Efekt nastawienia: zacznij myśleć w inny sposób!

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Efekt nastawienia (efekt “Einstellung”) to coś, nad czym warto się pochylić, ponieważ ludzki mózg ma problem z kreatywnym myśleniem podczas rozwiązywania problemów. Ludzie z natury wykorzystują te same strategie, nawet w różnych warunkach.

Efekt nastawienia to pułapka poznawcza, w którą często wpadamy. Pojawia się na przykład gdy starasz się rozwiązać jakiś problem i, gdy już go dogłębnie i ostrożnie przeanalizujesz, dochodzisz do wniosku, że jest nie do rozwiązania.

Jesteś o tym przekonana, ponieważ Twoje myślenie nie jest elastyczne. Tym samym nie jesteś w stanie spojrzeć na niektóre kwestie z innego punktu widzenia.

Aby zrozumieć to lepiej, wystarczy przypomnieć sobie dość powszechny fakt. Wyobraź sobie “eksperta”, który stara się znaleźć rozwiązanie jakiegoś problemu. Analizuje pytanie i przygląda się mu z tysiąca różnych punktów. Następnie przychodzi ktoś z zewnątrz, przygląda się okolicznościom, i nagle wpada na niesamowite rozwiązanie, które nawet nie przyszło do głowy ekspertowi.

Do czego dokładnie doszło? Cóż, taka sytuacja manifestuje się czasem w formie hiperspecjalizacji wiedzy. Innymi słowy, ludzie opanowują serię podejść, tematów i schematów wiedzy bez opuszczania pokoju aby poszukać innych możliwości ani nawet kwestionowania lub poznawania nowych punktów widzenia za pomocą myślenia lateralnego.

Musisz zdawać sobie sprawę z jeszcze jednego faktu. Efekt nastawienia nie definiuje określonego typu osobowości. To strategia mentalna, która odnosi się do sposobu, w jaki Twój mózg podsuwa te same odpowiedzi i rozwiązania. Właśnie dlatego innowacyjność i oryginalność są tak trudne. Tym samym stanowi niezwykle duży problem.

Efekt nastawienia czyli skróty mentalne, które blokują Twój umysł

Dlaczego marnować czas na próbowanie innych podejść kiedy masz już wypracowane strategie służące do rozwiązywania problemów? To stwierdzenie podsumowuje skróty mentalne, które ludzie wykorzystują w celu rozwiązywania wielu problemów.

Nawet jeśli nie zdajesz sobie z tego sprawy, to używasz ich każdego dnia. Chodzi zwłaszcza o te działania, które pozwalają Ci zaoszczędzić czas i zapewniają uczucie skuteczności.

Wiedza, którą zdobyłaś wcześniej, często przeszkadza Ci w stosowaniu bardziej kreatywnych i oryginalnych podejść. To klasyczny przykład ilustrujący powiedzenie “lepsze jest znane niebezpieczeństwo niż nieznane”. Pokazuje to głównie, że ludzie bazują na wyrobionych nawykach.

Ludzie zawsze bardziej cenią repertuar własnych doświadczeń niż możliwość improwizacji i próbowania nowych rzeczy. Właśnie dlatego większość z nas czuje się o wiele bardziej komfortowo z nastawieniem “zawsze tak to się robi” niż “zobaczmy co się stanie”.

Zgodnie z efektem nastawienia, eksperci są mniej kreatywni

Efekt nastawienia został po raz pierwszy opisany w 1942 r. przez dr Abrahama Luchinsa. Zwrócił uwagę na coś, co przykuło uwagę wszystkich: “eksperci” są często najmniej kreatywnymi i innowacyjnymi osobami. Ale jak to możliwe?

Kiedy dana osoba ma duże doświadczenie w jakimś temacie, rzadko kiedy będzie kwestionować samą siebie. Osiada w swego rodzaju bardzo wąskim klimacie poznawczym, opierając się na własnych doświadczeniach.

Właśnie dlatego obecność “nie-ekspertów” w danym obszarze wiedzy może przynieść powiew świeżości i oryginalne pomysły. Dodają nowe wartości do starych punktów widzenia.

Zacznij od siebie i rozwiń bardziej elastyczne myślenie

Kto z nas nie słyszał o myśleniu lateralnym? Każdy wie, że musi wykorzystywać i wyrażać te wymiary. Wszystko dlatego, że stosowanie ich w pracy, stylu życia i myśleniu znacząco wspiera rozwój dobrobytu i rozwoju społeczeństwa.

Jednak musisz przyznać, że zmiana nie jest zawsze doceniana. Status quo i nastawienie “skoro znany sposób działa, to zróbmy to tak jak zazwyczaj” wygrywa w większości profesjonalnych środowisk. To tłumaczy dlaczego efekt nastawienia zmusza Cię do podchodzenia do problemów wykorzystując standardowe rozwiązania, niwelując tym samym jakiekolwiek postępy.

Co w takim razie możesz zrobić? W rzeczywistości możesz zmienić wiele rzeczy. Zacznij od siebie, ale również zachęcaj innych do wykazania się większą innowacyjnością, elastycznością i otwartością w podejściu do rzeczywistości. To tylko kilka kluczowych aspektów, na które należy zwrócić uwagę.

W jaki sposób można zmniejszyć efekt nastawienia?

• Kiedy próbujesz rozwiązać dany problem, nie wykorzystuj pierwszych pomysłów, które przyjdą Ci do głowy. Zamiast tego postaraj się poszerzyć swoje skupienie.
• Rozwijaj swoją wiedzę i poszerzaj ją. Możesz być ekspertem w niektórych dziedzinach, ale poleganie na wiedzy innych osób pomoże Ci uzyskać szerszy punkt widzenia i spojrzeć na wiele rzeczy z różnych perspektyw. Pomoże Ci to również w relatywizacji.
• Kontroluj reakcje swojego mózgu i nie pozwalaj sobie na konformizm. Wiele osób często mówi takie rzeczy jak “znam to dobrze” lub “dlaczego powinienem próbować robić coś w inny sposób, skoro to, co robię działa”? Takie myśli prowadzą do pojawienia się efektu nastawienia. Dlatego powinnaś się ich wystrzegać.
• Odważ się oduczyć kilku rzeczy, które sądzisz, że znasz i czerp naukę z innych punktów widzenia oraz podejść.
• Słuchaj osób ze swojego otoczenia, zwracaj uwagę na ich punkty widzenia oraz zachęcaj samą siebie do improwizacji oraz ćwiczenia kreatywnych mięśni mózgu.

Podsumowując, potrzeba czasu, aby przyjąć bardziej otwarte, elastyczne i oryginalne podejście lateralne. Musisz reedukować swój mózg. W tym celu musisz przestać trzymać się kurczowo swoich z góry przyjętych przekonań. Naucz samą siebie podejścia do nowości, a tym samym postaw na ciągły rozwój.