Emocje estetyczne: emocjonalny efekt piękna

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gema Sánchez Cuevas.

Ostatnia aktualizacja: 25 maja, 2023

Patrząc na obraz zatytułowany „Gwiaździsta noc” autorstwa Vincenta Van Gogha, wstając odpowiednio wcześnie, by móc zobaczyć wschód słońca na własne oczy, czytając „Nieznośną lekkość bytu” Milana Kundery lub przymykając oczy podczas słuchania „Clair de Lune” Claude’a Debussy’ego, możemy rzeczywiście dostrzec czyste piękno. Sprawia ono, że przezywamy bardzo silne emocje estetyczne.

Obcowanie z każdym z tych wszystkich arcydzieł jest niewytłumaczalnym wręcz doświadczeniem, które wywołuje emocje estetyczne w postaci prawdziwej burzy uczuć. Piękno, jakie można znaleźć w sztuce i przyrodzie jest w wielu przypadkach tak intensywne, że czasami trzeba po prostu zatrzymać się i móc się w pełni nim rozkoszować.

To uczucie i głębokie wrażenie, wręcz sensacja, która przejmuje kontrolę nad naszym umysłem, wywołuje piękno prezentowane przez dzieło sztuki. Zapierający dech w piersiach krajobraz lub nawet nieprzeciętnej urody ludzka twarz, zawsze wywołuje w nas określone emocje.

W rzeczywistości, jeśli o tym myślimy, absolutnym sednem każdego rodzaju sztuki jest wzbudzanie emocji u odbiorców. A także ich przekazywanie, czy raczej dzielenie się nimi, a zatem tworzenie głębokiego związku z odbiorcą.

Ale to nie są jednak typowe emocje. To zupełnie inna ich odmiana, całkiem specjalna. Specjaliści określają je jako emocje estetyczne.

Piękno, a emocje estetyczne

Według Rafaela Bisquerry, profesora z Uniwersytetu w Barcelonie, emocje estetyczne są emocjonalną reakcją naszej psychiki na piękno. A konkretniej rzecz ujmując na wszelkie piękno, każdego rodzaju. W tym kontekście piękno może oznaczać na przykład dzieło sztuki, krajobraz lub nawet określoną osobę. Wszystkie aspekty i jego przejawy się liczą, o ile mają one emocjonalny wpływ na nas.

I chociaż takie emocje pojawiają się, gdy reagujesz w określony sposób na pewne dzieła artystyczne, są one zjawiskiem wykraczającym poza samo tylko dzieło sztuki. To emocjonalne doświadczenie będące reakcją na piękno występuje głównie dlatego, że czujesz się głęboko związany z tym, co widzisz lub z czym masz do czynienia. Możesz być bardzo wrażliwy na swoje emocje i tylko czekać, aby ich ponownie doświadczyć. Jednak emocje estetyczne mogą tworzyć bardzo ulotne uczucia, prawie nie do opisania.

Jak działa na nas piękno przybierające formę dzieł sztuki?

Biorąc ten aspekt pod uwagę należy pamiętać o tym, że emocje estetyczne nie zawsze są przyjemne i pozytywne. Mogą również składać się z szerokiej gamy negatywnych odczuć. Na przykład, oglądając obraz zatytułowany „Rozstrzelanie powstańców madryckich na wzgórzu Príncipe Pío” (oryg. El tres de mayo de 1808 en Madrid), którego autorem jest Francisco Goya, możesz odczuwać furię, złość lub niepokój, w zależności od tego, co on oznacza dla Ciebie i Twojej własnej historii.

Podobnie widząc rzeźbę „Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna” stworzoną przez Antonio Canovę możesz dostrzec u siebie uczucie nostalgii, miłości i czułości. Wszystko zależy od indywidualnych odczuć obserwatora.

Magiczne uczucie, z jakim wiążą się emocje estetyczne jest rzeczywiście bardzo osobistym doświadczeniem. Wynika to z tego, że jest ono wynikiem osobistego związku z dziełem sztuki lub innymi pięknymi rzeczami. Dlatego też może to być bardzo niejednoznaczna koncepcja. Po prostu każdy z nas doświadcza sztuki w różny sposób, dostarcza nam ona różnych bodźców. Co więcej, są to zjawiska praktycznie głębiej nieznane, zarówno wśród miłośników sztuki, jak i jej krytyków. Niektórzy autorzy, którzy odnosili się do emocji estetycznych to Dickie (1974), Lazarus (1991), Hjort i Laver (1997) oraz Levinson (1997).

