Osobowość paranoiczna cechuje się przede wszystkim ogólną podejrzliwością i brakiem zaufania do innych. Motywy innych ludzi są interpretowane jako złośliwe.
Ten wzorzec jest zwykle identyfikowany w wieku dorosłym, chociaż pewne oznaki mogą pojawiać się w różnych kontekstach także na wcześniejszych etapach rozwoju. Ludzie, którzy cierpią z powodu tego zaburzenia zakładają, że inne osoby wykorzystują je, szkodzą im lub oszukują, chociaż nie istnieją solidne dowody popierające tę tezę.
Osobowość paranoiczna powoduje, że człowiek cierpiący na zaburzenie wierzy, że inni ludzie spiskują przeciwko niemu mimo braku dowodów poświadczających taki stan rzeczy. Ma także tendencję do myślenia, że inni mogą zaatakować go nagle bez powodu. Dlatego zawsze przyjmuje postawę obronną.
Świat jest wrogim miejscem i muszę się chronić czyli osobowość paranoiczna
Osoby cierpiące z powodu tego zaburzenia często czują, że zostały głęboko i nieodwracalnie zranione przez jedną lub więcej osób, nawet jeśli nie ma dowodu na to, że było to działanie zamierzone. Mają nieuzasadnione wątpliwości co do lojalności swoich przyjaciół lub znajomych. Dla nich świat jest pełen zagrożeń i stanowi niebezpieczne miejsce do życia.
Osobowość paranoiczna zmusza do dokładnego analizowania działań osób z bliskiego otoczenia w celu znalezienia ich wrogich intencji. Każde dostrzeżone naruszenie uczciwości lub lojalności służy jedynie poparciu ukrytych domniemań. Wszyscy mamy pewne uprzedzenia, jeśli chodzi o podkreślanie niektórych aspektów rzeczywistości w porównaniu do innych, ale u człowieka z osobowością paranoiczną uprzedzenia te są o wiele silniejsze.
Ci ludzie są zaskoczeni, gdy przyjaciel okazuje im lojalność i naprawdę nie mogą zaufać lub uwierzyć, że to prawda. Jeśli wpadną w kłopoty, oczekują, że przyjaciele i rodzina zaatakują ich lub zignorują. Jeśli otrzymają pomoc, będą myśleć, że osoba, która ją oferuje ma ukryte motywy.
„Osobowość paranoiczna cechuje się przede wszystkim uogólnionymi podejrzeniami i nieufnością wobec innych.”
Trudne relacje
Osoby z osobowością paranoiczną niechętnie ufają lub utrzymują bliskie relacje z innymi, ponieważ obawiają się, że informacje, których udzielą, zostaną użyte przeciwko nim. Mogą odmówić odpowiedzi na osobiste pytania, twierdząc, że jest to interesowanie się nie swoimi sprawami. Widzą ukryte znaczenia, które są poniżające oraz groźby w niewinnych komentarzach.
Na przykład człowiek z tym zaburzeniem może źle zinterpretować niewinny błąd pracownika sklepu jako celową próbę oszustwa. Może również postrzegać zabawny komentarz od współpracownika jako ukierunkowany i zamierzony atak.
Ponadto często błędnie interpretuje pochwałę i może postrzegać ofertę pomocy jako krytykę swojego sposobu wykonywania danego zadania. Może także czuć, że druga osoba mu pomaga, ponieważ uważa go za niezdolnego do samodzielnego wykonania danej czynności.
Lepiej traktuj mnie dobrze, bo pożałujesz
Osobowość paranoiczna sprawia, że chorzy na nią ludzie czują się urażeni i nie chcą wybaczyć zniewag lub pogard, które według nich zostały skierowane pod ich adresem. Nawet drobne zlekceważenie może uczynić ich bardzo agresywnymi. Ponadto ich gniew i wrogość mogą trwać bardzo długo.
Ponieważ zawsze szukają rzekomych złych intencji, często odnoszą wrażenie, że ich osoba lub reputacja jest atakowana lub że została w jakiś sposób podkopana. Szybko kontratakują i reagują gniewem na obelgi, które otrzymują. Ci ludzie mogą być patologicznie zazdrośni i często podejrzewają, że ich partner nie jest im wierny, mimo zupełnego braku dowodów.
Osobowość paranoiczna – 7 głównych objawów
Jak łatwo sobie wyobrazić, osobowość paranoiczna bardzo utrudnia utrzymywanie relacji i często powoduje problemy w kontaktach międzyludzkich. Jest wiele symptomów i konsekwencji związanych z tym zaburzeniem. Oto niektóre z najważniejszych:
- Podejrzewasz, bez wystarczającej podstawy, że inni wykorzystują Cię lub szkodzą Ci. Często czujesz, że ludzie Cię zawodzą.
