Z wiekiem tracimy naszą naturalną ciekawość względem otaczającego nas świata. Przyzwyczajamy się tym samym do rzeczywistości, z którą mamy na co dzień do czynienia i siebie samych. Nasze doświadczenia z przeszłości oraz wrodzona ciekawość świata kształtują nasze postrzeganie otoczenia i uczą nas rzeczy, które będą towarzyszyć nam przez całe nasze życie.
Starość zaczyna się w momencie, w którym zanika ciekawość
-José Saramago
W wielu przypadkach opieramy się na z góry przyjętych założeniach opartych na doświadczeniach i wnioskach z przeszłości, często jednak nieco na oślep. Gdy mamy do czynienia z nieznaną sytuacją lub problemem, nasze umysły postrzegają ją jako przestrzeń nieporozumień i konfliktów, stanowiącą rozłam w naszej wiedzy na temat otaczającej nas świata.
W celu zlikwidowania tej różnicy nasz umysł ma tendencję do wypełniania pustej przestrzeni informacjami utworzonymi na podstawie tego, co już wiemy. Oczywiście w głównej mierze są to nasze doświadczenia życiowe. A skąd się u nas wzięły? Rzecz jasna ich motorem była nasza wrodzona ciekawość.
Pewna dość istotna niedogodność związana z tym mechanizmem polega na tym, że w ten sposób na przykład w naszym umyśle powstają nieprawdziwe szczegóły dotyczące rzeczywiście przeżytych sytuacji. W ten sposób tworzone są nie do końca prawdziwe wspomnienia.
Naturalna ciekawość, a z góry przyjęte założenia
Każdy z nas podświadomie przyjmuje różne założenia dotyczące zachowań innych ludzi lub dotyczące przyszłości. Jak już wspomnieliśmy nieco wcześniej, używamy tych założeń w celu wyeliminowania niepewności, przez którą możemy czuć się bardzo nieswojo lub wręcz być zagubionymi.
Jeśli brać pod uwagę kreatywność, to główny problem polega na tym, że gdy założenia opierają się na słabych argumentach, to ich przełożenie na rzeczywistość będzie z reguły nietrafne. Założenia nie są złe w swej istocie, ale stają się wręcz niepożądane, kiedy ich siłą napędową nie jest zwykła ciekawość. Bez tego wszelkie założenia będą po prostu oparte na fałszywych przesłankach.
To właśnie ciekawość jest motorem postępu w społecznościach naukowców. U podstaw każdej dziedziny nauki leży ciekawość i chęć poszukiwania odpowiedzi na różne problemy życiowe lub po prostu pragnienie poznania.
W ten sposób ciekawość pobudza nasze mechanizmy twórcze. Rzuca im wyzwanie, które z kolei wymaga uruchomienia naszych procesów poznawczych. Wszystko odbywa się na zbliżonej zasadzie do tej, jaką kierują się dzieci poznające otaczający je świat na wszelkie możliwe sposoby i z uroczą wręcz bezczelnością kwestionują dosłownie wszystko, z czym mają do czynienia.
Osoba, która traci swoją wrodzoną ciekawość,
traci również swoją zdolność do zaskakiwania samej siebie.
-José Saramago
Ciekawość u dzieci
Kreatywność i ciekawość są ze sobą niezwykle ściśle powiązane: bez jednej z tych cech nie można uzyskać drugiej. Można porównać je na przykład do takich par, jak jedzenie bez głodu, picie bez pragnienia picia lub całowanie bez miłości.
Dzieci w wieku poniżej 6 lat są na tym etapie ich życia, w którym wszystko staje się powodem do pytania. Ich umysły są jeszcze puste. Nie mają żadnych wcześniejszych doświadczeń, na podstawie których są w stanie utworzyć jakieś założenia. Jednakże ciekawość napędza je do zdobywania coraz to większej i większej liczby doświadczeń. Dzięki temu lepiej przygotowują się do dorosłego życia.
Dzieci zadają wiele pytań i szybko się uczą. Motorem napędowym tego zachowania jest ciekawość otaczającego je świata. To właśnie ona wzbudza w nich zainteresowanie i dążenie do tego, aby pytać i wiedzieć wciąż więcej i więcej.
Rola, jaką ciekawość odgrywa w procesie kształtowania kreatywności
Kreatywność wymaga otwartego umysłu u kogoś, kto nie jest zadowolony z posiadanych przez siebie doświadczeń, a także znanych teorii i założeń. Wszystkie rodzaje postępu i innowacji w historii ludzkości narodziły się na bazie wyzwania w postaci kwestionowania już ugruntowanego stanu wiedzy lub prób poszukiwania nowych rozwiązań. Oczywiście wielokrotnie zdarzyły się podczas tego błędy lub ślepe drogi.
Ale i tak było to warte ryzyka w ogólnym rozrachunku. Na przykład malarze namiętnie eksperymentowali z kolorami i technikami, co przesuwało stopniowo granice tego, co jest już nam znane. To właśnie ciekawość spowodowała powstanie tak wspaniałych dzieł sztuki, jakie znamy obecnie.
Nowe, kreatywne pomysły są możliwe dlatego, że ktoś był na tyle ciekawy, że pokusił się o wykonanie eksperymentu. Zadał też sobie wcześniej pytanie typu: „co się stanie, jeśli…” Cały urok tkwi w tym, że gdy jesteśmy czegoś ciekawi, to automatycznie mniej się tego obawiamy.
Uczymy się czegoś nowego, co rzecz jasna budzi pewną ciekawość, przez co chcemy wiedzieć jeszcze więcej. Nie myślimy przy tym o potrzebach fizjologicznych, strachu przed porażką, czy też obawą przed nieznanym.
Ciekawość to pragnienie, które musi zostać nasycone. To impuls, który musi zostać spełniony, często bez względu na cenę. W Hiszpanii ludzie mają ciekawe powiedzenie – mówią oni, że to ciekawość zabiła kota, ale jednocześnie zapewniła mu nieśmiertelność. Coś w tym jest.