Albert Bandura i jego ciekawa teoria społecznego uczenia się

Jak możemy dowiedzieć się czegoś interesującego o ludziach, których znamy? Zrozumienie mechanizmów, narzędzi i złożonych subtelności, które określają zachowanie lub umiejętności będących w trakcie ciągłych zmian, zawsze było jednym z celów psychologii. Albert Bandura to naukowiec, który przedstawił fascynującą wręcz teorię społecznego uczenia się. Jest to teoria interakcji między umysłem ucznia a jego środowiskiem.

Większość z nas nie ma pojęcia, w jaki sposób dzieci się uczą. Niektórzy ludzie nadal widzą nauczanie lub nabywanie pewnych umiejętności w wyniku klasycznego podejścia behawioralnego jako coś opartego na imitacji, uwarunkowaniu i pozytywnym lub negatywnym wzmocnieniu.

Albert Bandura spowodował, że ten punkt widzenia stał się przestarzały, jako że dzięki jego osiągnięciom naukowym mamy teraz o wiele szerszy pogląd na tę kwestię.

“Uczenie się jest dwukierunkowe: my uczymy się od środowiska, a środowisko uczy się od nas i jest modyfikowane dzięki naszym działaniom.”
-Albert Bandura-

Jednak nic nie jest tak skomplikowane, złożone i fascynujące jak umysł ucznia, mózg dziecka lub zdolność osoby dorosłej do generowania zachowania lub zdobywania konkretnej wiedzy. Nikt z nas nie jest pustym polem do wypełnienia w oparciu o zewnętrzne naciski i ograniczenia. Ludzie obserwują, naśladują, rozwijają się w określonym środowisku społecznym. A także mają z kolei pewne stany mentalne, które zachęcają lub przeszkadzają w uczeniu się.

Albert Bandura, kanadyjski psycholog i profesor na Uniwersytecie Stanforda, odpowiedział na te pytania tak, aby w jasny i przejrzysty sposób sformułować to, co teraz znamy jako teoria społecznego uczenia się. Jest to podejście, w którym spotykają się spotkania behawioralne i poznawcze.

Co nam mówi Albert Bandura i jego teoria społecznego uczenia się?

Teoria społecznego uczenia się, którą opracował Albert Bandura jest również znana jako uczenie się na postawie obserwacji lub modelowanie wizualne.

Aby dodać trochę kontekstu do tej definicji, należy wspomnieć o tym, że wszystko zaczęło się w latach 60. To właśnie wtedy behawioryzm zaczął odgrywać istotną rolę. Natomiast samo uczenie się było uważane za prosty mechanizm dawania i otrzymywania informacji od eksperta dla ucznia. Jeden z nich wysyłał, a drugi odbierał. Innymi słowy, ekspert był aktywnym ośrodkiem, a uczeń pasywnym.

Z drugiej strony Albert Bandura wychodził poza redukcjonizm behawioralny na pole społeczne. Lew Wygotski ze swoją teorią socjokulturową był drugim naukowcem o podobnych poglądach. Bandura powiedział, że dzieci uczą się pewnych lekcji szybko, bez prób i błędów. Jeśli to prawda, to był ku temu jeden ważny powód: obserwacja innych i otoczenie społeczne.

Lalka Bobo

Eksperyment powszechnie określany jako “lalka Bobo” jest jednym z najbardziej znanych w dziedzinie psychologii. W latach 1961 i 1963 Albert Bandura i jego zespół starali się wykazać znaczenie uczenia się obserwacyjnego u dzieci. Drugim ich celem było to, że imitacja modelu – dorosłego – jest znacznie ważniejsza dla dzieci niż po prostu dawanie lub usuwanie zachęty i/lub wzmocnienia.

Eksperyment obejmował dzieci w wieku od 3 do 6 lat ze szkółki Uniwersytetu Stanforda. Sama scena była dość szokująca. W pokoju pełnym zabawek dorosły bił dużą lalkę po głowie za pomocą młotka przed grupą dzieci. W drugiej grupie eksperymentalnej inny dorosły reprezentował model nieagresywny. Następnie dla trzeciej grupy agresywne zachowania identyczne, jak obserwowane przez pierwszą grupę wzbogacone zostały o obelgi rzucane w stronę lalki.

Wyniki nie mogły być bardziej przemawiające do wyobraźni. Większość dzieci mających do czynienia z modelem agresywnym częściej zachowywała się w sposób agresywny fizycznie, w porównaniu do tych, które nie miały możliwości poznać tego zachowania. Czyli należały do grupy drugiej.

