Schizoidalne zaburzenie osobowości to ogólny wzór zachowań mających na celu dystansowanie się od relacji społecznych i ograniczony zakres ekspresji emocji w kontaktach interpersonalnych. Na ogół pojawia się w wieku dorosłym i w różnych kontekstach.
Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie odczuwają pragnienia bliskości. Są obojętne na możliwość nawiązania bliskich związków i nie czerpią wielkiej satysfakcji z bycia częścią rodziny lub innej grupy społecznej.
Wolą spędzać czas w samotności, zamiast w towarzystwie innych ludzi. Często przebywają w izolacji społecznej lub są „samotnikami”. Prawie zawsze wybierają indywidualne zajęcia lub hobby, które nie wymagają interakcji z innymi.
Ci ludzie wolą zadania mechaniczne lub abstrakcyjne, takie jak gry komputerowe lub matematyczne. Na ogół niewiele zajęć daje im przyjemność, a ich zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi może być bliskie zeru. Schizoidalne zaburzenie osobowości wpływa praktycznie na każdą dziedzinę ich życia.
Schizoidalne zaburzenie osobowości osłabia zmysłową, cielesną czy międzyludzką przyjemność z aktywności, takich jak chodzenie po plaży o zachodzie słońca czy uprawianie seksu.
Osoby te nie mają bliskich przyjaciół lub powierników, ewentualnie może to być bezpośredni krewny. Często wydają się obojętne na aprobatę lub krytykę innych. Mogą być nieświadome oczywistych subtelności w interakcjach społecznych.
Ponadto często nie reagują odpowiednio na sygnały z mediów społecznościowych, więc wydają się społecznie nieudolne, powierzchowne i zaabsorbowane sobą.
Ludzie z schizoidalnym zaburzeniem osobowości mają niewielu przyjaciół, rzadko spotykają się z innymi ludźmi i na ogół się nie żenią.
Generalnie schizoidalne zaburzenie osobowości jest powodem stonowanego podejścia, bez widocznych reakcji emocjonalnych. Rzadkie są gesty czy mimika, takie jak uśmiech czy kiwanie głową. Osoby te twierdzą, że rzadko doświadczają silnych emocji, takich jak gniew czy radość.
Często odczuwają ograniczone emocje i wydają się zimni i dalecy. Jednak w wyjątkowych okolicznościach, w których czują się dobrze i swobodnie, potrafią rozpoznać, że odczuwają bolesne uczucia, szczególnie związane z kontaktami społecznymi.
Jak diagnozowane jest schizoidalne zaburzenie osobowości?
Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych DSM-5 przedstawia schizoidalne zaburzenie osobowości w następujących kryteriach:
A. Dominujący wzorzec odseparowania w relacjach społecznych i mała różnorodność ekspresji emocji w kontekstach interpersonalnych, która rozpoczyna się we wczesnych etapach dorosłości i występuje w różnych kontekstach. Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości przejawiają cztery (lub więcej) z następujących zachowań:
- Nie chcą lub nie cieszą się intymnymi związkami, w tym byciem częścią rodziny.
- Prawie zawsze wybierają czynności, które można wykonywać w samotności.
- Okazują niewielkie zainteresowanie lub brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi.
- Wolą niewielką lub zerową aktywność.
- Nie mają bliskich przyjaciół ani powierników innych niż ich najbliżsi krewni.
- Wykazują obojętność na pochwały lub krytykę od innych osób.
- Są emocjonalnie zimne, odosobnione lub odczuwają monotonne emocje.
B. Nie występuje wyłącznie w schizofrenii – zaburzeniu dwubiegunowym lub depresyjnym z cechami psychotycznymi – lub innym zaburzeniu psychotycznym czy zaburzeniu ze spektrum autyzmu. Schizoidalne zaburzenie osobowości nie może być przypisane fizjologicznym skutkom innej choroby.
Kiedy emocje zawodzą
Schizoidalne zaburzenie osobowości przysparza wyjątkową trudność wyrażaniu gniewu, nawet w odpowiedzi na bezpośrednią prowokację. Przyczynia się to do wrażenia, że osoby te są pozbawione emocji.
Czasami może się wydawać, że w ich życiu brakuje kierunku, a osoby te „dryfują” wokół swoich celów i planów. Osoby te często wykazują bierność wobec niesprzyjających okoliczności i mają trudności z odpowiednim reagowaniem na ważne wydarzenia w życiu. Ponadto:
- Żyją bez przyjaźni, seksu czy małżeństwa: z powodu braku umiejętności społecznych i braku pragnień seksualnych ludzie ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nawiązują niewiele przyjaźni. Rzadko spotykają się z innymi i w większości przypadków nie biorą ślubu.
- Lepiej pracują w izolacji społecznej: schizoidalne zaburzenie osobowości może wpływać na wydajność pracy, zwłaszcza jeśli wymagane jest uczestnictwo w kontaktach interpersonalnych. Jednak osoby z tym zaburzeniem mogą dobrze sobie radzić, pracując w warunkach izolacji społecznej.
- Czasami tracą kontakt z rzeczywistością: w szczególności, w stresującej sytuacji osoby z tym zaburzeniem mogą doświadczać krótkich epizodów psychotycznych (trwających od kilku minut do godzin). W niektórych przypadkach schizoidalne zaburzenie osobowości może pojawić się przed zaburzeniami urojeniowymi lub schizofrenią.
Schizoidalne zaburzenie osobowości czasem prowadzi do silnych zaburzeń depresyjnych. Zaburzenie to najczęściej pokrywa się z schizotypowymi, paranoidalnymi i lękliwymi zaburzeniami osobowości.
Ludzie z schizoidalnym zaburzeniem osobowości rzadko doświadczają silnych emocji, takich jak gniew i radość.
Schizoidalne czy schizotypowe?
Na koniec wspomnijmy o różnicy. Schizoidalne zaburzenie osobowości to nie to samo, co schizotypowe. Różnica polega na tym, że w tym pierwszym przypadku nie występują zniekształcenia poznawcze i percepcyjne.
Zatem w schizotypowym zaburzeniu osobowości, oprócz problemów w kontaktach interpersonalnych i społecznych pojawiają się także ekscentryczne lub „dziwne” zachowania.
Zaburzeniu schizotypowym towarzyszą dziwne przekonania lub myślenie magiczne, co prowadzi do zachowań, które nie pasują do norm kulturowych. Pojawiają się także niecodzienne doświadczenia percepcyjne, takie jak złudzenia cielesne czy paranoidalne poglądy.
Bibliografia:
Grossman, Seth & Millon, Carrie & Meagher, Sarah & Ramnath, Rowena. Personality Disorders in Modern Life. Edycja pierwsza z 2001, edycja druga z 2006. Barcelona: Editorial Masson & Elsevier.
American Psychiatry Association. Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych (DSM-5), 5ª Ed. Madrid: Editorial Médica Panamericana, 2014.