- Masz nieuzasadnione wątpliwości dotyczące lojalności lub zaufania przyjaciół lub współpracowników.
- Wzbraniasz się przed obdarzeniem innych zaufaniem, ze względu na nieuzasadnioną obawę, że udzielane informacje zostaną złośliwie wykorzystane przeciwko Tobie.
- Widzisz groźby lub obraźliwe znaczenia w niewinnych komentarzach, które powstają bez jakiejkolwiek złośliwości.
- Chowasz urazę (nie zapominasz o rzekomych obelgach, obrazach czy zlekceważeniach).
- Uważasz, że inni atakują Twoją osobę lub reputację. Jesteś w stanie szybko reagować gniewem lub kontratakować.
- Często poddajesz w wątpliwość, bez żadnego uzasadnienia, wierność małżonka lub partnera.
Podejrzliwość i wrogość to znaki rozpoznawcze
Osobowość paranoiczna wiąże się z nadmierną podejrzliwością i wrogością, które często prowadzą do otwartych kłótni dosłownie o wszystko. Może to przybrać formę ciągłych skarg lub odległej, pozornie wrogiej, postawy. Z powodu ciągłej czujności wobec potencjalnych zagrożeń osoba z osobowością paranoiczną może działać ostrożnie, w tajemnicy lub złośliwie.
Ludzie ci często wydają się zimni, pozbawieni uczuć i niezdolni do miłości. Ich wojowniczy i podejrzliwy charakter może wywołać wrogie reakcje u innych, co z kolei posłuży potwierdzeniu ich pierwotnych oczekiwań (rodzaj samospełniającej się przepowiedni).
„Osobowość paranoiczna często skłania do myślenia w sposób: oni chcą mnie oszukać, oni mnie zdradzą, śmieją się ze mnie.”
Kontrolowanie wszystkiego nie wystarczy
Ponieważ osobowość paranoiczna uniemożliwia zaufanie innym, osoby cierpiące na to zaburzenie mają nadmierną potrzebę radzenia sobie ze wszystkim samodzielnie. To daje im silne poczucie autonomii. Potrzebują także wysokiego stopnia kontroli nad otoczeniem. Są sztywne, nie potrafią współpracować i są zbyt krytyczne wobec innych. Jednak same mają wielkie trudności z przyjmowaniem krytyki od innych.
Wszyscy są winni, oprócz mnie
Ludzie z osobowością paranoiczną zwykle obwiniają innych za własne niedociągnięcia. Ze względu na to, jak szybko przechodzą do ofensywy, reagując na postrzegane zagrożenia, mogą szybko zaangażować się w spory prawne. Obwiniają innych, przypisując im złośliwe motywy. Ta postawa jest w rzeczywistości projekcją własnych lęków.
Fantazje na temat władzy
Osobowość paranoiczna często jest źródłem wspaniałych, ale nierealistycznych, ukrytych fantazji. Na ogół wyobrażenia te mają związek z władzą i rangą. Częsta jest skłonność do budowania negatywnych stereotypów na temat innych ludzi, w szczególności grup etnicznych innych niż własna.
Proste popularne wierzenia i ogólne przekonania są bardzo atrakcyjne dla osób z tym zaburzeniem. Oznacza to, że często z natury są bardzo ostrożne w sytuacjach niejednoznacznych i rzadko narażają się na ryzyko. Możemy je postrzegać jako fanatyków. Mają tendencję do przyłączania się do kultów lub grup, których członkowie dzielą się swoim paranoicznym systemem wierzeń.
Odczuwają wielką nieufność i silne podejrzenia wobec innych ludzi. Interpretują motywy innych jako złośliwe i obwiniają ich za wszystkie swoje problemy. Są ostrożne i stale monitorują swoje środowisko w celu wykrycia potencjalnych ataków lub zagrożeń.
Dla tych ludzi życie jest trudne. Potrzebna jest im wszelka pomoc, jaką mogą uzyskać. Spróbujmy sobie wyobrazić, jak byśmy się czuli, gdybyśmy spędzili całe życie myśląc, że osoby blisko nas ciągle chcą nas skrzywdzić.
Bibliografia
Grossman, Seth & Millon, Carrie & Meagher, Sarah & Ramnath, Rowena (2001). Personality disorders in the modern life. First edition, second edition 2006. Barcelona: Ed. Masson & Elsevier.
American Psychiatry Association (2014). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5), 5th Ed. Madrid: Editorial Medica Panamericana.