Niestety relacje międzyludzkie są pełne manipulacji. Zwykle większość osób nie jest tego nawet świadoma. Zupełnie nieświadomie uczymy się też manipulować i wykorzystywać innych ludzi. Dwa najbardziej typowe mechanizmy manipulacji, które są powszechnie stosowane, a które mogą naprawdę negatywnie wpłynąć na kondycję związku między dwoma osobami, to szantaż i przymus.
Manipulowanie w kategoriach psychologicznych jest mechanizmem, dzięki któremu dana osoba może nakłonić inną osobę do powiedzenia lub zrobienia czegoś. Potocznie określa się go jako szantaż.
Polega on na osiągnięciu swojego celu poprzez wykorzystanie do tego wszelkiego rodzaju oszustwa, systemów mających zachęcić drugą stronę do zrobienia czegoś i pułapek. Osoba poddawana takiej manipulacji staje się zwykłym narzędziem, z którego można korzystać do woli i zawsze uzyskać dzięki temu jakieś korzyści dla siebie.
Czasami manipulacja służy jakiemuś konkretnemu celowi. Pomyśl na przykład tutaj o politykach, którzy składają fałszywe obietnice, aby ludzie na nich oddali swoje głosy. Ale szantaż, zwłaszcza w prywatnym życiu każdego z nas, w przeważającej większości przypadków przebiega w sposób zazwyczaj częściowo lub nawet zupełnie nieświadomy.
“Wiem o tych, którzy zostali wykształceni i wychowani za pomocą manipulacji, kontroli, szantażu, fałszu, zastraszania i przemocy. Paradoks polega na tym, że ich wychowawcy sami siebie uważają się za ofiary.”
-Autor nieznany-
Jak przeprowadzić szantaż lub przymus, nie zdając sobie z tego sprawy? Kiedy na przykład przyjmiesz na siebie rolę ofiary. To skuteczny sposób, aby skłonić kogoś innego do zrobienia czegoś z poczucia winy, a nie z jego lub jej własnej dobrej woli. Zdarza się to również, gdy kogoś zmuszasz do tego, aby poczuł się od Ciebie zależny. Lub gdy wykorzystujesz czyjąś słabość na swoją własną korzyść.
Szantaż psychologiczny: odpowiedzialność emocjonalna
Szantaż psychologiczny lub emocjonalny jest także jedną z podstawowych form manipulacji i dlatego też jest aktem przemocy.
Jest on używany do kontrolowania zachowania innej osoby – i zarazem w wielu wypadkach jej uczuć. Podobnie jak w przypadku przymusu szantaż polega na tym, że jedna osoba zniechęca inną osobę do robienia czegoś, “powołując się” na negatywne konsekwencje takiego zachowania. “Zrób to, ale zapłacisz mi za to“, lub “zobaczysz, nie spodoba ci się to, co się stanie, jeśli tego nie zrobisz“.
Psychologiczny szantaż powstrzymuje ludzi przed niezależnym i swobodnym działaniem i postępowaniem. Właśnie taki cel przyświeca szantażyście. Sprawia on, że dla ofiary będzie zupełnie jasne, co się wydarzy w sytuacji, gdy zrobi coś lub wręcz przeciwnie – czegoś nie zrobi.
Psychologowie wyróżniają dwa najbardziej charakterystyczne mechanizmy szantażu emocjonalnego. Jednym z nich jest poczucie winy, a drugi to niepewność. Osoba szantażowana czuje się, jakby była tą złą, jeśli robi coś, czego szantażysta chce jej zabronić lub że takie postępowanie spowoduje trudne do odwrócenia negatywne skutki. W ten sposób szantażysta kontroluje swoją ofiarę. “Tak, idź na to spotkanie… Pewnego dnia kiedy wrócisz do domu, mnie już w nim nie będzie. A wtedy będziesz żałować, że nie spędzałaś ze mną więcej czasu“.
Niepewność może sprawić, że praktycznie każdy będzie mógł z łatwością Tobą manipulować. Takiemu szantażyście wystarczy jedynie, że będzie wskazywać na błędy, słabości lub zagrożenia, które “zadziałają” na drugą osobę. W ten sposób osłabia ją jeszcze bardziej. “Kiedy zdasz już sobie sprawę z tego, że nie masz pojęcia, co robisz, znajdź mnie, a pomogę Ci rozwiązać ten problem.”
Przymus, czyli cienka linia gdzieś pomiędzy czymś oczywistym, a subtelnym
Szantaż i przymus, choć z pozoru wydają się być tym samym, tak naprawdę nieco się różnią od siebie.
Przymus ma miejsce wtedy, gdy ktoś nie tylko próbuje nakłonić Cię do zrobienia czegoś, czego oczekuje. Jednocześnie jego celem jest zrobienie przez Ciebie czegoś, co jest całkowicie sprzeczne z tym, czego Ty naprawdę chcesz. A także Twoimi wartościami, zamiarami, poglądami itp. Przymus to zachowanie o wiele bardziej agresywne niż szantaż, choć ma też pewne subtelne niuanse. Tak czy inaczej, zarówno szantaż, jak i przymus sugerują związek pozycji siły z nadużyciem psychicznym lub fizycznym.
W przymusie istnieją także groźby, bezpośrednie lub zakamuflowane. Takie postępowanie wykorzystuje też strach lub wrażliwość osoby będącej celem szantażysty. Wielkie autorytety oraz osoby na wysokich stanowiskach często używają przymusu do sterowania osobami znajdującymi się w ich sferze wpływów.
W tym przypadku ofiara jest świadoma tego, że jest manipulowana, ale nie jest w stanie nic z tym zrobić. Być może dlatego, że ta druga osoba jest silniejsza i grozi ofierze użyciem przemocy fizycznej. Lub może być również tak, że szantażysta góruje pewnymi cechami. Na przykład twierdzi, że jest wyższy, mądrzejszy, silniejszy i może dzięki temu powodować inne rodzaje szkód.
Chociaż zwykle może Ci się wydawać, że ktoś blisko Ciebie używa emocjonalnego szantażu wobec Ciebie, albo nawet ucieka się do przymusu, to niekoniecznie musi to być prawdą. Rzadko kiedy osoby bliskie wykorzystują takie mechanizmy manipulacji, jak przymus lub szantaż. Z reguły ich autorami są ci, których raczej się boisz.
Ofiara nie zdaje sobie wtedy sprawy, że jest w stanie się im skutecznie oprzeć. Zamiast tego pozwala sobie na przyjęcie bezbronnej pozycji. Oczywiście nie oznacza to, że Twoja druga połowa czegoś takiego nie robi…
Zarówno szantaż, jak i przymus mają moc prawdziwego niszczenia związków. Przeszkadzają uczuciom i wyzyskują ludzi. Sprawca może sobie na to pozwolić jedynie przez chwilę, ale prędzej czy później karma wróci do niego lub do niej.