Doktryna szoku: czy powinniśmy się martwić?

Doktryna szoku jest koncepcją zaproponowaną przez kanadyjską dziennikarkę Naomi Klein i została nakreślona w jej książce The Shock Doctrine. The Rise of Disaster Capitalism, opublikowane w 2007 roku. Jej główną propozycją jest to, że system kapitalistyczny systematycznie wykorzystywał wielkie katastrofy do wdrażania i umacniania szeregu zasad korzystnych dla jego własnych interesów.

Klein wskazuje, że głównym celem doktryny szoku jest demontaż pozostałości tzw. państwa opiekuńczego i jednoczesne promowanie zasad neoliberalizmu. Doktryna ta jest inspirowana pracami Miltona Friedmana i Szkoły Chicagowskiej, uważanych za „ojców neoliberalizmu”.

Jedną z głównych idei neoliberalizmu jest to, że państwo powinno być zredukowane do minimum, a rynek powinien być głównym regulatorem dynamiki społecznej.

Jak sugeruje doktryna szoku Klein, odkryto, że katastrofy są okazją do maksymalnego wyrażenia tej idei. Zostało to zastosowane kilkakrotnie. Sposób, w jaki wykorzystywane są te sytuacje, jest analogiczny do terapii elektrowstrząsowej w psychiatrii.

„Partie z największymi zyskami nigdy nie pojawiają się na polu bitwy ”.

-Naomi Klein-

Doktryna szoku

Badanie Naomi Klein nie jest dokładnie pracą akademicką, ale raczej kompilacją informacji, które po dogłębnym zbadaniu ujawniają pewne fakty.

Jej myśli pokrywają się z ideą Miltona Friedmana, że wstrząśnięte społeczeństwo domaga się środków od państwa i daje rządom szansę: narzucenia rozwiązań, które ostatecznie faworyzują kapitalizm.

Według Klein po raz pierwszy zostało to udowodnione podczas zamachu stanu, jakiego dokonał Augusto Pinochet w Chile w 1973 roku. Sam Friedman był doradcą dyktatora. W tym czasie zlikwidowano szereg instytucji i środków wspieranych społecznie dla najbardziej pokrzywdzonych sektorów.

Następnie wszczepiono reżim kapitalizmu. Społeczeństwo było tak wstrząśnięte i sparaliżowane, że zaakceptowało te środki, z których wiele utrzymuje się do dziś. Ostatnie protesty w Chile w 2019 roku miały na celu zlikwidowanie tego reżimu, prawie pół wieku po jego wprowadzeniu.

Później doszło również do zbiorowego szoku w Iraku, spowodowanego inwazją na ten kraj. Klein twierdzi, że zastosowano taktykę „szok i podziw”. Celem tej konkretnej taktyki jest „kontrola woli, percepcji i zrozumienia przeciwnika oraz dosłownie spowodowanie, że przeciwnik nie będzie mógł działać lub reagować”.

Biznes kosztem bólu

Kolejnym wydarzeniem analizowanym w ramach doktryny szokowej był huragan Katrina w 2005 roku, który zdewastował duże obszary Nowego Orleanu. Ta katastrofa jeszcze się nie wydarzyła, kiedy Milton Friedman napisał w The Wall Street Journal: „Większość szkół w Nowym Orleanie jest w ruinie, podobnie jak domy dzieci, które do nich uczęszczały. Dzieci są teraz rozsiane po całym kraju. To tragedia. To także okazja do radykalnej reformy systemu edukacji”.

Fakty pokazały, że tragedia jednych stała się okazją dla innych. W przypadku Nowego Orleanu dużą liczbę szkół publicznych oddano w ręce prywatnych firm. Stało się tak, ponieważ państwo najwyraźniej nie było w stanie nimi zarządzać.

We wszystkich tych przypadkach widać ten sam schemat. Istnieje sytuacja chaosu, po której następują środki polityczne na rzecz systemu kapitalistycznego. Sytuacja jest taka, że społeczeństwo nie jest w stanie zareagować na szczególne okoliczności, z którymi trzeba się zmierzyć.

Koronawirus i doktryna szoku

Naomi Klein wygłosiła kilka oświadczeń dotyczących pandemii koronawirusa. Zasadniczo nalega, aby w tym przypadku zastosowana została doktryna szoku. Twierdzi, że wielu spróbuje wykorzystać kryzys do promowania polityki, która zwiększa nierówności, wzbogaca elity i osłabia wszystkich innych.

Wskazuje, że wiele decyzji podejmowanych jest w celu ochrony wolnego rynku przed życiem. Klein twierdzi, że kilka rządów próbuje przerzucić koszty kryzysu na najsłabszych. To właśnie ci ludzie są najbardziej dotknięci pandemią.

Jednak Klein zapewnia, że jest to również dobry moment, aby uświadomić sobie, że los każdego człowieka zależy także od innych. Na przykład możesz być w stanie zapłacić za najlepsze ubezpieczenie zdrowotne i mieć gwarancję opieki. Jeśli jednak osoba, która sprzedaje Ci jedzenie, nie może tego zrobić, pozostajesz w grupie ryzyka.

Po raz pierwszy świat stanął w obliczu zagrożenia tej wielkości. To, co się stanie, będzie zależało od umiejętności znalezienia przez ludzi form pomocy i odpowiedzialności. W przeciwnym razie znowu będzie niewielu zwycięzców i ogromna liczba przegranych.