Emocje estetyczne są tajemnicze i bardzo trudne do zrozumienia. Trudno również określić, w jaki sposób i dlaczego powstają pod wpływem dzieł artystycznych, umiejętności sportowych, a nawet zdumiewających osiągnięć naukowych. Ale ponieważ te twory lub osiągnięcia mogą generować emocje estetyczne, środowiska edukacyjne mogą być jednym z najlepszych miejsc, w których można je znaleźć.

Emocje estetyczne w edukacji

Według Rafaela Bisquerry emocje estetyczne powinny być także uwzględnione w programie edukacji. Ale nie tylko w postaci kształcenia uczniów lub studentów na temat tego rodzaju emocji na poziomie teoretycznym, ale także pomaganie im w doświadczaniu na poziomie osobistym poprzez wprowadzanie ich w sytuacje, które mogą wywoływać u nich emocje estetyczne. Jak sugeruje Rafael Bisquerra, należy nauczyć się poruszać w swoim świecie emocjonalnym i cieszyć się nim w pełni.

Takie podejście nie tylko pomaga uczniom oraz studentom w lepszym kontakcie ze stroną emocjonalną. Co więcej, może również wpływać na liczne ważne umiejętności, takie jak świadomość emocjonalna i zarządzanie własnymi emocjami. Kontemplowanie dzieła sztuki może wzbudzić u kogoś szeroki wachlarz uczuć i emocji, w zależności od kontekstu i osobistych przeżyć. Ale kiedy te emocje zostaną przebudzone i zidentyfikowane, będzie można nimi skutecznie zarządzać.

Przedmioty takie jak muzyka, nauki przyrodnicze lub historia sztuki najprawdopodobniej wzbudzą te właśnie emocje u uczniów. Pomogą im jednocześnie doświadczyć osobiście tego, co może zmotywować ich do kontynuowania nauki. Oznaczałoby to jednak, że edukacja emocjonalna musiałaby być zintegrowanym zagadnieniem dla różnych przedmiotów, a nie wydzielona w postaci osobnego przedmiotu edukacji.

Jak poznawać emocje estetyczne i ich doznawać?

Zanim zakończymy nasze dzisiejsze rozważania, chcielibyśmy zaprezentować Ci subiektywny wybór dzieł sztuki. Mamy nadzieję, że pozwolą Ci one także poczuć emocje estetyczne w swój własny sposób. Może w Tobie także coś wzbudzą? A może jednak nie. Wszystko zależy przecież od wyłącznie od Ciebie… Oto nasze propozycje:

„Gwiaździsta noc nad Rodanem” Vincenta van Gogha

Sonet 126 Lope de Vega : Kto ją poznał, ten wie

Omdlewać, wrzeć, kipieć od złości
być szorstkim i tkliwym, czułym i zelżywym
bogiem i śmiertelnym, umarłym i żywym
lojalnie zdradzać i tchórzyć z dzielności

Nie znajdować nigdzie spokoju ni wytchnienia
być wesołym, smutnym, pokornym, wzgardliwym
butnym, gwałtownym, zawsze sprawiedliwym
raz żywić radość, raz żal i podejrzenia

Najjawniejszą zdradę pospiesznie wybaczyć
gorzką truciznę w słodkim pić winie
od śmiechu stronić, a płaczem się cieszyć
raju upatrywać na piekieł dnie
życie i duszę wydać rozpaczy
oto jest miłość: kto ją poznał, ten wie

„Dla Elizy” Ludwiga van Beethovena

Zdjęcie urokliwego Cenote Ik Kil na Jukatanie, w Meksyku

Podwodna rzeźba o nazwie „Ocean Atlas” autorstwa Jasona deCairesa Taylora

Utwór zatytułowany „Wish You Were Here” grupy Pink Floyd

Rzeźba o nazwie „Miłość”, autor Alexander Milov

Grafika tytułowa: rzeźba Expansion autor: Paige Bradly