Dylemat jeża: kiedy strach zamienia się w kolce

Relacje międzyludzkie są skomplikowane. Są tacy, którzy potrzebują czułości, ale jednocześnie boją się zdrad i rozczarowań. Dlatego postanawia żyć samotnie. Są jak jeże z grzbietami pełnymi kolców, które łakną ciepła, ale odpędzają tego, kto może je ofiarować.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 15 listopada, 2022

Miłość jest cudowna, ale dla wielu jest to także doświadczenie pełne lęku. Pojawia się strach przed porzuceniem, zdradą, poczuciem bezbronności i otwarciem się na kogoś emocjonalnie, a także ewentualną porażką. Oczywiście relacje wymagają podejmowania ryzyka. Jednak niektórzy uważają, że niosą za sobą więcej zagrożeń niż korzyści. Dziś omówimy tak zwany dylemat jeża.

Wiele z tych sposobów rozumienia relacji lub przyjaźni jest charakterystycznych dla osobowości lękowo-unikających. To ludzie, którzy tak naprawdę pragną interakcji społecznych, a także miłości i bycia kochanym. Mimo to boją się oddać swoje dobro w ręce innych. To wyjaśnia, dlaczego szukają schronienia w samotności i preferują środowiska, w których wszystko jest pod ich kontrolą.

To jednostki, którym na plecach wyrastają niewidzialne kolce, jak u jeża. Swoim zachowaniem i postawą odpędzają każdego, kto chce się do nich zbliżyć. Ich reakcje mogą być bolesne dla innych, często są oni posępni lub zdominowani przez żrącą nieśmiałość. Uważamy, że są oni raczej aspołeczni i że ich zachowanie przypomina zespół Hikikomori.

Jest jeden obraz, który bardzo dobrze wyjaśnia ten profil osobowości. Chodzi o dwa jeże. Jest to metafora, którą zaproponował Arthur Schopenhauer w swojej pracy Parerga i Paralipomena (1851).

Dylemat jeża

Ciekawą przypowieścią do refleksji jest dylemat jeża, czasami nazywany dylematem jeżozwierza. Arthur Schopenhauer opisał to tak:

Schopenhauer wykorzystał ten dylemat jeża, aby opisać nie mniej drażliwą rzeczywistość. Człowiek potrzebuje jednocześnie samotności i miłości. Kiedy się z kimś łączymy, pojawiają się najbardziej niewygodne cechy i wymiary, które uniemożliwiają nam na przykład życie we dwoje. Oznacza to, że dystansujemy się i w tym dystansie pojawia się chłód i otchłań pustki.

Między śmiertelną samotnością a bolesnymi ogniwami

Małe jeże z jednej strony muszą zmagać się z niebezpiecznymi skutkami ostrej zimy, a z drugiej z ostrymi kolcami, gdy próbują żyć blisko siebie. Ludzie często stają również przed dylematem jeża.

Samotność jest dla nas śmiercionośna, ale czasami żyjąc z innymi, też czujemy ból. Co możemy zrobić? Niektórzy wybierają pierwszą opcję. Jak wspomnieliśmy wcześniej, osoby z zespołem hikikomori izolują się na wiele miesięcy w swoich pokojach, unikając wszelkich zobowiązań społecznych.

Według badań przeprowadzonych przez Newcastle University (Wielka Brytania), zaburzenie osobowości unikającej pokazuje również lęk przed interakcjami społecznymi i odrzuceniem. Schopenhauer posunął się nawet do stwierdzenia w pewnym momencie w Parerga i Paralipomena, że są ludzie, którzy mają dużo wewnętrznego ciepła i dlatego wolą trzymać się z dala od społeczeństwa, aby uniknąć dawania lub otrzymywania dyskomfortu.

Jednak to nieprawda. Jako ludzie potrzebujemy intymności i więzi społecznych, aby przetrwać i zagwarantować sobie odpowiednie samopoczucie psychiczne. Izolacja sprawia, że chorujemy, samotność powoduje przedwczesną śmierć. Musimy ustalić optymalną bliskość.

Kolczaste stworzenia gromadzą się razem

Czasami, gdy próbujemy zbliżyć się do innych, uruchamiamy trudne procesy społeczne. Im bardziej się zbliżamy, tym bardziej sprawiamy, że inni uciekają. Dzieje się tak, ponieważ bezbronność lub wieczny strach przed zranieniem oznacza, że odpychamy tych, których najbardziej kochamy.

Co więcej, im bardziej się boimy, tym więcej barier i murów budujemy. Nasze kolce wychodzą powierzchnię i ostatecznie ranimy się nawzajem. Robimy to, aby się chronić, bo boimy się samotności i nie wiemy, jak pozwolić, by nas kochano.

Z drugiej strony dylemat jeża nie jest do końca prawdziwy. Jest niezwykle skuteczny jako przypowieść i ćwiczenie na refleksję. Jednak w prawdziwym świecie jeże nie kłują, chyba że czują się zagrożone. Ich kolce są jak gęste włosy, które napinają się tylko wtedy, gdy zwierzęta czują złość lub zagrożenie.

Kluczem jest zaufanie, ustalenie optymalnego dystansu między osobistą wolnością a afektywną intymnością. Tylko wtedy, gdy wyłączymy nasze lęki i zrozumiemy, że kochanie bez zastrzeżeń oznacza zaufanie, osiągniemy szczęście. Na nic nam się nie zda szukanie bliskości innych, jeśli nie uda nam się najpierw, jak jeż, rozluźnić naszych kolców.