Mutyzm wybiórczy: objawy i leczenie

Mutyzm wybiórczy to bardzo złożone zaburzenie lękowe u dzieci, charakteryzujące się niezdolnością dziecka do skutecznego mówienia i komunikowania się w określonych sytuacjach społecznych, takich jak szkoła.

Przejrzane i zatwierdzone przez: psycholog Gema Sánchez Cuevas.

Napisany przez Sonia Budner

Ostatnia aktualizacja: 06 listopada, 2022

Dzisiaj porozmawiamy o mutyzmie wybiórczym, dość złożonym zaburzeniu wieku dziecięcego charakteryzującym się niezdolnością dziecka do skutecznej komunikacji w określonych sytuacjach społecznych. Dzieci takie mówią w środowiskach, w których czują się komfortowo, ale mają duże trudności w komunikowaniu się w innych środowiskach.

Jest to zaburzenie lękowe w dzieciństwie, w którym środowisko społeczne odgrywa rolę modulującą. Odnoszenie się do innych w środowiskach, w których nie czują się bezpiecznie, takich jak nowa szkoła, może być przytłaczające. W rezultacie wiele dzieci kończy, wykazując całkowity lub częściowy mutyzm selektywny w tym konkretnym środowisku. Stopień mutyzmu zależy natomiast od dziecka.

W przeciwieństwie do mutyzmu traumatycznego, w którym dziecko całkowicie traci mowę po doświadczeniu traumatycznego zdarzenia, dzieci z mutyzmem wybiórczym nie tracą całkowicie zdolności mówienia. Potrafią rozmawiać i udzielać się towarzysko w niektórych środowiskach i z niektórymi ludźmi. Tak więc ich mutyzm jest sposobem na uniknięcie fobii społecznej.

Mutyzm wybiórczy – jak się rozwija?

Wysoki odsetek dzieci cierpiących na mutyzm wybiórczy ma genetyczne predyspozycje do lęku. To dzieci, które od najmłodszych lat wykazują oznaki silnego niepokoju i skrajnej nieśmiałości.

Statystyki pokazują również, że wiele z nich ma temperament, który sprzyja tej często obezwładniającej kondycji. Niektóre hipotezy wskazują, że te zahamowane dzieci wydają się mieć niski próg pobudliwości ciała migdałowatego. To skłoniłoby je do interpretowania wydarzeń lub okoliczności jako oznak potencjalnego niebezpieczeństwa, nawet jeśli tak nie jest.

Tylko 20-30 procent z nich wykazuje jakieś subtelne nieprawidłowości w mowie, języku lub w uczeniu się. W takich przypadkach dodatkowy stres sprawia, że dziecko jest znacznie bardziej niespokojne w sytuacjach, w których musi się porozumieć.

Niewielka część tych dzieci o zahamowanym temperamencie pochodzi z rodzin dwujęzycznych. Ewentualnie mogły spędzić trochę czasu w obcym kraju. W związku z tym miały kontakt z innym językiem na etapie rozwoju języka (między 2 a 4 rokiem życia).

Zachowanie dziecka z mutyzmem wybiórczym

Ważne jest, aby podkreślić, że dziecko z mutyzmem wybiórczym ma normalną postawę komunikacyjną w środowiskach, w których czuje się dobrze. Rodzice tych dzieci często komentują, jak bardzo są rozmowne, zabawne, ciekawe, a nawet uparce, gdy są w domu.

Objawy mutyzmu wybiórczego

Niemal wszystkie objawy mutyzmu wybiórczego w dzieciństwie można przypisać lękowi. Oto niektóre z nich:

• Hamowanie temperamentu. Nieśmiałe i wyjątkowo ostrożne zachowanie w nowych lub nieznanych sytuacjach. Często dzieci są też nieelastyczne, nastrojowe i dominujące w domu. Mają silną potrzebę kontroli i wewnętrznego porządku.
• Lęk społeczny. Ponad 90 procent dzieci z mutyzmem wybiórczym wykazuje wysoki poziom lęku społecznego, pomimo posiadania odpowiednich do wieku umiejętności społecznych.
• Różne objawy fizyczne. Oprócz mutyzmu dzieci te często mają nawracające bóle brzucha, nudności, wymioty, bóle głowy, bóle stawów, duszność, biegunkę i nerwowość.
• Często zdarza się, że te dzieci wykazują neutralny wyraz twarzy i unikają uśmiechania się w sytuacjach społecznych, które je przytłaczają. Nawet ich niewerbalny język staje się sztywny. Unikają kontaktu wzrokowego i wydają się bardziej zainteresowane zabawą w pojedynkę. Niektóre mogą wykazywać te objawy w obecności pewnych grup dzieci lub nauczycieli, ale mogą normalnie wchodzić w interakcje z innymi.
• Mogą również doświadczać problemów z jedzeniem, jelitami i pęcherzem. Może również wystąpić wrażliwość na bardzo jasne światło lub bardzo głośne dźwięki.
• Mogą mieć trudności z dotykaniem. Może to obejmować wrażliwość na metki na ubraniach, a także bycie dotykanym przez innych lub czesanie ich włosów. To dzieci o wyostrzonych zmysłach, bardzo spostrzegawcze i wrażliwe.
• W klasie mają tendencję do izolowania się od innych. Mają trudności z wykonywaniem instrukcji i łatwo się rozpraszają. Mimo to wiele dzieci z mutyzmem wybiórczym jest bardzo inteligentnych i skupia się na nauce, aby uniknąć interakcji społecznych.
• Może pojawić się niepokój współistniejący. Może on przybrać postać lęku separacyjnego, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych OCD, trichotillomanii (wyrywania włosów), fobii specyficznych i paniki.

Jak terapeuci traktują mutyzm wybiórczy?

Terapie interwencyjne dla dzieci cierpiących na mutyzm wybiórczy skupiają się na przejściu z komunikacji niewerbalnej na werbalną. Głównym celem jest zmniejszenie lęku, podniesienie poczucia własnej wartości oraz rozwój umiejętności społecznych i komunikacyjnych. W tej interwencji istnieje kilka podejść:

• Terapia behawioralna. Stosując pozytywne wzmocnienie, terapeuta będzie próbował nałożyć pozytywne uczucia lub oczekiwania na lęk, blokując w ten sposób pośrednio reakcję unikową (mutyzm).
• Terapia zabawowa. Wykorzystując psychoterapię i inne podejścia psychologiczne, które pomagają wyeliminować presję na werbalizację i pomagają dziecku się zrelaksować.
• Terapia poznawczo-behawioralna. W tym podejściu terapeuta będzie pracował nad myślami, które wywołują lęk. Rozumiemy tutaj, że zmniejszając poziom lęku dziecka, naturalnie będzie ono bardziej komunikatywne.

Niezależnie od wybranego podejścia, rozwiązanie nie polega na zmuszaniu dziecka do mówienia. Jest to raczej kwestia przeniesienia tego poczucia bezpieczeństwa, które pozwala im rozmawiać w określonych środowiskach na te, w których nie mają tak wysokiego poziomu wiedzy lub kontroli, aby zmniejszyć ogólny niepokój.