Skutki uboczne psychoterapii

Niektórzy uważają, że interwencje psychoterapeutyczne nie mają skutków ubocznych. Czy jednak tak jest naprawdę?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 17 marca, 2023

Wiele osób uważa psychoterapię za metodę pozbawioną niepożądanych skutków ubocznych. Gdybyśmy poprosili ludzi o porównanie skutków ubocznych, których spodziewaliby się po interwencji terapeutycznej z interwencją farmakologiczną, prawdopodobnie wyraziliby taką opinię. Okazuje się, że nie do końca tak jednak jest. W poniższym artykule omówimy skutki uboczne psychoterapii.

Badania donoszą, że interwencja psychologiczna może często mieć istotne niepożądane skutki uboczne. Co więcej, należy się ich spodziewać, ponieważ nawet najskuteczniejsze metody mają zwykle szereg działań niepożądanych.

Przekonanie, że psychoterapia nie ma skutków ubocznych

Wyszczególniono pewne czynniki, które mogą wyjaśniać, dlaczego psychoterapia w założeniu nie ma skutków ubocznych. Ilość badań na ten temat jest jednak dość niska.

Jednym z powodów takiego podejścia jest fakt, że terapeuta jest autorem interwencji psychologicznej. Tym samym jest postrzegany jako odpowiedzialny za wszelkie negatywne skutki tej metody leczenia. Oznacza to, że jego podejście jest stronnicze. W efekcie terapeuci są bardziej zainteresowani korzystnymi skutkami niż negatywnymi.

Interwencja farmakologiczna skupia się wyłącznie na objawach. Wręcz przeciwnie, interwencja psychologiczna koncentruje się zarówno na objawach, jak i kontekście. Ten dodatkowy element może generować większą liczbę niepożądanych skutków ubocznych (Linden, 2014).

Wreszcie, nie ma zgody co do koncepcji niepożądanych efektów psychoterapeutycznych. Ponadto istnieją trudności w odróżnieniu efektu niepożądanego od braku pozytywnego efektu (lub niepowodzenia terapeutycznego) po zastosowaniu interwencji psychologicznej.

Skutki uboczne psychoterapii

W odniesieniu do niekorzystnych efektów psychoterapeutycznych, efekty wtórne mogą odnosić się do tych, które pojawiają się podczas przeprowadzania interwencji i które stanowią problem zarówno dla jednostki, jak i jej otoczenia.

Należy pamiętać, że występowanie skutków ubocznych nie oznacza, że interwencja jest negatywna. Porównując leczenie biologiczne, pacjentowi cierpiącemu na daną chorobę można przepisać antybiotyk. Po jakimś czasie osoba ta jest zdrowa. Musi jednak mierzyć się ze skutkami ubocznymi leczenia, na przykład biegunką.

Potencjalne negatywne skutki terapii

Interesująca jest również ocena tego, w jaki sposób powstają te niekorzystne efekty psychoterapeutyczne i jaki mają wpływ na jednostkę. Ocenę reperkusji na poziomie klinicznym należy przeprowadzić w kategoriach topograficznych. Oznacza to analizę, jak intensywne są efekty, jak długo trwają i jak zmieniają daną osobę. Wśród najczęstszych skutków ubocznych (Linden, 2014) znajdują się:

• Wytwarzanie nowych, wcześniej nieistniejących objawów.
• Zaostrzenie wcześniej istniejących objawów.
• Brak poprawy lub większe nasilenie obrazu klinicznego.
• Nadmierna czasowość interwencji.
• Brak przestrzegania lub słaba zgodność z zadaniami psychoterapeutycznymi.
• Brak stabilnego sojuszu terapeutycznego.
• Nadmierny sojusz terapeutyczny. Może to być oznaką uzależnienia.
• Dyskomfort w kontekście rodzinnym lub społeczno-zawodowym.
• Pojawienie się zachowań związanych ze stygmatyzacją.

Obecnie niewiele jest badań, które śledziłyby skutki uboczne interwencji psychoterapeutycznych. Zamierzamy jednak omówić niektóre potencjalnie istotne dane.

Podejście do skutków ubocznych psychoterapii

W przypadku terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) zastosowanej do traumy, trzy możliwe scenariusze można uznać za skutki uboczne (Linden, 2014). Jest to na przykład strach przed otoczeniem bez oświetlenia oraz oddawanie moczu lub kału w nieodpowiednich miejscach. Nazywa się to odpowiednio enurezą i enkoprezą.

W jednym przypadku, interweniując w zespole Tourette’a, Piacentini (2015) stwierdził aż 200 skutków ubocznych leczenia. Obejmowały one urazy kości i szyi oraz siniaki. Nadal jednak nie wiadomo, czy te działania niepożądane były spowodowane samym zaburzeniem, czy też konsekwencją interwencji.

Najwyraźniej konieczne jest włączenie zmiennej niekorzystnych efektów psychoterapeutycznych do wszelkich przyszłych badań nad opłacalnością leczenia. Oczekuje się, że wystąpią one u prawie 20 na 100 pacjentów otrzymujących psychoterapię (Linden, 2014).