Albert Bandura wykazał, że istnieją 3 podstawowe formy obserwacyjnego uczenia się. Są to kolejno:

• Poprzez żywy model. Na przykład gdy rzeczywista osoba wykonuje dane zachowanie.
• Poprzez instrukcje słowne: omawianie szczegółów i opisów zachowania.
• Metoda symboliczna: fikcyjne postaci z książki lub filmu. Tutaj też liczy się prawdziwa osoba, której zachowanie jest przekazywane za pośrednictwem tych mediów.

Procesy pośredniczące w procesie społecznego uczenia się

Teoria społecznego uczenia się jest często opisywana jako “pomost” między tradycyjną teorią uczenia się (np. behawioryzmem) a podejściem kognitywnym. Albert Bandura, w przeciwieństwie do Skinnera, zawsze uważał czynniki umysłowe (poznawcze) za niezwykle istotne dla całego tego procesu. W rzeczywistości zdefiniował on “uczących się” jako osoby aktywnie przetwarzające informacje i oceniające związek między zachowaniem a jego konsekwencjami.

“Wiara w siebie niekoniecznie zapewnia sukces, ale pewność siebie z pewnością wywołuje porażkę.”
-Albert Bandura-

Dlatego też nie powinniśmy popadać w bardzo typowy błąd myślenia, że ludzie naśladują wszystko, co widzą, i że absolutnie wszystkie dzieci będą zachowywać się agresywnie po obejrzeniu brutalnych scen w domu lub w telewizji. Przed imitacją zachowań najpierw występują myśli. Ponadto istnieją czynniki pośrednie, które będą zachęcać do naśladowania ich zachowań lub stosowania alternatywnego sposobu reagowania.

Oto niektóre z tych czynników mediacyjnych:

Środowisko

Nasze społeczeństwo nie jest całkowicie jednorodne. Raczej składa się z różnych środowisk i scenariuszy, a także tworzy je. Niektóre z nich są bardziej korzystne, a inne kolei zalicza się do bardziej uciążliwych.

Spójrzmy na następujący przykład. Karol ma 11 lat, a w tym roku zaczął zajęcia z nauki gry na skrzypcach prowadzonych przez nowego nauczyciela. Na początku chłopiec był w pełni zafascynowany tym instrumentem. Chciał go mieć na stałe, aby dowiedzieć się więcej. Jednak ojciec nie myślał konstruktywnie i błyskawicznie odrzucił ten pomysł. “To nonsens!” – stwierdził bez ogródek. Od tego czasu Karol przestał interesować się skrzypcami. Tak po prostu.

Poziom uwagi

Aby jakieś zachowanie mogło być przez nas w pełni naśladowane, musi ono przyciągać naszą uwagę, zainteresowanie i pobudzać neurony lustrzane. Każdego dnia obserwujemy wiele różnych zachowań. Jednak nie wszystkie są warte naszego zainteresowania w takim stopniu, byśmy zaczęli je kopiować lub naśladować.

Motywacja

Motywacja jest motorem napędowym i wolą wykonania określonego zachowania, które widzimy u innych ludzi.

Teraz, w tym konkretnym momencie możemy zacząć mówić uczeniu się poprzez naśladownictwo. Według teorii Alberta Bandury, samo “obserwowanie” tego, co robią inni, nie wystarcza. Musimy również zobaczyć, jakie nagrody lub jakie konsekwencje inni uzyskują za to właśnie zachowanie.

Jeśli postrzegane przez nas nagrody przewyższają obserwowane koszty lub niedogodności (jeśli takowe występują), to obserwator zacznie naśladować takie postępowanie. Z drugiej strony, jeśli obserwowane “wzmocnienie” nie jest postrzegane jako wystarczająco ważne dla obserwatora, nie będzie on naśladować tego zachowania.

Podsumowując, teoria społecznego uczenia się była jednym z najciekawszych skoków jakościowych w dziedzinie psychologii. W rzeczywistości możemy jeszcze powiedzieć, że Albert Bandura, liczący sobie obecnie 93 lata, jest wciąż jedną z najbardziej cenionych i kluczowych postaci w tej dziedzinie.

Dzięki niemu lepiej rozumiemy, w jaki sposób zdobywamy wiedzę i generujemy określone zachowania. Widzimy także, jak nasze procesy zewnętrzne – społeczne – są powiązane z naszymi procesami wewnętrznymi – poznawczymi – i jak służymy w ten sposób jako wzór dla innych ludzi w naszym środowisku, wielokrotnie nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

Bibliografia

• Bandura, Albert, (1987) “Teoria społecznego uczenia się“, Wydawnictwo Naukowe PWN
• Bandura, Albert and Walters, Ruchards, (2004) “Social Learning and Personality Development“, Paidós.