważ udało Ci się wejść do jego umysłu i zinterpretować zachowanie. W psychologii zdolność ta jest znana pod nazwą – teoria umysłu.
Teoria umysłu – system pojęciowy
Teoria umysłu pochodzi ze szkoły konstruktywizmu, która postrzega ludzi jako naukowców tworzących intuicyjne teorie na temat rzeczywistości oparte na pojęciach. Dlatego ToM zaczyna się od założenia, że wszystkie pojęcia i idee dotyczące umysłu tworzą ogromny system pojęciowy. System pojęciowy to coś, co definiuje sieć powiązanych koncepcji, a nie definicja jednoznaczna.
Istnieją dwa podstawowe punkty do zrozumienia tego systemu pojęciowego:
- System interpretacyjny – używamy koncepcji do reprezentowania stanu psychicznego i konstruowania rzeczywistości wokół tych informacji.
- System oparty na wnioskach – logiczne relacje między koncepcjami pozwalają nam wyjaśnić i przewidzieć przyszłe zachowanie poprzez przyczynę i skutek.
Dlatego możemy zdefiniować teorię umysłu jako system poznawczy, który zarządza, interpretuje i prognozuje zachowanie przy wsparciu systemów pojęciowych i wnioskowania. Ta definicja sugeruje, że umysł jest pośrednikiem między percepcją a działaniem. Jeśli potrafisz przedstawiać czyjś umysł w swoim własnym umyśle, możesz rozszyfrować zachowanie drugiej osoby.
Umysł pośredniczy w zachowaniu
Ale to nasuwa pytanie, w jaki sposób umysł pośredniczy między percepcją a działaniem i jak wyciągamy wnioski, co dzieje się w umysłach innych ludzi? Ważne jest, aby odpowiedzieć na te pytania i zrozumieć, w jaki sposób jesteśmy w stanie przewidzieć zachowanie innych ludzi poprzez intuicyjne odczytywanie ich myśli. Psycholog Rivière i jego zespół opracowali przyczynową teorię, która pomoże to wyjaśnić.
Według Rivière’a i spółki, wszystko zaczyna się od percepcji, dzięki której tworzymy przekonania o rzeczywistości. Dodane do naszego wykształcenia i biologii, tworzą pragnienia, które z kolei zmieniają nasze intencje, aby promować ich spełnienie. Interakcja między wierzeniami i pragnieniami prowadzi do szeregu zachowań ukierunkowanych na spełnienie tych pragnień.
Ograniczeniem tego modelu jest to, że opiera się na zbyt uproszczonym wyjaśnianiu rzeczywistych zachowań. Ale tak naprawdę nie musisz patrzeć na to z naukowego punktu widzenia, ponieważ szukamy sposobu, w jaki mózg szuka wyjaśnienia, a nie tego, co się dzieje naprawdę. Wydaje się, że jest to teoria, której mózg używa do interpretowania i przewidywania zachowania zarówno własnych jak i innych ludzi. Może brakować mu precyzji, co oznacza, że od czasu do czasu zawiedzie, ale jest to szybka droga na skróty, która jest w większości przypadków dokładna.
Teoria umysłu – jak się rozwija?
Nie rodzimy się z teorią umysłu, rodzimy się z potencjałem do niej. Jest ona wstępnie zainstalowana w mózgu, ale wymaga odpowiedniej stymulacji w krytycznych okresach rozwoju, aby była w pełni funkcjonalna.
Wiek, w którym generalnie rozwija się teoria umysłu wynosi około 4-5 lat, kiedy dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę z pewnych fałszywych przekonań. Do tego momentu nie rozwija się, ponieważ dziecko musi najpierw rozwinąć umiejętność zrozumienia dwóch podstawowych pojęć:
- Pragnienia i przekonania – dziecko powinno rozumieć, że zachowanie danej osoby jest regulowane przez jej własne pragnienia i przekonania. Musi się nauczyć, że przekonania mogą być błędne, a pragnienia mogą być niespełnione.
- Ludzie postrzegają obiektywną rzeczywistość z subiektywnej perspektywy – dziecko musi zrozumieć, że zachowanie jest regulowane przez subiektywną ocenę rzeczywistości. Wtedy będzie mogło zrozumieć istnienie fałszywych wierzeń i wyciągnąć własne wnioski.
Nawet gdy teoria umysłu jest w pełni rozwinięta, nie staje się ona pasywnym procesem. Jest to zdolność, która wpływa na rozwój innych ważnych umiejętności, w tym empatii. Kiedy dziecko zaczyna rozumieć wierzenia i pragnienia innych ludzi, może zacząć stawiać się na ich miejscu.