Panpsychizm: fantastyczna teoria o świadomości

Panpsychizm jest teorią, która twierdzi, że wszystko, co istnieje, ma jakąś formę świadomości. Obejmuje to zwierzęta i rośliny, ale także przedmioty nieożywione. Nie mówimy tu o dziwnej teorii, która pojawiła się znikąd, ale o podejściu zaproponowanym przez kilku wielkich filozofów i neuronaukowców.

W obecnym świecie panuje pogląd, że tylko wysoko rozwinięty mózg, taki jak ludzki, może wywołać zjawisko świadomości. Jednak panpsychizm nie podziela tej idei. Zamiast tego sugeruje, że wszystko, co istnieje, ma pewien stopień samoświadomości, chociaż może nie być taki sam jak u ludzi.

Kwestia ta jest kontrowersyjna, a debata na ten temat zdaje się nie mieć końca. W ciągu ostatnich lat miały jednak miejsce wydarzenia, które pokazują, że panpsychizm to coś znacznie więcej niż tylko przemijająca teoria. Przykładem tego jest Deklaracja z Cambridge, w której wyraźnie omówiono świadomość u zwierząt.

„Wszystkie zwierzęta, od ludzi po dżdżownice, są świadome”.

-Christof Koch, neurobiolog-

Panpsychizm

Panpsychizm jest teorią, która głosi, że wszystko, co tworzy wszechświat, ma jakieś wewnętrzne doświadczenie, a zatem jakąś formę świadomości. Jednak nie wszyscy panpsychiści są tak radykalni. Niektórzy wprowadzają do swoich kategorii tylko istoty żywe, w tym mikroorganizmy. Inni wierzą, że nawet w ziarnku piasku jest jakaś świadomość.

W gruncie rzeczy nie jest to nowa teoria. Tales z Miletu był przekonany, że wszystko, co istnieje, ma świadomość. Z tej idei narodziło się słynne zdanie: „Wszystko jest pełne bogów”. Platon myślał podobnie, podobnie jak Leibniz, Spinoza i Bertrand Russell.

W średniowieczu Giordano Bruno twierdził, że wszystko powinno mieć duszę, czyli zasadę życia. Jednak wraz z rozwojem pozytywizmu panpsychizm zeszedł na drugi plan. Teoria ponownie zyskała na sile dopiero w latach 70. XX wieku, dzięki postaciom takim jak filozofowie Thomas Nagel, a przede wszystkim David Chalmers.

Tajemnica sumienia

David Chalmers jest jednym z filozofów, który poświęcił najwięcej czasu na studiowaniu panpsychizmu. Sugeruje, że świadomość, pomimo postępów, nadal jest mrocznym tematem, o którym wciąż mamy wiele do nauczenia się. Twierdzi, że w pojęciu ogólnym można mówić o „łatwym” i „trudnym” problemie dotyczącym świadomości.

Łatwy problem świadomości naukowo wyjaśnia świadome zjawiska. Jest to na przykład identyfikacja momentu i sposobu, w jaki oko wychwytuje określony kolor i obserwowanie, które części mózgu są, które są aktywowane. Trudność polega na tym, że nie ma sposobu, aby dowiedzieć się, jak każdy podmiot wewnętrznie doświadcza tej sytuacji. Innymi słowy: jak widzisz czerwień? Czy czerwień, którą widzisz, jest tą samą czerwienią, którą ja widzę?

Chalmers i teoria panpsychizmu twierdzą, że każda jednostka ma wewnętrzne doświadczenia, których nie można wykryć za pomocą narzędzi naukowych. Tym „czymś”, co wymyka się rejestrom, byłaby świadomość, postrzegana jako indywidualne doświadczenie. Wielki amerykański neurobiolog Christof Koch uważa, że wszystkie żywe istoty wiedzą, że żyją.

Przedmioty nieożywione

Jak wspomnieliśmy wcześniej, najbardziej radykalny panpsychizm mówi o pewnego rodzaju świadomości nawet w przedmiotach nieożywionych. Na pierwszy rzut oka ten pomysł wydaje się absurdalny, więc na czym się opiera? Keith Frankish napisał artykuł w 2016 roku, w którym porusza ten interesujący temat.

Frankish jest profesorem Programu Mózg i Umysł na Uniwersytecie Kreteńskim w Grecji. W swoim artykule zwrócił uwagę, że elektron ma masę i ładunek (materię i energię). Masę wyraża się jako opór na przyspieszenie, a ładunek jako reakcję na pola elektromagnetyczne. Opisuje to, co dzieje się z elektronem, ale nie wyjaśnia, czym jest elektron. Innymi słowy, nie ma sposobu, aby dowiedzieć się, jak siebie doświadczasz.

Panpsychizm jest jedną z tych teorii, które nazywamy kontroczywistymi. Zdrowy rozsądek mówi, że życie istnieje tylko wtedy, gdy istnieje ruch, a świadomość istnieje tylko wtedy, gdy istnieje myśl w kategoriach, w jakich ją rozumiemy. Jednak niektórzy filozofowie i neuronaukowcy uważają, że tak nie jest. Nie ma wątpliwości, że w nadchodzących latach będziemy dużo słyszeć na ten temat.