Czy kiedykolwiek czujesz się jak uczestnik programu “Truman Show”? W psychologii występuje tak zwany “efekt reflektora” (z ang. “spotlight effect”), który polega na przecenianiu własnego znaczenia i uwagi, jaką poświęcają nam inni.
Efekt reflektora pojawia się, gdy czujemy, że otaczające nas osoby przyglądają się nam bardziej niż w rzeczywistości. Istnienie tego fenomenu zostało potwierdzone podczas licznych badań z zakresu psychologii społecznej.
Ale jak można go wytłumaczyć? Okazuje się, że stanowi rezultat naszego niepohamowanego egocentryzmu. Każdy z nas stanowi centrum własnego świata. Nie oznacza to jednak, że jesteśmy aroganccy ani że cenimy siebie ponad wszystkich innych. Raczej chodzi o to, że analizujemy nasze całe istnienie z własnego punktu widzenia.
Wykorzystujesz wrażenie, że każdy na Ciebie patrzy lub Ciebie obserwuje, aby oceniać otaczający Cię świat, w tym inne osoby. Jednak inni ludzie nie wiedzą niczego o Tobie ani o Twoim wyobrażeniu na ich temat. Dlaczego? Ponieważ również stanowią centrum własnego świata i zmagają się z innymi rzeczami, które odciągają ich uwagę.
Kiedy koncentrujesz się na czymś, co wywiera na Ciebie wpływ, często zakładasz, że dana kwestia zasługuje również na uwagę innych osób. Właśnie to stanowi sendo zjawiska, które psychologowie społeczni nazywają efektem reflektora.
Efekt reflektora i eksperyment Barry’ego Manilowa
Eksperyment Barry’ego Manilowa przeprowadzono na uniwersytecie w Stanach Zjednoczonych. Naukowcy poprosili ludzi, aby udali się na wydział psychologii. Zaprosili dziewięciu z nich na właściwą godzinę i zabrali ich do pomieszczenia, w którym mieli wypełniać różne kwestionariusze.
Jednak ostatniego uczestnika zaprosili 15 minut później niż pozostałych. Ten uczestnik wszedł do gabinetu jednego z badaczy. Powiedziano mu, aby założył dużą koszulkę na swoje ubrania, taką, którą wiele osób uznałoby za “brzydką” i “przyciągającą uwagę”, na której widniało zdjęcie piosenkarza Barry’ego Manilowa.
Po założeniu koszulki naukowiec zaprowadził uczestnika do pokoju, w którym inni uczestnicy wypełniali kwestionariusze. Po spędzeniu 5 minut na staniu i czekaniu, kolejny naukowiec powiedział uczestnikowi, że jego spóźnienie w niczym nie przeszkodziło. Może zacząć wypełniać te same kwestionariusze, co inni.
Jednak pięć minut później poinformowano go, że jego spóźnienie będzie miało wpływ na wyniki i lepiej byłoby, gdyby nie brał udziału.
Koniec końców, poproszono uczestnika, aby określił liczbę osób, które zauważyły, że miał na sobie koszulkę z Barrym Manilowem. Osoby, które zostały wytypowane do noszenia koszulki przez cały okres trwania eksperymentu cały czas mówiły, że na ich ubiór zwróciło uwagę około osiem osób.
Następnie zadano to pytanie pozostałym uczestnikom, którzy wypełniali kwestionariusze. Co zaskakujące, żaden z nich nie zauważył koszulki.
Efekt reflektora: przecenianie swojej obecności
Uczestnicy przecenili liczbę osób znajdujących się w pomieszczeniu, które zauważyły ich koszulkę. Znajdując się w ich sytuacji miałabyś podobne wrażenie. Jeśli zostałabyś zmuszona do założenia koszulki, którą uznajesz za absurdalną, i zmuszono by Cię do wejścia do jakiegoś pomieszczenia, również byłabyś przekonana, że każdy zwraca uwagę na Twój strój.
Taki wpływ wywiera nie tylko koszulka przedstawiająca Barry’ego Manilowa. Dokładnie ten sam eksperyment powtórzono wykorzystując koszulkę Vanilla Ice. Naukowcy stwierdzili z sarkazmem w swoim raporcie, że Vanilla Ice to dawna ikona muzyki pop, której 15 minut sławy już dawno minęło, gdy badanie było przeprowadzane.
Wyłączenie efektu reflektora
Jednak warto zwrócić uwagę na jeden wyjątek. W innym badaniu naukowcy dali uczestnikom czas na przyzwyczajenie się do noszenia wyżej wspomnianej koszulki przed wejściem do innego pokoju. Dzięki temu nie byli oni aż tak podatni na efekt refraktora.
Innymi słowy, nie uważali, że aż tak wiele osób zwróci uwagę na ich koszulkę. To ważne, ponieważ pokazuje dlaczego występuje ten efekt. Efekt reflektora pojawia się, ponieważ ludzie koncentrują się na własnej obecności. Jeśli są rozproszeni lub przyzwyczajeni do niej, efekt reflektora zanika.
Dlatego też gdy zaczynasz myśleć, że każdy przygląda się czemuś, co właśnie zrobiłaś, zastanów się, czy nie dzieje się tak ponieważ masz obsesję na punkcie własnych działań. W rzeczywistości wszyscy ludzie, którzy według Ciebie wlepiają w Ciebie wzrok, przejmują się własnym zachowaniem i myślą, że inni za bardzo zwracają na nich uwagę!
Czy wszystko kręci się wokół Ciebie?
Jedno z przekonań ludzi, które najbardziej ich ogranicza, to przeświadczenie, że wszystko kręci się wokół nich. W wielu obszarach naszego życia mamy wrażenie, że na każdy, nawet najmniejszy ruch, jaki wykonujemy, pada światło wielkiego reflektora. Czujemy, jakbyśmy byli monitorowani i jakby każdy nas obserwował.
Jeśli czujesz się jakbyś była obserwowana, będziesz spędzała zbyt wiele czasu usiłując zadowolić innych. Nie będziesz chciała źle wyglądać i będziesz spędzała niezliczone ilości energii na próbach spełniania oczekiwań wszystkich, którzy Cię otaczają. Ale pamiętaj: dowody naukowe pokazują, że inni ludzie wcale nie przejmują się Tobą aż tak, jak Ci się wydaje!